ИЗБОРЕН РОКОВНИК – Инаугурација на Претседателот на 12 мај

На двојните избори што ќе се оддржат на 8 мај, државјаните на Република Северна Македонија ќе гласат за вториот круг на претседателските и за парламентарните избори. Претседателот на Собранието на 14 февруари ги распиша седмите претседателски и 11-те парламентарни избори.

Право на глас имаат вкупно 1.814.317 избирачи. Според заклучениот Избирачки список на Државната изборна комисија, за гласање во државата се запишани 1.713.758 избирачи, 95.116 избирачи се на привремена работа или престој во странство, а 2.147 се на издржување казна затвор или се во притвор.

Согласно Изборниот законик, роковите за спроведување на изборните дејствија почнуваат да течат од денот на објавување на решението за распишување на изборите во Службен весник. По објавувањето на решението за изборите во Службен весник, Државната изборна комисија ги усвојува роковниците со што и официјално стартуваат изборните дејствија.

Во рок од 10 дена од денот на донесување на одлуката за распишување на избори, јавните фондови, јавните претпријатија и сите други правни лица што располагаат со државен капитал, се должни до Државната комисија за спречување на корупција да достават податоци.

Имајќи предвид дека вториот круг од претседателските избори и парламентарните избори ќе се оддржи на 8 мај, согласно уставните и законските рокови, инаугурацијата на Претседателот на државата може да се одржи на 12 мај, а конститутивната седница на Собранието 20 дена подоцна односно до 28 мај. Новата влада би требало да биде избрана до крајот на јуни 2024 година.

Согласно Уставот, претседателот се избира за време од пет години. За претседател на Републиката исто лице може да биде избрано најмногу двапати. Претседателот мора да биде државјанин на Република Северна Македонија. За претседател може да биде избрано лице кое на денот на изборите наполнило најмалку 40 години живот. За шеф на државата не може да биде избрано лице кое до денот на изборите не било жител на Република Северна Македонија најмалку десет години во последните 15 години.

Права и должности на претседателот на државата

Претседателот на Република Северна Македонија ја претставува Републиката и е врховен командант на вооружените сили.

Своите права и должности Претседателот на Републиката ги врши врз основа и во рамките на Уставот и законите. Претседателот на Републиката се избира на општи и непосредни избори, со тајно гласање и со мандат од пет години. Пред преземањето на должноста, претседателот на Републиката дава свечена изјава пред Собранието со која се обврзува на почитување на Уставот и законите на државата.

Претседателот на Република Северна Македонија:

го врачува мандатот за состав на Владата на Република Северна Македонија; ги поставува и ги отповикува со указ амбасадорите и специјалните пратеници на Република Северна Македонија во странство; ги прима акредитивните и отповиковните писма на странските дипломатски претставници; предлага двајца судии на Уставниот суд на Република Северна Македонија, кои ги избира Собранието на Република Северна Македонија; предлага двајца членови на Судскиот совет, кои ги избира Собранието на Република Северна Македонија; предлага Гувернер на Народната банка на Република Северна Македонија, кој го именува Собранието на Република Северна Македонија; именува и разрешува директор на Агенцијата за разузнавање; поставува и разрешува Началник на Генералштабот на Армијата; именува тројца членови на Советот за безбедност на Република Северна Македонија; именува и разрешува и други носители на државни и јавни функции утврдени со Уставот и со закон; доделува одликувања и признанија во согласност со закон; дава помилување во согласност со закон и врши други функции утврдени со Уставот.

Претседателот го потпишува указот за прогласување на законите со претседателот на Собранието. Претседателот може да одлучи да не го потпише указот за прогласување на законот. Собранието повторно го разгледува законот и доколку го усвои со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници, претседателот на Републиката е должен да го потпише указот. Претседателот е должен да го потпише указот, доколку според Уставот, законот се донесува со двотретинско мнозинство гласови од вкупниот број пратеници.

Претседателот на Републиката го известува Собранието за прашања од неговата надлежност најмалку еднаш годишно.

Доделувањето на мандатот на идниот претседател на Владата на Република Северна Македонија во вообичаени околности, значи кога по избори има јасна победничка коалиција предводена од, во пракса, претседателот на најголемата партија и тогаш ситуацијата е јасна и самиот чин е повеќе протокoларен, т.е. церемонијален. Но во ситуации кога ова не е случај, претседателот има уставно право и легитимитет да избере и кандидат што не е, условно кажано, првото понудено решение од парламентарното мнозинство. Во продолжение се цитирани членовите од Уставот со кои е уредено ова прашање.
Чл. 90 гласи, „ПРМ е должен во рок од десет дена од конституирањето на Собранието мандатот за состав на Владата да го довери на кандидат на партијата, односно партиите што имаат мнозинство во Собранието. Мандаторот во рок од 20 дена од денот на доверувањето на мандатот, на Собранието му поднесува програма и го предлага составот на Владата“, а во чл. 84, „ПРМ го определува мандатот за состав на Владата на Република Македонија“.

Во продолжение поважните рокови за парламентарни избори 2024 година.

Од 14-ти февруари до 27-ми април рок за барање и аплицирање за акредитации до ДУК од домашни и меѓународни организации за набљудување на изборите. Од 14-ти февруари до 17-ти тече рокот за радиодифузерите за регистрирање во ДИК

Од 14-ти февруари до 19-ти февруари радиодифузерите, печатени и електронски медиуми тече рокот за достава на ценовниците. Од 23-ти февруари до 8-ми март тече рокот за собирање на потписи за подносители на листи за претеници

Од 28-ми февруари до 18-ти март започнува јавниот увид во избирачкиот список До 29-ти февруари ДИК ги објавува ценовниците на веб страницата за радиодифузерите, печатените и електронски медиуми

18-ти март е крајниот рок за пријавување на гласачите што сакаат да гласаат во ДКП, а 26-ти март рок за достава на предлози за членови на избирачки одбори од страна на партиите согласно ИЗ.

Кандидатските листи за пратеници за парламентарните избори треба да се достават до 2-ри април До 13-ти април ждрепка за листи.

Од 18-ти април до 6-ти мај Изборна кампања До 2-ри мај може да се објавуваат анкети и испитувања на јавното мислење До 5-ти мај до ОИЕ Овластени подносители на листи или контролори на партиите.

Изборот на шеф на државата се врши во последните 60 дена од мандатот на претходниот претседател, додека редовните избори за пратеници се одржуваат секоја четврта година во последните 90 дена од мандатот на претходниот пратенички состав.

Изборната кампања започнува 20 дена пред денот на изборите и во првиот и вториот круг на гласање не смее да трае 24 часа пред денот на изборите и на денот на изборите. Тоа значи дека кампањата за претседателските избори започнува на 4 април, додека за парламентарните избори на 18 април.

Претседателот на Републиката и пратениците се избираат на општи, непосредни и слободни избори, со тајно гласање. Согласно Изборниот законик, избор на претседател на Републиката се врши на територијата на земјата и во дипломатско – конзуларните претставништва на Република Северна Македонија во Европа и Африка, во Северна и Јужна Америка и во Австралија и Азија, како една изборна единица според мнозинскиот модел.

Од понеделник (6 мај) на полноќ стапува на сила изборниот молк, а на 8 мај се оддржува вториот круг на претседателските и парламентарните избори.

Н. Абдурахмани