Повеќе бугарски историчари и други познати интелектуалци покренаа петиција „За признавање од страна на бугарската држава на нејзината одговорност за прогонот и депортацијата на Евреите за време на Втората светска војна“.
Во петицијата се укажува дека „Државата не посака да најде јазик со кој ќе одбележи два нераскинливи и истовремено поларно спротиставени историски факти: спасените животи на Евреите од предвоените територии на Бугарија и депортацијата во Треблинка (4-29 март, 1943) на тие од окупираните земји – во април 1941.“
„Планираната депортација на сите Евреи под бугарска власт е резултат на „конечното решение“ донесено во Ванзе (јануари 1942 година). Но, бугарската држава ја реализира идејата доброволно, трудољубиво и предвремено, а не под германски диктат. Таа јавно ја објавува својата намера на 29 август 1942 година во „Државен весник“, пред воопшто да започнат разговорите за ова прашање со Рајхот. Кога во септември Берлин им дава инструкции на своите дипломатски служби да остварат соодветни контакти, во Софија тие тропаат на отворената врата: Министерството за надворешни работи гордо истакнува дека „самото ја имало идејата да направи иселување на Евреите од Бугарија“ и дека е „особено задоволно од фактот што напорот за сеопфатно уредување на еврејско прашање во Бугарија го привлече вниманието на германската влада“, се посочува во петицијата.
Според иницијаторите на петицијата, тезата за ограничена власт и самостојност на Бугарија во „новите земји“ е неоснована: „Тие беа дефинирани како анектирани и од пратениците во Народното собрание и од сојузниците во Примирјето од 28 октомври 1944 година. Овие територии беа целосно интегрирани во бугарскиот правен поредок, во административната, образовната, па и во црковната структура. Нивното население официјално е додадено од страна на заводот за статистика кон тоа на државата. Следствено, еврејското малцинство, според документите на Комесаријатот за еврејски прашања, пораснало од 48.000 на околу 61.000, вклучувајќи ги и оние со странско државјанство. Депортираните од „новите земји“ се третираат како иселени „надвор од Царството“.“
Во петицијата се наведува фактот дека бугарската држава била соучесник во Холокаустот: „Лицемерно е да жалиме што Бугарија сакала, но „не можела“ да ги спаси Евреите во „новите земји“, зашто тие немаат бугарско државјанство. Од една страна, таква желба не се пројавува во ниту еден момент. Од друга страна, локалните Евреи со југословенско и грчко државјанство се лишени од опцијата да добијат бугарско државјанство, затоа што е на сила антисемитско законодавство, усвоено самостојно уште во 1940 година, т.е. пред пристапувањето на земјата кон Тристраниот пакт. Кога еврејските општини од Македонија молат да добијат државјанство, петициите остануваат без одговор. Истовремено, Евреите од овие територии со пасоши на земји со неутрален статус или неокупирани од Тристраниот пакт (италијански, шпански, унгарски, турски) не се депортирани. Спротивно на преовладувачкото разбирање кај нас, опстанокот на поголем дел од Евреите под бугарска власт не го заменува или омаловажува фактот дека бугарската држава била соучесник во Холокаустот.“
Во петицијата се укажува и на последиците од државниот антисемитизам во Бугарија за време на Втората светска војна: „Државниот антисемитизам во Бугарија за време на Втората светска војна ги осуди Евреите на граѓанска и економска смрт. А 11.343 Евреи од Беломорието, Македонија и Пирот биле испратени од бугарските власти на физичко уништување.“
Петицијата предупредува на државен негационизам на Холокаустот од страна на Бугарија: „Упорното избегнување на овие реалности не е ништо друго освен државен негационизам. За жал, ова ја става Бугарија во „работната дефиниција за негирање и искривоколчување на Холокаустот“ на Меѓународната алијанса за сеќавање на Холокаустот. Според неа, за искривоколчување се сметаат „Смислени напори да се оправдаат или минимизираат последиците од Холокаустот или на неговите основни елементи, вклучувајќи ги меѓу нив и соработниците и сојузниците на нацистичка Германија“. Ова се случува и покрај тоа што нашата земја го усвои ова дефинирање, кога во 2018 г. станува полноправна членка на Алијансата.“
Во петицијата се бара бугарската држава да ја признае својата одговорност за прогонот и депортацијата на Евреите за време на Втората светска војна: „Бугарската држава јавно, искрено и безусловно да ја признае својата одговорност со извинување за прогонот и депортацијата на Евреите за време на Втората светска војна. Нешто што го направија не само Германија, туку и држави како Франција или Романија, кои имаа слично противречно минато.“
„Овој морален гест во никој случај не би натоварил колективна вина на целата воена генерација, а уште помалку на следните. Напротив, тој би бил знак на зрелост и цивилизираност, заслужено поклонување пред невините жртви и израз на почит кон оние кои навистина придонеле за спасување на многу човечки животи“, сметаат иницијаторите на петицијата.
Потписници на петицијата се економистот и историчар Румен Аврамов, историчарот Александар Везенков, историчарот Стефан Дечев, социологот Лилјана Дејанова, философот Силијан Јотов, а истата од 20 февруари 2023 г., ја имаат потпишано над 140 лица. Меѓу потписниците се познатите бугарски интелектуалци Ивајло Дичев, Александар Ќосев, Красимир Канев, Румен Даскалов, Димитар Атанасов, Димитар Бечев, Владимир Градев, Чавдар Маринов, Дијана Мишкова, Даниел Смилов, Јавор Грдев и други.
Извор: смк.мк
