Неговото воздигнување во папството најави дека многу работи ќе се случат за прв пат.
Франциск беше првиот папа од Америка или јужната хемисфера. По смртта на Григориј III, роден во Сирија во 741 година, немало неевропски епископ од Рим, пишува Би-би-си.
Тој исто така беше првиот језуит што беше избран за тронот на Свети Петар – Рим историски гледаше со сомнеж на језуитите.
Франциск беше и првиот и засега единствениот папа кој ја посети Северна Македонија на 7 мај 2019, под мотото „Не плаши се мало стадо“ и беше одраз на симпатијата на понтифот кон малите цркви на периферијата, каква што е македонската католичка црква. На Светата миса, која се одржа на Плоштадот Македонија во Скопје, Папата испрати пораки за љубов, мир и заедништво.
Неговиот претходник, Бенедикт Шеснаесетти, беше првиот папа кој доброволно се пензионираше во речиси 600 години и речиси една деценија во Ватиканските градини беа домаќини на двајца папи.
Многу католици претпоставуваа дека новиот понтиф ќе биде помлад човек – но кардиналот Бергољо од Аргентина веќе беше во седумдесеттите години кога стана папа во 2013 година.
Тој се претстави како компромисен кандидат: доближувајќи им се на конзервативците со православни ставови за сексуалните прашања, притоа привлекувајќи ги реформаторите со неговиот либерален став за социјалната правда.
Се надеваше дека неговото неортодоксно потекло ќе помогне да се подмлади Ватикан и да се заживее неговата света мисија.
Но, во рамките на ватиканската бирократија, некои од обидите на Франциск за реформи наидоа на отпор и неговиот претходник, кој почина во 2022 година, остана популарен меѓу традиционалистите.
Решен да биде различен
Од моментот на неговиот избор, Франциск посочи дека ќе ги прави работите поинаку. Тој ги прими своите кардинали неформално и стоечки – наместо да седи на папскиот престол.
На 13 март 2013 година, папата Франциск излезе на балконот со поглед на плоштадот Свети Петар.
Облечен едноставно во бело, носел ново име кое му оддава почит на Свети Франциско од Асизи, проповедникот и љубител на животни од 13 век.
Тој бил решен да ја фаворизира понизноста пред раскошот и величественоста. Тој ја избегнуваше папската лимузина и инсистираше да го дели автобусот со другите кардинали дома.
Новиот папа постави морална мисија за стадото од 1,2 милијарди.
„О, колку би сакал сиромашна Црква, и за сиромашните“, забележа тој.
Неговиот последен чин како поглавар на Католичката црква беше да се појави на Велигден на балконот на плоштадот Свети Петар, мавтајќи со илјадници верници по неколку недели поминати во болница со двојна пневмонија.
Хорхе Марио Бергољо е роден во Буенос Аирес, Аргентина, на 17 декември 1936 година – најстариот од петте деца. Неговите родители ја напуштиле родната Италија за да избегаат од злото на фашизмот.
Тој уживаше во танцувањето танго и стана поддржувач на неговиот локален фудбалски клуб, Сан Лоренцо.
Имаше среќа да продолжи со животот по првичната и сериозна пневмонија, опериран со отстранување на дел од белите дробови, нешто што и го оставило подложен на инфекции во текот на неговиот живот.
Како постар човек страдал и од болки во десното колено, кои ги опишал како „физичко понижување“.
Младиот Бергољо работел како исфрлувач во ноќен клуб и чистач на подот, пред да дипломира како хемичар.
Во локалната фабрика, тој тесно соработуваше со Естер Балестрино, која водеше кампања против воената диктатура во Аргентина,и беше мачена, а нејзиното тело никогаш не беше пронајдено.
Станал језуит, студирал филозофија и предавал литература и психологија. Ракоположен една деценија подоцна, тој брзо доби унапредување, станувајќи провинциски супериор за Аргентина во 1973 година.
Обвинувања
Некои сметаа дека тој не успеал да стори доволно за да се спротивстави на генералите на бруталниот воен режим во Аргентина.
Тој беше обвинет за вмешаност во военото киднапирање на двајца свештеници за време на хунтата во Аргентина, период кога илјадници луѓе беа мачени или убиени или исчезнаа од 1976 до 1983 година.
Двајцата свештеници биле измачувани, но на крајот биле пронајдени живи, многу седатирани и полуголи.
Бергољо се соочи со обвинение дека не ги информирал властите дека нивната работа во сиромашните населби била одобрена од црквата. Ова, ако е вистина, ги оставило на одредите на смртта. Тоа беше обвинение што тој категорично го негираше, инсистирајќи дека работел зад сцената за да ги ослободи.
На прашањето зошто не се изјаснил, тој наводно рекол дека е премногу тешко. За волја на вистината – на 36 години – се нашол во хаос во кој би се обидел и најискусниот лидер. Тој секако им помогна на многумина кои се обидоа да побегнат од земјата.
Тој, исто така, имаше разлики со другите језуити кои веруваа дека Бергољо нема интерес за теологијата на ослободувањето – таа синтеза на христијанската мисла и марксистичката социологија која се обидуваше да ја собори неправдата. Спротивно на тоа, тој претпочиташе понежна форма на пастирска поддршка.
Понекогаш, врската се граничи со отуѓување. Кога тој првично се обиде да стане папа во 2005 година, некои језуити здивнаа.
Човек со едноставни вкусови
Тој беше именуван за помошен епископ на Буенос Аирес во 1992 година, а потоа стана архиепископ.
Папата Јован Павле Втори го назначи за кардинал во 2001 година и тој зеде функции во државната служба на црквата, Курија.
Тој негуваше репутација на човек со едноставни вкусови, избегнувајќи многу од замките на висок свештеник. Тој обично леташе економично и претпочиташе да носи црна наметка на свештеник – наместо црвена и виолетова на неговата нова позиција.
Во своите проповеди, тој повика на социјална вклученост и ги критикуваше владите кои не обрнуваа внимание на најсиромашните во општеството.
„Живееме во најнееднаквиот дел од светот“, рече тој, „кој порасна најмногу, а најмалку ја намали мизеријата“.
Како Папа, тој вложи големи напори да го залечи илјадагодишниот јаз со Источната православна црква. Како признание, за прв пат по Големиот раскол од 1054 година, Цариградскиот патријарх присуствуваше на поставувањето на нов Римски епископ.
Френциск работеше со Англиканците, Лутеранците и Методистите и ги убеди израелските и палестинските претседатели да му се придружат за да се молат за мир.
По нападите на муслиманските милитанти, тој рече дека не е во ред исламот да се идентификува со насилство.
„Ако зборувам за исламско насилство, тогаш морам да зборувам и за католичко насилство“, изјави тој.
Политички, тој се здружи со тврдењето на аргентинската влада за Фокландите, велејќи на една служба:
„Доаѓаме да се молиме за оние што паднаа, синови на татковината кои тргнаа да ја бранат својата мајка, татковината, да ја бараат земјата што е нивна“.
И, како Латиноамериканец кој зборува шпански, тој даде клучна услуга како посредник кога американската влада тргна кон историско зближување со Куба. Тешко е да се замисли европски папа да игра толку критична дипломатска улога.
Традиционалист
Според многу црковни учења, папата Франциск бил традиционалист.
Тој беше „бескомпромисен како папата Јован Павле Втори… за евтаназијата, смртната казна, абортусот, правото на живот, човековите права и целибатот на свештениците“, според зборовите на монсињор Освалдо Мусто, кој бил на семинаријата со него.
Тој рече дека Црквата треба да ги пречекува луѓето без разлика на нивната сексуална ориентација, но инсистираше на тоа дека посвојувањето геј е форма на дискриминација на децата.
Имаше топли зборови во корист на некакви истополови заедници за геј парови, но Франциск не се залагаше тоа да се нарече брак. Ова, рече тој, ќе биде „обид да се уништи Божјиот план“.
Набргу откако стана папа во 2013 година, тој учествуваше на маршот против абортусот во Рим – повикувајќи на правата на нероденото „од моментот на зачнувањето“.
Тој ги повика гинеколозите да се повикаат на својата совест и испрати порака до Ирска – бидејќи одржа референдум на оваа тема – ги молеше луѓето таму да ги заштитат ранливите.
Тој се спротивстави на ракополагањето на жените, изјавувајќи дека папата Јован Павле Втори еднаш засекогаш ја отфрлил оваа можност.
И, иако на почетокот се чинеше дека дозволуваше контрацепција да се користи за да се спречи болеста, тој го пофали учењето на Павле VI на оваа тема – кој предупреди дека може да ги сведе жените на инструменти за машко задоволство.
Во 2015 година, папата Франциск на аудиенција на Филипините изјави дека контрацепцијата вклучува „уништување на семејството преку лишување од деца“. Не го сметаше за толку штетно отсуството на деца, туку намерната одлука да ги избегне.
Справување со злоупотребата на деца
Најголемиот предизвик за неговото папство, сепак, дојде на два фронта: од оние кои го обвинија дека не успеал да се справи со злоупотребата на деца и од конзервативните критичари кои сметаа дека тој ја разводнува верата. Тие особено ги имаа предвид неговите потези да им дозволи на разведените и повторно венчаните католици да се причестат.
Конзервативците, исто така, го усвоија прашањето за злоупотреба на деца како оружје во нивната долготрајна кампања.
Во август 2018 година, надбискупот Карло Марија Вигано, поранешен апостолски нунциј во САД, издаде објава за војна од 11 страници. Тој објави писмо во кое опишува серија предупредувања упатени до Ватикан за однесувањето на поранешниот кардинал, Теодор Мекарик.
Се тврдеше дека МекКерик бил сериски насилник кој напаѓал и возрасни и малолетници. Папата, рече надбискупот Вигано, го направил „доверлив советник“ и покрај тоа што знаел дека е длабоко корумпиран. Решението беше јасно, рече: Папата Франциск треба да поднесе оставка.
„Овие хомосексуални мрежи“, тврди архиепископот, „дејствуваат под прикривањето на тајноста и лажат со моќта на пипалата на октопод… и ја задавуваат целата Црква“.
Расправијата што следеше се закануваше да ја зафати Црквата. МекКерик на крајот беше отпуштен од функцијата во февруари 2019 година, по истрага од страна на Ватикан.
За време на пандемијата на Ковид, Франциск ги откажа своите редовни настапи на плоштадот Свети Петар – за да го спречи циркулирањето на вирусот. Во важен пример за морално лидерство, тој исто така изјави дека да се биде вакциниран е универзална обврска.
Во 2022 година, тој стана првиот папа по повеќе од еден век што го погреба својот претходник, по смртта на Бенедикт на 95-годишна возраст.
Досега тој имаше свои здравствени проблеми – со неколку хоспитализации. Но, Франциск беше решен да продолжи со своите напори за промовирање на глобалниот мир и меѓурелигискиот дијалог.
Во 2023 година, тој отиде на аџилак во Јужен Судан, молејќи ги лидерите на земјата да стават крај на конфликтот.
Тој апелираше да се прекине „апсурдната и сурова војна“ во Украина, иако ги разочара Украинците со тоа што изгледаше како да ја проголта руската пропагандна порака дека била испровоцирана во нејзината инвазија.
И една година подоцна, тој се впушти во амбициозна одисеја на четири земји и два континента; со постојки во Индонезија, Папуа Нова Гвинеја и Сингапур.
Во последните месеци, Франциск се бореше со своето здравје. Во март 2025 година, тој помина пет недели во болница со пневмонија на двете бели дробови.
Хорхе Марио Бергољо дојде на тронот на Свети Петар решен да го промени.
Ќе има некои кои би претпочитале полиберален лидер, а критичарите ќе укажат на неговата перцепирана слабост во соочувањето со наследството на институцијата за сексуална злоупотреба на свештениците.
Но, тој сепак го направи.
Назначи повеќе од 140 кардинали од неевропски земји и на својот наследник остави во наследство Црква која е многу поглобална по изглед од онаа што ја наследил.
И, за да дадеме пример, тој беше скромниот папа кој избра да не живее во Апостолската палата во Ватикан – комплетно со Сикстинската капела – туку во модерниот блок до вратата (кој папата Јован Павле Втори го изгради како куќа за гости).
Тој веруваше дека се друго би било суета.
„Погледни го паунот“, рече тој, „убав е ако го погледнеш од напред. Но, ако го погледнеш одзади, ја откриваш вистината“.
Тој, исто така, се надеваше дека ќе може да ја разниша самата институција, зајакнувајќи ја историската мисија на Црквата преку прекинување на внатрешните судири, фокусирање на сиромашните и враќање на Црквата на луѓето.
„Треба да ја избегнеме духовната болест на Црквата која е завиткана во нејзиниот сопствен свет“, рече тој веднаш по неговиот избор. „Ако треба да изберам помеѓу ранета црква што излегува на улица и болна, повлечена црква, би ја избрал првата.
Подготви: Д. Мишев
