Со измените во Законот за облигациони односи и Законот за извршување кој го изгласаа пратениците во собранието, казнената камата нема да може да биде поголема од долгот, а дополнително, се скратува и рокот за застареност од 10 на 5 години од правосилноста на одлуката. Пратениците на опозициската ВМРО-ДПМНЕ и Левица не гласаа за овие законски измени иако оваа иницијатива произлезе од Народниот правобранител, Насер Зибери кој минатата година до Владата дoстави Иницијатива со која се предлага извршителите да не можат да наплаќаат казнена камата неограничено.
Една од целите на измените на Законот за облигациски односи е заштита на правата на должникот поради неактивна улога на доверителот и извршителот.
-Во досегашниот Закон за облигациските односи беше предвидено сите побарувања што се утврдени со правосилна судска одлука или со одлука на друг надлежен орган, или со порамнување пред суд или пред друг надлежен орган, да застаруваат за десет години, па и оние за кои законот инаку предвидува пократок рок за застареност. Со измените на Законот, се врши измена на оваа одредба со тоа што рокот за застареност се скратува на пет години од правосилноста на одлуката (соодветно на општиот рок на застареност на побарувањата), зашто има злоупотреби со тоа што намерно се чекаат да изминат девет години и единаесет месеци и се започнува постапка за извршување, со цел да се добие надомест за камата, се наведува во текстот.
Целта е, се додава, да се намали злоупотребата на правата, односно да се намали можноста од алтернативни заработувања со камати, како и стимулирање на доверителите за поефиканса и побрза реакција.
-Со постојниот член од законот се создава правна несигурност односно одредбата од членот е нејасна во делот за тоа дали извршната исправа застарува за 10 години, како апсолутен рок на застареност, или пак во постапка за извршување настапува прекин на застареност и истата одново почнува да тече во зависност од секое дејствие на извршителот.
Заради целисходност на одредбата потребно е да биде внесен нов став кој ќе го појаснува овој дел, при што предлог е застареноста да може да биде прекината само во случај на наплата и реализација на дел од побарувањето, а не со само превземено дејствија на Поднесено барање за извршување, Изготвен налог и слично, а општиот рок на застареност на веќе отпочната извршна постапка да биде 10 години од поднесеното Барање на извршување, појаснуваат пратениците од СДСМ кои се подносители на Законот.
Измените, пак, на Законот за извршување предвидуваат поголема заштита на граѓаните.
-Постојниот начин на извршување поради неможност за исплатата на каматата на долгот определена во извршната исправа остава простор за нарушување на егзистенцијата на голема група граѓани кои во постапката на извршување се јавуваат како должници. Оваа состојба е алармантна и неопходна за регулација и состојба за која интервенираат граѓаните и други институции во државата, кои заради природата на проблемот и неговиот опсег е потребно законски да се регулира во делот на висината на износот на неисплатената казнена камата, која не ретко го надминува и износот од главниот долг. Заради законска заштита на граѓаните како странки, учесници во постапката за извршување кои имаат својство на должници и уредување на оваа област, се предлага изменувањето на Законот за извршување, стои во законските измени, се наведува во образложението на Законот.
Се намалува должничкото ропство за брзите кредити
На овој начин драстично се намалуват вкупните трошоци за брзи кредити, кои не можат да бидат поголеми од 60 отсто од кредитот, а се става крај и на праксата со која за брз кредит од 10.000 денари граѓаните враќаа и по 70.000 денари.
„Конечно ја прекинуваме праксата граѓаните да плаќаат 10 пати поголем износ отколку што навистина должеле. За жал пратениците од ДПМНЕ и Левица не гласаа за овие законски измени со што уште еднаш ја покажаа својата незаинтересираност за потребите на граѓаните“, објави СДСМ.
Овие законски измени ќе важат и за постапките за извршување кои се во тек.
Освен тоа, сегашните законски решенија од 10 години застареност им даваше можност на извршителите да манипулираат со извршувањето и да го одолговлекуваат, а граѓанинот должник да биде принуден на крајот да плати висока сума за камата. Со законските измени, тој рок за застареност се скратува на 5 години.
Народниот правобранител со иницијатива
Најголем проблем со кој се загрозуваат човековите права се превисоките камати на долговите пишуваше во извештајот на Народниот правобранител. Една третина од вкупниот број на претставки поднесени до Омбудсманот во Северна Македонија се однесуваат токму на постапките со извршителите.
Поради тоа, Зибери уште минатата година иницираше да се ограничи каматата на долговите кон извршителите. Тој во октомври минатата година, достави иницијатива казнената камата да не може да биде поголема од главниот долг. Поради овој проблем има граѓани кои цел живот се должници кон доверителите, поради ниските примања и превисоките камати.
Зибери во октомври минатата година до Владата дoстави Иницијатива со која се предлага извршителите да не можат да наплаќаат казнена камата неограничено. Идејата на предложените измени е казнената камата да не биде поголема од основниот долг, односно кога каматата ќе ја достигне висината на јавниот долг таа да престане да тече.
Каматата двојно поголема од долгот
Во 2020 година беа направени измени во Законот за извршување со кои беа допрецизирани листата на категории на лица и на примањата кои се изземени од извршување (примање на права на парична помош од социјална заштита, примање на правата за заштита на децата и сл.) со што се воведе ограничување на извршувањето од 1/3 на 1/5 од платата или пензијата.
Но, поради тоа што немаше промени во делот на казнената камата во пракса во огромен број на случаи оваа камата повеќекратно ја надминува висината на главниот долг. Зибери наведе пример за извршување на долг, постапка која започнала во 2011 година. За наплата на главен долг од 531.932 денари (во овој случај треба да се наплати камата од 1997 година) до март 2022 година кога странката се обратила кај Народниот правобранител, извршителот известил дека за 11 години се наплатени над два милиони денари, од кои само на име на камата 1,5 милиони денари. За целосна исплата на долгот останува да се платат уште 1.424.301 денари, сума од која на име камата се над 835 илјади денари.
Во годишниот извештај на Народниот правобранител со години наназад се посочува дека претставките кои се однесуваат на постапките за извршување се најбројни, а од нив, пак, најголемиот број се однесуваат токму за извршувањата во кои се наплатува затезната камата.
Народниот правобранител смета дека неправично граѓаните, кои имаат долгови за електрична и топлинска енергија, вода, смет, телефонија, по вина на институциите се доведени во неповолна ситуација. Ваквиот проблем настана со имплементирање на одредбите од Законот за изменување и дополнување на Законот за извршување донесен во 2010 година, со кој се предвиде процес на трансфер на старите извршни предмети од судовите кај нотарите и извршителите кои го продолжија процесот на извршување. Станува збор за трансфер на околу 400.000 предмети, кои се чувале во судовите поради настанатиот законски правен вакуум и недоследностите во процедурата за наплата. На тој начин, „илјадници граѓани заедно со нивните семејства едноставно се претворени во жртви на процедурите“.
Извор: Градска.мк / Соња Танеска
