Комесарот за човекови права на Советот на Европа, Мајкл О’Флаерти, објави меморандум за човековите права на Ромите и импликациите врз човековите права од сериозните еколошки предизвици во Северна Македонија, по неговата посета од 22 до 25 април 2025 година.
Во врска со човековите права на Ромите, комесарот ја пофалува долгогодишната посветеност на Северна Македонија, особено преку Националната стратегија за вклучување на Ромите (2022–2030). Тој ги признава напорите на владините тела, Народниот правобранител и Комисијата за спречување и заштита од дискриминација и ја забележува клучната улога на граѓанското општество во јакнењето на ромските заедници. Тој го поздравува вклучувањето на жените Ромки во сите овие структури.
Комесарот го забележува напредокот во пристапот на децата Роми до образование и ги истакнува добрите практики. Сепак, тој повикува на подобрен пристап до предучилишна возраст; насочени напори за намалување на стапките на напуштање на училиштето преку решавање на клучните причини, вклучувајќи ја сиромаштијата, миграцијата и раните бракови; и акција за справување со тешката положба на околу 400 деца на улица. Тој ја нагласува потребата од елиминирање на училишната сегрегација на ромските деца преку спроведување на правилата за подрачјето на опфат, локални планови за десегрегација дизајнирани со придонес од Ромите, информирање на родителите кои не се Роми и следење на напредокот преку национално мапирање на засегнатите училишта. Тој охрабрува континуирана посветеност на спроведувањето на пресудата на Европскиот суд за човекови права во случајот Елмазова против Северна Македонија.
Во врска со полициското работење и правдата, иако го поздравува признавањето на полициското насилство врз Ромите како манифестација на антициганизам во националната стратегија, Комесарот изразува загриженост во врска со континуираните извештаи за етничко профилирање, прекумерна употреба на сила за време на апсењата и неказнивост за случаи на незаконска употреба на сила. Тој препорачува властите да го повторат својот став за нулта толеранција за полициско насилство, вклучително и врз Ромите. Ова треба да биде проследено со ефикасни истраги за наводите за злоупотреба, вклучително и можни расистички мотиви, и акција за борба против неказнивост за такви дела. Тој, исто така, препорачува зајакнување на Механизмот за надворешен надзор.
Комесарот дополнително го пофалува напредокот во искоренувањето на бездржавјанството и подобрувањето на граѓанската регистрација кај Ромите, што е клучно за да се обезбеди пристап до човековите права. Тој препорачува целосна имплементација на новите законски рамки и проактивно ангажирање со ранливите заедници за да се спречат идни случаи.
Комесарот, исто така, изразува загриженост за еколошките ризици што непропорционално влијаат врз Ромите, вклучувајќи го загадувањето на воздухот и отпадот, недостатокот на санитација и исклучувањето од јавните услуги. Тој го забележува позитивниот придонес на Ромите кои неформално рециклираат отпад и е импресиониран од социјалните иницијативи за нивно формално признавање и вработување.
Осврнувајќи се на пошироките еколошки прашања, Комесарот ја забележува силната законска и политичка рамка и меѓународните обврски на Северна Македонија, вклучувајќи го уставното признавање на правото на здрава животна средина, криминализирањето на екоцидот и ветувањето за постепено укинување на јагленот. Сепак, слабата имплементација негативно влијае на здравјето и човековите права, при што градови како што се Скопјe, Битолe и Тетово се меѓу најзагадените во Европа. Предизвиците остануваат во управувањето со отпад, контролата на загадувањето и јавниот пристап до информации за животната средина.
Пристапот до ефикасни правни лекови е клучен за обезбедување пристап базиран на човекови права во борбата против деградацијата на животната средина. Во светлината на Општата позиција усвоена од Врховниот суд во октомври 2024 година, која го потврдува правото на чист воздух, Комесарот препорачува да се обезбеди судовите да бидат овластени да се справуваат со повредите на човековите права во животната средина. Тој, исто така, препорачува обука за судии и обвинители за меѓусебната поврзаност помеѓу животната средина и човековите права.
Комесарот дополнително ја забележува потребата од поддршка на бранителите на човекови права во животната средина, вклучително и преку пристап до финансирање и заштитни мерки против досадни тужби.
Конечно, Комесарот забележува дека земјите-членки имаат позитивна обврска според Европската конвенција за човекови права да се справат со ефектите од климатските промени. Повикувајќи се на пресудата на Европскиот суд за човекови права „Вереин Клима Сениоринен Швајц и други против Швајцарија“, тој препорачува што е можно поскоро усвојување на Законот за климата, воспоставување оперативен инвентар на стакленички гасови и ажурирање на Националниот утврден придонес според Рамковната конвенција на ООН за климатски промени. Тој, исто така, ја забележува потребата од зајакнување на процедуралните заштитни мерки преку пристап до јавни информации, учество и одговорност во еколошките процеси.
Како кометар на Меморандумот, Министерството за образование и наука го информираше Комесарот дека е „првото министерство кое успеало да ги воведе сите мерки од Националната стратегија за Ромите и Акционите планови за образование како одржливи политики за образование на Ромите, со нивно вградување во Законот за образование“.
Б. Ј.
