Низ Западен Балкан, транзицијата кон циркуларна економија полека се обликува преку разновиден спектар на иницијативи – некои предводени од локалните самоуправи, други од граѓанското општество, бизнисите или меѓународните донатори.
Иако предизвиците како што се политичката нестабилност, слабата инфраструктура и ограничената јавна свест продолжуваат, се појавуваат конкретни напори за поттикнување на одржливо управување со отпад, ефикасност на ресурсите и иновации засновани на заедницата.
Овие кратки написи истакнуваат примери од секоја земја во регионот, прикажувајќи ги раните чекори кон циркуларни практики кои имаат потенцијал да инспирираат поширока трансформација. Ја покануваме и нашата публика да сподели приказни и информации за други добри примери што ги знаат.
Во Србија, една од поперспективните насоки во рамките на напорите за циркуларна економија се појави во областа на одржливо пакување и намалување на индустрискиот отпад, особено преку иновации во приватниот сектор. Неколку компании и стартапи водат напори за воведување циркуларен дизајн во производствените процеси – фокусирајќи се на рециклирачки материјали, продолжен животен циклус на производите и системи за враќање на пакувањето.
Клучен пример е Моделот на проширена одговорност на производителот (EPR), модел промовиран преку Здружението на индустријата за рециклирање на Србија и во согласност со Националната стратегија за управување со отпад на Србија. Според профилот на земјите на ОЕЦД за Србија, реформата за отпад од пакување е централна за усогласување со ЕУ директивите. Обврските од Проширената одговорност на производителот ги поттикна производителите да ги преиспитаат тековите на материјалите и да инвестираат во мрежи за рециклирање.
Во градот Инџија, еко-индустрискиот парк ЈУБМЕС е домаќин на неколку компании кои користат индустриски нуспроизводи во други производствени синџири, покажувајќи циркуларност од поголем размер. Слично, циркуларните системи за пакување во секторите како што се храна и пијалоци почнаа да добиваат интензитет, особено во соработката со пилот-проекти финансирани од ЕУ.
Надвор од индустриската зона, помалите иницијативи – често неподдржани од државата – го отвораат патот за промена од долу нагоре. Еден таков пример е „Startit Recycle“, граѓанска технолошка иницијатива со седиште во Белград што експериментира со собирање на електронски отпад и градење свест кај младите и урбаните професионалци. Иако сé уште ограничени во обем, ваквите акции придонесуваат кон растечка култура на циркуларност во градовите во Србија.
И покрај општо ниските стапки на рециклирање (под 10% според неодаменшните податоци на Евростат), овие случувања покажуваат дека иновациите, кога се комбинираат со регулаторен притисок и јавен ангажман, можат да постават основ за модели на циркуларна економија прилагодени на локалната индустрија и потрошувачките модели.
Подготвено од тимот на ЗеленЦИВИЛ, со истражување и уредување поддржано од ВИ (ChatGPT/OpenAI), во рамките на иницијативата на ЛогЕкс мрежата.
Содржината е дел од проектот на ЗЕЛЕН Цивил „Дај петка!“ во рамките на Неделата на циркуларна економија на Западен Балкан (26 мај- 1 јуни 2025) под мотото „Од локални решенија до регионално влијание“ .
Иницијативата ја спроведува регионалната мрежа ЛогЕкс, каде ЦИВИЛ е членка, . Мрежата ја започна угледната тинк-тенк организација Балкан Форум од Косово, а со поддршка на Rockefeller Brothers Fund од САД.
