ДРАГАН МИШЕВ
Кога канадскиот премиер Марк Карни изјави дека планира да ја признае палестинска држава во септември, Канада стана третата земја од Г7, по Франција и Велика Британија што даде таква објава во последниве денови, ставајќи обновен фокус на „решението со две држави“ за израелско-палестинскиот конфликт.
Што значи „решението со две држави“?
Наједноставно кажано, „решението со две држави“ е верувањето дека создавањето палестинска држава покрај Израел би го завршило деценискиот конфликт. На земјиштето помеѓу реката Јордан и Средоземното Море би имало две држави.
Решението со две држави стана најшироко прифатена политика на меѓународно ниво, дури и кога Израелците и Палестинците сè повеќе го сметаат за невозможно.
Но, идејата за воспоставување мир преку воспоставување палестинска држава покрај Израел на територијата што Израел ја зазеде во војната во 1967 година долго време се соочуваше со пречки, а тие само се зголемуваа со текот на времето.
Тие вклучуваат забрзување на еврејското населување во окупираната земја и бескомпромисни ставови за основните прашања, вклучувајќи ги границите, судбината на палестинските бегалци и статусот на Ерусалим.
Од каде доаѓа „ решението со две држави“?
Конфликтот се случи во Палестина, под британска управа, помеѓу Арапите и Евреите кои мигрирале во областа, барајќи национален дом додека бегале од антисемитски прогон во Европа и наведувајќи библиски врски со земјата низ вековите во егзил.
Во 1947 година, Обединетите нации се согласија со план за поделба на Палестина на арапски и еврејски држави со меѓународна власт над Ерусалим. Еврејските лидери го прифатија планот, кој им даде 56% од земјата. Арапската лига го отфрли.
Државата Израел беше прогласена на 14 мај 1948 година. Еден ден подоцна, пет арапски држави нападнаа. Војната заврши со победа на Израел кој контролираше 77% од територијата, додека Трансјорданија (сегашен Јордан) ја презеде контролата врз Западниот Брег, а Египет ја презеде контролата врз Појасот Газа.
Околу 700.000 Палестинци избегаа или беа протерани од своите домови, завршувајќи во Јордан, Либан и Сирија, како и во Појасот Газа, Западниот Брег и Источен Ерусалим, повеќето од нив станаа бегалци без државјанство, додека стотици илјади Евреи избегаа или беа протерани од арапските земји и беа преселени во Израел.
Палестинците, немајќи сопствена влада, се организираа во многу посебни групи за да промовираат националистичка борба. Овие групи беа во голема мера заменети со основањето на Организацијата за ослободување на Палестина (ПЛО) во 1964 година, група за заштита на Палестинското самоопределување.
Во војната во 1967 година, Израел го освои Западниот Брег, вклучувајќи го Источен Ерусалим, од Јордан и Газа од Египет, обезбедувајќи контрола врз целата територија од Медитеранот до долината на Јордан.
Иако 147 од 193 земји-членки на ОН веќе ја признаваат Палестина како држава, таа самата не е членка на ОН, што значи дека повеќето Палестинци не се признати од светското тело како граѓани на која било држава. Околу 3,5 милиони живеат како бегалци во Сирија, Либан и Јордан, а 5,5 милиони живеат на територии заземени од Израел во 1967 година. Уште 2 милиони живеат во Израел како израелски граѓани.
Во 1987 година, Палестинците што живееја под израелска власт започнаа востание, познато како прва интифада. Министерот за одбрана Јицак Рабин започна сурова репресија во обид да го потисне востанието. Сепак, решителноста на Палестинците го убеди него и многу други Израелци дека трајниот мир не би бил можен без признавање и преговори со Палестинците.
Палестинската декларација за независност од 15 ноември 1988 година, која се повикуваше на Планот за поделба на ОН од 1947 година и „резолуциите на ОН од 1947 година“ воопшто, беше протолкувана како индиректно признавање на Државата Израел и поддршка за решение со две држави. Планот за поделба беше повикан за да се обезбеди легитимитет на палестинската државност. Последователните појаснувања беа сфатени како прво експлицитно палестинско признавање на Израел.
Иако владата на Ликуд на Јицак Шамир прифати дијалог со ПЛО во Мадрид во 1991 година, тој дојде дури по години одложување и под интензивен притисок од САД. Во 1992 година, Рабин (сега лидер на Лабуристичката партија) беше избран за премиер со мандат да се стреми кон мир со ПЛО.
Дали некогаш било блиску до договор?
Решението за две држави беше темел на мировниот процес поддржан од САД, воведен со договорите од Осло од 1993 година, потпишани од Јасер Арафат од Организацијата за ослободување на Палестина (ПЛО) и израелскиот премиер Јицак Рабин.
Преговорите продолжија додека Израел и ПЛО работеа на спроведување на решение за две држави на терен. Во мај 1994 година, договорот склучен во Каиро доведе до повлекување на израелските сили од градовите Газа и Ерихон истиот месец и беше формирана Палестинската самоуправа (ПА) за извршување цивилни функции во тие области. Автономното управување на Палестинската самоуправа беше проширено на шест други градови во 1995 година, по склучувањето на Привремениот договор за Западниот Брег и Појасот Газа (познат како Осло II). Седмиот град, Хеброн, требаше да биде предаден во 1996 година. Овој договор, исто така, ги подели Западниот Брег и Појасот Газа на три вида територија: области под палестинска администрација и безбедност („Зона А“), области под палестинска администрација, но со заедничка израелско-палестинска безбедност („Зона Б“) и области под израелска администрација и безбедност („Зона Ц“).
Договорите доведоа до тоа ПЛО да го признае правото на постоење на Израел и да се откаже од насилството, како и до создавањето на Палестинската самоуправа (ПА). Палестинците се надеваа дека ова ќе биде чекор кон независна држава, со Источен Ерусалим како главен град.
Процесот претрпе силен отпор од двете страни.
Хамас, исламистичко движење, изврши самоубиствени напади во кои загинаа голем број Израелци, а во 2007 година ја презеде Газа од Палестинската самоуправа во кратка граѓанска војна. Повелбата на Хамас од 1988 година се залага за пропаст на Израел, иако во последниве години се изјасни дека ќе прифати палестинска држава по границите од 1967 година. Израел вели дека ваквите изјави на Хамас се измама.
Во 1995 година, Рабин беше убиен од ултранационалистички Евреин кој се обидуваше да го попречи секој договор „земја за мир“ со Палестинците.
Во 2000 година, американскиот претседател Бил Клинтон ги донесе Арафат и израелскиот премиер Ехуд Барак во Кемп Дејвид за да постигнат договор, но напорите не успеаја. Судбината на Ерусалим, кој Израел го сметаше за негов „вечен и неделив“ главен град, беше главната пречка.
Конфликтот ескалираше со втора палестинска интифада (востание) во 2000-2005 година. Американските администрации се обидоа да го оживеат мировниот процес – без успех, а последниот обид пропадна во 2014 година.
Како би изгледала Палестина според „решението со две држави“
Застапниците на решението со две држави предвидуваа Палестина во Појасот Газа и на Западниот Брег поврзани со коридор низ Израел.
Пред две децении, деталите за тоа како би можело да функционира беа изнесени во план од поранешни израелски и палестински преговарачи. Познат како Женевски договор, неговите принципи вклучуваат признавање на еврејските населби во Ерусалим како главен град на Израел и признавање на неговите арапски населби како главен град на Палестина и демилитаризирана палестинска држава.
Израел би анектирал големи населби и би отстапил друга земја во размена, и би ги населил еврејските доселеници на палестинска суверена територија надвор од неа.
Дали е можно „решение со две држави“?
Додека Израел ги повлече доселениците и војниците од Газа во 2005 година, населбите се проширија на Западниот Брег и Источен Ерусалим, нивното население се зголеми од 250.000 во 1993 година на 700.000 три децении подоцна, според израелската организација „Мир сега“. Палестинците велат дека ова ги поткопува темелите на одржлива држава.
Еврејските населби на Западниот Брег нагло се забрзаа од почетокот на војната во Газа.
За време на Втората интифада пред две децении, Израел изгради и бариера за која рече дека имала за цел да ги спречи палестинските бомбаши самоубијци да влезат во неговите градови.
Палестинците тоа го нарекуваат грабеж на земја.
Палестинската влада, предводена од претседателот Махмуд Абас, администрира острови на Западниот Брег, опкружени со зона на израелска контрола што опфаќа 60% од територијата, вклучувајќи ја јорданската граница и населбите – аранжмани утврдени во договорите од Осло.
Владата на Нетанјаху е најдесничарската во израелската историја и вклучува религиозни националисти кои добиваат поддршка од доселениците. Крајнодесничарскиот министер за финансии, Безалел Смотрих, изјави дека не постои палестински народ.
Нетанјаху на 7 јули изјави дека сака мир со Палестинците, но ја опиша секоја идна независна држава како потенцијална платформа за уништување на Израел, велејќи дека контролата врз безбедноста мора да остане кај Израел.
Хамас победи на изборите во 2006 година, а една година подоцна ги истера силите лојални на Абас од Газа, фрагментирајќи ги териториите каде што Палестинците се надеваат дека ќе ја основаат својата држава.
Хамас и Израел оттогаш водат повеќекратни војни, кои кулминираа со нападите врз заедниците во јужен Израел на 7 октомври 2023 година, што ја запали сегашната војна во Газа.
Користени извори:
https://www.britannica.com/topic/two-state-solution
https://en.wikipedia.org/wiki/Two-state_solution
