ВОЈО МАНЕВСКИ
Клинец со клинец се вади, ама едниот останува на тоа место. Ете таков ми е заклучокот после празниците. Со празнично расположение некако ги подзаборавивме состојбите во нашето општество, ама тоа трае додека е празникот, после реалноста нѐ враќа во претходната состојба.
За почеток да си поставиме прашања за да бараме одговори. Заслужуваме ли посреќно општество? Потребна ли ни е стабилна и надежна економија? Ни треба ли функционална држава ? Го сакаме ли тоа и по која цена?
Кој не сака арам да му е би рекле сите. Но желбите се едно ама самокритиката и потрагата по подобри решенија е друго. За да имаме посреќно општество мораме да имаме подобра економија а за да имаме таква, мораме да сме далеку по организирани како држава. Е тоа не сум сигурен дека сите го сакаме.
Напорите на владата за подигање на позитивизмот кај граѓаните преку презентирање на податоци за растот на БДП во последните квартали е потребен ама не ѐ доволен. Растот на нашата вкупна продукција не смее да биде како ЕКГ снимка, каде растот и падот се натпреваруваат. Потребен ни е константен раст на БДП и тоа неколку години по ред за да се почувствува кај граѓаните повисок стандард. Добро е што во целиот регион се отвораат дебати за моделите на економски раст и водењето на макроекономската политика. Овој модел заснован на потрошувачката е веќе недоволен.
Да бидеме искрени, потребните реформи не се исплатливи за актуелните влади кои добар дел од својата политика ја засновуваат на овој модел и зависноста од странските директни инвестиции. Ако ги започнат реформите кои се болни ќе им падне популарноста која во главно се засновува на популизам и речиси сигурно е дека следниот мандат е изгубен. Повикот за минимум заеднички политички платформи на сите партии е добар како идеја ама не сум сигурен дали вака кадровски исцрпени партиите можат да дојдат до договор кој ќе биде политичка основа за нужните реформи. Дополнително и воспоставените олигархиски интереси се како товар на панагонот од самарот.
Лесно е да се критикува министерството за финансии кога на товар му ги ставаме сите општествени неефикасности и недефинираниот пазар. Што е тоа што ним им стои на располагање? Да враќаат кредити со земање нови и ако е можно со помали камати да заштедат нешто. Доследното собирање на даноци и царини често е кампањско и зависи од политичката волја а не од законот. На буџетот е легнато целото општество кое ни после 30 г. не може да сѐ навикне на суровите правила на пазарот. Сета состојба личи на незнаење, корупција, не снаоѓање а добар дел е и последица на бесмислениот изборен маркетинг.
Производителите на ориз најавуваат протести зошто им било ветена поголема откупна цена. Цените ги одредува пазарот а државата со даночните политики и мерки на инспекцијата треба да ги заштити произведувачите од шпекулации на откупувачите. Субвенциите колку се стимулативни се гледа секоја сезона, кога дојде до откуп. Протестите и блокирањето на патишта се задолжителен декор и секако не се трајни решенија ама сите се навикнавме според народната мудрост: „Детето ако не заплаче мајка му нема да се сети да го подои“.
И се во круг до следната откупна година и до следната изборна година. Што може да направи владата? Да си стои на ветеното тешко дека ќе може со економски мерки и мора да се оптоварува буџетот, кој се повеќе се дополнува од кредити и заеми на домашен и надворешен план. И ја дотеравме работата до голема задолженост. Значи , владата мора да понуди нови стратегии за поголемо производство на храна со нов концепт на субвенции и заштита на домашното производство.
Администрацијата во наредната недела ќе протестира за поголеми плати за 30%. Инфлацијата и растот на цените го намалија нивниот стандард. До овде сѐ во право административците, посебно кога зголемувањето на платите оди според сектори кои вадата ги смета за стратешки. Во право е и владата, нема средства за сите. Што ќе биде епилогот? Ќе се преговара и ќе се држат пресови. Има еден виц меѓу граѓаните. Три месеци администрацијата да не оди на работа граѓаните нема многу да приметат затоа што и онака тие се на мнение дека чиновниците и не работат многу.
Веројатно ќе се најде некој процент на зголемување на платите за административците што протестираат. Вака новинарски да ги расчленам последиците без претенциозност која им ја оставам на професорите по економија.
Платата се пресметува по формулата за бруто плата. Од тој износ државата ќе си земе назад скоро 39% . Најголем дел оди во фондовите за пензиско и здравствено осигурување ама и тие се залепени за централниот буџет. Од она што ќе се исплати на вработените уште 18% ( има и производи со помал процент ама тоа не го намалува многу делот кој ќе се врати во буџетот) ќе отиде за ДДВ и повторно во буџетот. Ако се зголемат платите за 30% тоа значи дека за ист процент ќе биде зголемувањето на приливот по таа основа во буџетот.
Балансирањето на приходната и расходната страна на буџетот ќе се прави после три месеци и ако фали прилив ќе се распишат обврзници на домашниот пазар и ќе се пополни. Математички лесно ама каматата ја зголемува дупката која пак по некој интервал ќе мора да се пополни. И се така, што би рекле моиве сограѓани „Ден да помине сомун да загине“. Со инфлација која се движи околу 4% ризикот од нејзин раст поради зголемување на платите е извесен. Недоволната понуда на стоки ќе ги зголеми цените и инфлацијата ќе расте. И после неколку месеци се одново само на бројчено повисоко ниво и пониско ниво на стандардот.
Што очекуваме веќе на почетокот на оваа година? Јасни предлози на политики за излез од ова коло на тонење. Нов модел на макро економија кој ќе се засновува на раст на домашната економија и помош од државата за тие политики. Реализација на капиталните инвестиции и одржлива и развојна даночна политика. Моделот со кој парите одеа кон врвот,(читај олигарсите и политичките врхушки мора да се напушти за да не се зголемат последиците врз поширокото население и иселувањето да се засили. Странските директни инвестиции не смеат да бидат најголем лост за подигање на БДП.
Турбуленциите на европскиот пазар, кои се најавуваат, колку и да нѝ изгледаат далечни можат да бидат со големи последици. Можеби умешна влада некои од тие појави во Европа ќе ги искористи како предност во привлекување на инвестиции но тоа нема да биде за долго, зошто компаративните предности како што се евтина работна сила и ниски даноци веќе се на наша штета.
Толку е доволно од мене за овој прв дел од месец јануари и почетокот на новата година која може да биде и решавачка за наредниот период. Другото ќе го оставиме за крајот на овој месец кога ќе имаме порелевантни податоци од изјавите кои ги употребува скоро секоја влада на Западен Балкан .„Ние имаме најбргу растечка економија во опкружувањето“.
Ај да не им бидам малер и на владите и на граѓаните. Впрочем до Богојавление деновите се викаат некрстени. Штом не се крстени може да се зборува за нивната вера и верувања секако. Ама кога ќе се крстат ќе ги прекрстуваме со разни прекари. Предлагам да биде првиот прекар БИЧКИЈА зошто таа дели рамномерно и да не бидат ТЕСЛА која влече само накај мајсторот.
Текстот е личен став на Авторот
