Мрежата за заштита од дискриминација остро реагираше на Предлог-законот за верски училишта објавен на Единствениот национален електронски регистар (ЕНЕР), оценувајќи го како противуставен, правно неусогласен и опасен обид за поткопување на секуларниот карактер на државата и за институционализација на верското образование во формалниот образовен систем.
„Предлог-законот е во колизија со Уставот на Република Северна Македонија“, наведуваат од Мрежата. Потсетуваат дека слободата на верските заедници да основаат верски училишта е загарантирана со член 19 од Уставот, но само доколку тие се од исклучиво верски карактер, а не од типот на редовни гимназии, стручни или уметнички училишта.
Според нив, Предлог-законот директно го нарушува и членот 22 од Законот за правна положба на црква, верска заедница и религиозна група, кој дозволува основање верски образовни установи од сите степени освен основното образование, но исклучиво за школување на свештени лица и верски службеници. „Овој закон претставува lex specialis и не може да биде дерогиран со нов закон“, порачуваат од Мрежата.
Во реакцијата се повикуваат и на одлуката на Уставниот суд У.бр. 182/2021, објавена на 29 мај 2024 година, со која, како што велат, се потврдува дека „системот на верско образование мора да биде целосно одвоен од граѓанското образование и дека секој обид за нивно мешање претставува повреда на уставниот принцип на секуларност и одвоеност на државата и верата“.
Дополнително, Мрежата посочува дека членот 7 од Законот за средно образование изречно забранува верско организирање и дејствување, организирање на верско образование и истакнување верски обележја во средните училишта.
Критики упатуваат и за тоа што во Предлог-законот нема механизми за надзор, санкции или контрола: „Не е утврдено кој ќе биде надлежен за негово спроведување, кој ќе следи дали се почитуваат предвидените одредби и кој ќе изрекува мерки во случаи на прекршувања.“
Особено спорен, според нив, е членот 4, кој дозволува верските училишта самостојно да издаваат јавни исправи врз основа на свој статут, што е во спротивност со праксата според која формата и содржината на свидетелствата ги утврдува Министерството за образование и наука. Притоа, прашањето за еквиваленција на таквите дипломи останува нерешено.
„Законскиот текст се повикува на засебност и автономија на верските училишта, но паралелно бара нивно изедначување со државните училишта во однос на правата на учениците. Ваквиот пристап е контрадикторен и правно неизводлив“, се додава во реакцијата.
Мрежата забележува и правна неусогласеност во критериумите за наставен кадар, како и конфузија меѓу членовите 7 став 8 и став 11, со што, како што се вели, „се создаваат недефинирани односи меѓу основачот и Министерството во однос на верификација на наставниот план“.
„Членот 11 е особено спорен бидејќи овозможува државна матура како услов за упис на секој факултет, додека во исто време дозволува и запишување на верски факултети без положување матура. Оваа двојна регулација отвора простор за злоупотреби, нерамноправност и институционална дискриминација“, предупредуваат од Мрежата.
Во заклучок, Мрежата за заштита од дискриминација бара итно повлекување на Предлог-законот и повикува Владата „да се придржува до уставниот принцип на секуларност“.
„Усвојување на ваков закон претставува сериозно отстапување од демократските и граѓански вредности и директна закана за правата на учениците и интегритетот на образовниот систем“, се наведува во реакцијата.
