Системот на Европската Унија им овозможува на земјите-членки да работат заедно во остварувањето на заеднички договорените цели. Ги здружува ЕУ и националните институции во систем што беше делумно дизајниран и делумно, во одредени периоди, беше импровизиран. Институциите на ЕУ се создадени од националните влади за да им помогнат да ги постигнат целите поставени во основачките договори. Во системот се вградени и проверки и рамнотежи, за да се спречи секое тело да ги наметне своите преференци еднострано.
Системот на ЕУ е сложен и се базира на искуствата на други меѓународни организации, земајќи примери од нивни успеси и неуспеси во делувањето. Процесите на ЕУ се дизајнирани на таков начин што им овозможува на владите-членки да задржат клучна улога во сите фази на креирање политики.
ЕУ е замислена како начин на овозможување на земјите-членки да работат заедно без да ги променат своите политички системи, а институциите на ЕУ се создадени за институционализирање на соработката меѓу земјите-членки, а не за замена на истите. Националните институции продолжија да ги извршуваат своите традиционални функции на национално ниво, истовремено преземајќи нови одговорности поврзани со нивната улога како дел од системот на ЕУ.
Европски Совет
Европскиот совет е врховно политичко тело на ЕУ и ги здружува политичките лидери – претседателите и премиерите на земјите членки. Претседателот на Европската комисија е исто така член, а на чело на Комисијата е Претседателот на Европскиот совет.
Европскиот совет се состанува на секои три месеци, но се свикува и почесто за решавање на итни проблеми. Во него се утврдени општите цели на политиката што ЕУ треба да ги следи, да се занимава со чувствителни политички прашања и да дејствува како стрелец за проблемите во деловите каде што министрите не се во можност да се договорат. По секоја средба, Европскиот совет ги објавува своите „Заклучоци“, текст договорен од сите учесници. Иако тие не се обврзувачки, Европската комисија ги следи и како резултат може да воведе нови законски предлози.
Европска Комисија
Европската комисија е делумно политичко тело и дел од администрацијата, што доведува до забуна околу нејзината точна природа. За разлика од другите тела на ЕУ, таа е постојана и затоа е институција која најчесто се поистоветува со ЕУ. Комисијата има четири одговорности кои се клучни за работењето на ЕУ: предлага законодавство дизајнирано за спроведување на целите наведени во договорите на ЕУ; управува со политиката на ЕУ и буџетот на ЕУ; делува како чувар на договорите, следејќи ја усогласеноста со законодавството на ЕУ и упатува на сомнителни случаи на непочитување на судовите; и ја претставува ЕУ во преговори за надворешна трговија.
Политичкото лидерство потекнува од Колеџот на комесари, кој одлучува колективно на седмични средбаи. Се состои од 28 членки – по еден од секоја земја-членка. Со колеџот раководи Претседателот на Комисијата.
Додека Претседателот на Комисијата ги поставува приоритетите на Комисијата, работата за развој на предлози за политики ја преземаат одделенијата на Комисијата – Генералните директор. Секоја генерална дирекција (ДГ) е одговорна за одредена област на политика. На пример, ДГ ГРУГ е одговорен за единствениот пазар, ДГ САНКО за здравство и ДГ КОМПР за конкурентност. Услугите формираат главно постојана администрација, иако малцинството вработени се на договори на определено време. Вработените се регрутираат преку конкурентни испитувања и интервјуа и мора да зборуваат најмалку два од 24 јазици на ЕУ.
Советот на Европската унија, познат и како „Совет на министри“, е првиот од двете тела на законодавството на ЕУ. Со оглед на тоа што Комисијата ги претставува општите интереси на Европската унија, Советот на Европската унија ги претставува владите на земјите-членки. Националните делегации се состануваат на три нивоа на Советот: работни групи, каде што први се нудат предлозите на Комисијата и каде техничките експерти од земјите-членки разговараат за основаноста на секоја иницијатива за политика; Комитетот на постојани претставници, составен од амбасадори на секоја од земјите членки во Европската унија, кој се занимава со политички прашања што работните групи не можат да ги решат; и министри, состаноци во дванаесет области, кои имаат крајно овластување за донесување одлуки. Во пракса, повеќето прашања се договорени пред да достигнат министерско ниво.
Европски парламент
Европскиот парламент е втор од двета тела за законодавство на ЕУ. Исто така, има овластувања за именување и разрешување над Комисијата и го формира буџетскиот орган на ЕУ со Советот на Европската унија.
Оваа институција е единственото тело раководено од избраби граѓани од земјите членки, има главен збор во назначување на Претседателот на Комисијата и други членови, како и да бара оставки од истата, и воедно е независно законодавство.
Политичките партии и комисиите играат голема улога во работата на Парламентот. Партиите, или политичките групи, ја организираат работата на Собранието и одлучуваат за распределување на клучните позиции. Законодавната работа на парламентот се одвива во специјализирани комитети. Предлозите за политика прво се разгледуваат и дебатираат во соодветната комисија, пред да се отвори дискусија за полноправно членство во Собранието.
Суд на правдата на Европската унија
Судот на правдата на Европската унија е одговорен да гарантира дека „при толкувањето и примената на договорите се почитува законот“. Одлучува дали владите членки или други јавни власти во земјите-членки ги исполниле своите обврски според законот на ЕУ, ја разгледуваат законитоста на законите на ЕУ и нуди на барање од националните судови толкувања на прашања од правото на ЕУ.
Судот одигра голема улога во дефинирањето на основните принципи што ги регулираат овластувањата и надлежностите на ЕУ, авторитетот на ЕУ и односите меѓу ЕУ и националното законодавство. Судот за правда на ЕУ и Генералниот суд го сочинуваат по еден судија од секоја земја членка.
Европски суд на ревизори
Европскиот суд на ревизори игра клучна улога во следењето на стабилноста на финансиите на ЕУ.
Истражува дали ЕУ ги примила сите приходи и дали трошоците се направени кај законски производител. Објавува годишен извештај за спроведувањето на буџетот на ЕУ, кој вклучува Изјава за гаранција за сметките.
Како се донесуваат законите во ЕУ?
Законодавните процеси на ЕУ се значително поедноставени со текот на времето. За да стане закон на ЕУ, предлогот мора да го донесе Советот и парламентот, коишто тела имаат моќ на вето.
Процесот започнува со Европската комисија, која дава формални предлози за политика. Пред Комисијата да поднесе предлог, се консултира со заинтересираните страни, вклучително и претставници на индустријата и граѓанското општество, групите на интереси и локалните власти, како и владите. Може да има и јавни консултации. Процената на веројатното економско, социјално и еколошко влијание, позитивно и негативно, на предложените мерки, претставува важен дел од процесот. Откако Комисијата ќе донесе предлог, националните парламенти можат да ги искажат своите резерви. Онаму каде сметаат дека проблемот може подобро да се реши на национално ниво, тие можат да издадат жолт или портокалов картон. Во вакви случаи, Комисијата веројатно ќе го повлече предлогот.
Откако предлогот ќе биде официјално усвоен од Европската комисија, истиот се доставува до Советот и Парламентот. Секое тело го разгледува предлогот и внатрешно одлучува дали да го одобри, измени или отфрли. За предлогот да стане закон, Советот и Собранието мора да се согласат за истиот текст. Во Советот, одобрувањето обично е со консензус. Ако има потреба од гласање за прашањето, Советот мора да обезбеди поддршка од 16 од 28-те земји-членки, што претставува најмалку 65% од населението на ЕУ. Во парламентот, мерката треба да биде поддржана од мнозинството европратеници, во спротивно, прашањето се смета за одбиено.
Која е улогата на националните институции?
Националните институции играат клучна улога во главните фази на креирање на политиките на ЕУ. Во фаза на одлучување, министрите и државните службеници преговараат, изменуваат и одлучуваат во Советот дали да прифатат предлози доставени од Комисијата. Исто така, во фаза на одлуки, националните парламенти се влијателни на два начина. Тие ги прегледуваат ставовите што нивните влади предлагаат да ги преземат во преговорите за ЕУ. Според постапката на „жолт картон“, ако една третина од националните парламенти во земјите членки на ЕУ изразат загриженост за одредена иницијатива на Комисијата, телото е должно да го преиспита тој предлог.
Националните институции имаат важен удел во спроведувањето на законите. Законодавството на ЕУ го применуваат националните администрации – министерства, оддели на држави, регулаторни агенции и регионални и локални власти. Истите национални тела управуваат со 90% од буџетот на ЕУ. Во меѓувреме, националните судови го следат и спроведуваат правото на ЕУ во земјите-членки. Тие исто така можат да упатат прашања во врска со толкувањето на правото на ЕУ до Судот на правдата на Европската унија.
подготви: Дијана Тахири