ЉУБОМИР КОСТОВСКИ
Она што се случува во соседна Србија е еден доказ дека промената во појавноста донесува и нови формати кај етичноста. Младите на Балканот немаат веќе каде, некои велат можат „само да пукнат“ и тешко можат да го поднесат лицемерството на тешката корупција на властите
Деновиве прочитав една мисла на позната активистка за граѓанско општество Светлана Слапшак а по повод масовните протести на студентите во Србија (за оние малкумина кои не знаат таму се окупирани
практично сите факултети во четири градови и тоа доста денови во континуитет, а по повод корупциски инвестициски скандал од кого загинаа 15 лица, а две се во кома) – етиката произлегува од естетиката. Стара е тоа фиклозофска дилема, од античко време за конечно обединувањето на појавното и критичкото – по тој редослед – но Слапшак го гледа и во овој последен бунт на студентите, но и средношколците во нејзината земја.
За да не навлеземе подлабоко во териските расправи околу овие два поими (естетика и етика) за што борецот- доајен за човекови права – Слапшак е секако доволно стручна, да споменеме дека погледот на
современата етика како форма на естетска практика или естетика на постоењето постои во модерната мисла. Некои критичари тврдеа дека концептот на естетиката на живеењето, кој се подразбира како
стилизација на секојдневниот живот, се сведува на аморален проект за привилегираните малцинства (повеќе на https://fenomeni.me/estetika-kao etika/).
Го гледав синоќа и еден поранешен ученик од гимназијата во Нови Сад „Јован Јовановиќ Змај“ – Вукашин Индиновиќ, денес студент на ПМФ во истиот град (интервјуто со него го има на https://radar.nova.rs/politika/vukasindinovic-intervju-radar-novi-sad/) кој говори дека целта на бунтот е пред се учесниците да се прочистат одвнатре, да станат подобри луѓе.
Тогаш бунтот не мора – би рекла Слапшак – да биде општествено најуспешен, не мора во доволна мерка да ги охрабри масите да направат некој правиле потег, туку затоа што тоа би остварила генерациска должност, бидејќи, денес ваквиот бунт има посебно значење кога новите генерации немаат каде, поточно, немаат каде да бегаат.
„Ако погледнете преку рамо, вели таа во т.н свет, би се замрзнеле и ќе се претвориле во камен, како самата Медуза само да те погледнала. Колку смешно звучи старата шега за буре барут на Балканот, кога денес сè наоколу е во позапалива состојба! Ако сите мрморења и мрачни типови би се обединиле не би можеле да замислат полоша состојба“. (https://pescanik.net/odusak/).
Она што денес посебна ја прави таа состојба лоша и пред се неморална е фактот дека ја нема помошта од уметноста, која е затворена во себе, глува и слепа за стварноста. Би навел за да скусам неколку примери каде убавината помогна да се направи сериозен општествен исчекор.
Во 1970 година, Елинор Холмс Нортон застапуваше шеесет жени вработени во Newsweek кои поднесоа барање до Комисијата за еднакви можности за вработување. Причина: магазинот Newsweek има политика
да дозволува само главно мажи да бидат уредници или новинари на кои им се доделуваат посоериозни задачи. Беше необична формата на протестот – новинарките се соблекоа голи до половината, без
брусхалтери. И тие беа убави во тој гест, иако секако не беа налик на манекенки ама насловната страница на магазинот, стилизирана секако, имаше наслов „Жените во бунт“. Замислете го денес тој гест кога
управата пруифаќа еден таков гест а уредниците со него ја илустрираат наскловната страница (https://www.newsweek.com/women-revoltnewsweek-cover-and-lawsuit-collide-514891).
Денес се смета дека тој гест бил најсилен поттик за феминистичките движења во САД иако постоле 50 илјади жени во такви здруженија и движења во тој миг. Оној кој ја креирал насловната направил најнапред естетски исчекор за етиката да достигне некое ново ниво.
Овој пример денес е апсолутно невозможен и од практични причини – „Њусвик“ имал тираж од 4 милиони примероци, а денес само 100 илјади, а потенцијалните читатели се задушуваат во бесмнислените акциони игри на своите мобилни. Новинарството живее од трудот на новинарките, а платите во гранката се на дното.
Вториот пример е филмот „За јагодите и крвта“ кој беше така кај нас преведен (оригиналниот наслов е Strawberry statesman и е дел од изјавата на ректорот на Њујоршкиот uниверзитет кој рекол дека
ставовите на студентите за општеството го интересираат колку и нивниот став за вкусот на јаготките).
Ова е секако најзначајниот филм што беше дел од антивоеното движење во САД во доцните 60-ти и
почетокот на 70-тите, се до повлекувањето на американските маринци од Виетнам. Сценариото имаше предтекст во проза која се бавеше со континуираните протести на споменатиот универзитет во периодот 1966 – 1968 година, снимањето од практични или други причини се пресели во Калифорнија и прикажуваше бритална пресметка со сртудентите кои зазедоа една зграда на својот факултет во еден антивоен протест.
Филмот беше и културен сублимат на она време – музиката, на пример ја направија Крозби, Стуил, Неш и Јанг, а една нумера е на Ленон (Дајте му шанса за мирот). Филмот го продуцираше познатиот МГМ. Тој
постигна голем успех на фестивалот во Кан; дојде до страшен судир во жирито – половината сакаа да му доделат Златна палма, други сметаат дека е невредa да се спомене и на крајот ја доби Специјалната награда на жирито. САД се повлекоа од Виетнам две години по премиерата на филмот.
Статистиката вели дека само 4 отсто од студентите од тоа време зеле учество во некој антивоен протест. Но филмот направи во светот чувство кое секако говореше дека тоа е ставот на мнозинството
Додека пишува за вистинскиот наслов на овој филм, Светлана Слапшак (Пешчаник, 23.12.2012) зборува и за „незамисливата ароганција на власта – која било влада – која ги игнорира предупредувачките знаци, го
потценува повишениот глас на народот и конечно ја понижува и деградира секоја манифестација со низа патетично препознатливи, глупави формули организирани лаги. Помеѓу изјавите како „нека јадат
колачиња“ и „ставот за јагодите“.
Да кажам дека и ние имавме масовни студдентски демонстрации. Од нив минуваат десет години (започнаа на 24 декември 2014 година), а потоа од нив се појавија другите, претежно младински протести против
режимот кој владееше една деценија. Во Москва овие настани се читаа како продолжените прозападни обоени револуции, за кои најпрво ја обвинија Украина. И денoвиве во Белград протестите на студентите се се споредуваат со оние во Скопје.
Ова многу не нé радува, бидејќи се покажува на крајот дека она што младоста, подобриот дел од неа, ќе го освои во промена на режимот, некои клучни добитници во политиката многу лесно ја губат. Старата
етика на губитничката политика одново се враќа во сигурноста на tрадиционалните вредносни погледи. Но тоа е дебата за во друг повод и бара повеќе време.
Текстот е личен став на авторот
