Дезинформациите и лажните вести сѐ повеќе се присутни во јавноста кога станува збор за Ковид-19 што може да влијае на одлуките што луѓето ги носат кога станува збор за лекување или заштита од корона вирусот. Ваквиот тренд на ширење лажни вести и дезинформации, не само во контекст на пандемијата, е состојба со која постојано се војуваат професионалните медиуми, но граѓански организации чија цел е спречување на ваквите појави и нивно разобличување.
На оваа тема разговаравме со Филип Стојановски, раководител на проектот КриТинк, од фондацијата „Метаморфозис“.
„Во контекст на пандемијата, проверката на факти како процес се покажа од исклучителна важност, бидејќи се спротивставува на дезинформациите заради кои луѓе може да одлучат да не побараат лекарска помош. Знаеме дека во многу случаи токму доцното почнување на лекување било причина за многу полоша клиничка слика, па дури и смрт. А за Ковид-19, како и за рак и други смртоносни болести, клучна е раната дијагностика. Исто така се важни и превентивните мерки, како вакцинирањето, против кое исто така се заговара од разни пропагандисти. Трет аспект е ширењето паника и недоверба во институциите, кое може да доведе и до насилство (како што видовме во САД). Уважувајќи ги напорите на над сто организации и членки, токму заради овие причини и бившата министерка за култура на Норвешка ја има предложено Меѓународната мрежа за проверка на факти како кандидат за Нобеловата награда за мир“, објасни Стојановски.
Што се однесува до надминување на состојбата со ширење лажни вести и дезинформации, Стојановски смета дека е потребно фактографско усвојување на знаења, процес кој треба да започне уште во најраните фази на образованието.
„Состојбата за постојано ширење дезинформации меѓу кои и лаги што се претставени како вести може да се надмине само заедничка работа на целото општество. Во првите редови се навистина проверувачите на факти и другите новинари кои ја применуваат проверката на факти, но и државните функционери, научниците, медицинарите, универзитетските професори и сите други наставници, интелектуалците и професионалците во сите други сфери кои може да направат разлика меѓу научно и ненаучно размислување. Критичкото мислење и способностите за анализа на информациите популарно наречени медиумска писменост се вештини што (би требало да) се учат од најраните фази на основно образование.
Дел од овие напори треба да се однесуваат не само на фактографско усвојување на знаења, туку и на воспитната улога на образованието – и формалното во училиштата и универзитетите, и неформалното преку граѓанските организации и медиумите. Подигање на личната одговорност за искажаниот збор, за споделената објава на Фејсбук, е во суштината и на професионалните новинарски кодекси и во она што секој од нас би требало да го усвои како дел од домашното воспитание“, додава Стојановски.
Денеска Фондацијата Метаморфозис го одбележа 2 април, Меѓународниот ден за проверка на факти под мотото „ проверката на факти може да спаси животи и ги поддржувам проверувачите на факти“.
Биљана Јордановска
