Идејата за Варшава како град феникс, реконструиран од урнатините по Втората светска војна, е клучен дел од идентитетот на полската престолнина. Сега, една изложба фрли ново светло на иновативниот начин преку кој напорите за обнова на Варшав користеа урнатини и шут за да се (ре)создаде новиот град.
Изложбата, која беше отворена во изминативе недели во Музејот во Варшава, тврди дека урнатините за Варшава се исто како мермерот од Карара за Рим или каменот од Портланд за Лондон. Покажува како милиони тули биле пренаменети за употреба во нови згради и како огромни количества урнатини биле смачкани за да се создаде нов градежен материјал познат како „бетон од урнатини“ што се користи во изградбата на многу повоени проекти.
Според кураторот на изложбата, Адам Прживара, повоената историја на Варшава нуди повеќе од само историска љубопитност.
„Постојат две области од современа важност: идејата за одржлива архитектура и како таа би можела да се поврзе со обновата во Украина“, рече тој.
Изложбата е посетена од архитекти и градски планери кои бараат инспирација за искуството на Варшава додека работат на реконструкција на украинските градови оштетени од руската агресија.
Фото: Напорите за расчистување на урнатините во 1945 година на местото на Бланк палатата на Театарскиот плоштад, Варшава. Фотографија: Zofia Chomętowska/Музеј на Варшава
„Најдобрата одмазда против Русите би била да се изгради подобро од самите урнатини што тие ги создадоа“, рече Наташа Козуб, архитект од Харков, која е дел од Ro3kvit, колектив на архитекти и урбанисти кои бараат потенцијални решенија за повоената реконструкција на Украина.
„Тоа е симболично и одржливо, но исто така треба да биде економски одржливо. Во Варшава, тие направија експерименти за да ги видат различните трошоци и ние ќе треба да го направиме тоа и во Украина“, рече таа.
Варшава беше подложена на планирана програма за уништување од страна на германските сили кон крајот на 1944 година, како одмазда за Варшавското востание против нацистичкото владеење претходно истата година. Неколку населби беа срамнети со земја, а уништени се 84% од зградите на левиот брег на реката Висла.
Кога луѓето почнаа да се враќаат во градот на почетокот на 1945 година, пронајдоа пејзаж од брда и насипи од тули и кратери.
Стариот дел на градот бил повторно изграден од нула во повоените години, откако бил речиси целосно уништен во 1944 година, а многу други делови од градот биле реконструирани според принципите на социјалистичкото урбанистичко планирање.
Многу европски градови мораа целосно да се обноват по Втората светска војна. Во Германија, Trümmerfrauen, или „жените од урнатините“, фотографирани како работат на расчистување на урнатините, станаа речиси митски фигури на повоените години.
Но, во Полска симболиката беше поинаква, рече Пживара.
„Полска беше единствена затоа што идејата за урнатините беше вградена во модернизацијата… Се сметаше за симбол на супериорноста на социјалистичкиот систем над капиталистичкиот дека наместо да се трошат, овие материјали ќе се рециклираат“, рече тој. .
Прживара најпрво се заинтересирал за темата додека шетал во парковите во Варшава, каде по обилните дождови понекогаш можеле да се најдат откопани тули, кои биле натрупани таму во повоениот период. Забележал дека на повеќето цигли имало натписи, со името на цигланата што ги направила.
„Во Варшава пред војната имаше стотици циглани и секоја од нив имаше свој печат. Многу од сопствениците беа Евреи и ова беше индустрија која никогаш не се врати по војната“, рече тој.
Тулите се со различни големини, бидејќи полските, германските и руските производители на тули користеа машини што работеа според различни мерења.
Дел од обновата беше направена со тули извлечени од урнатините. Акцијата низ Полска за враќање на тули од делумно уништените згради собра околу 9 милиони тули во Варшава.
Тоа значи дека многу од сегашните згради во Варшава се всушност изградени од крпеница од тули од други поранешни згради – скриен знак на проблематичната историја на градот.
Урнатините се користеле и за изградба на могили за спомен-обележја, додека големи количини биле фрлени во Висла. Во областа на поранешното варшавско гето, над урнатините беше изграден нов станбен кварт, оставајќи падини и насипи од урнатини околу новите згради, мешавина на сеќавање со голема доза на пресметано заборавање.
Новата социјалистичка влада купи швајцарски машини, во замена за јаглен, кои можеа да ги искршат остатоците од урнатините и да ги претворат во бетон од урнатини. Владата експериментираше со супстанцијата за да види дали може да работи во изградбата на нови згради и одлучи дека може. Со овој материјал беа направени бројни згради во главниот град, вклучително и првото седиште на полската работничка партија, станбениот имот и неколку кина.
Тоа беше ран претходник на современите дебати за одржливото градење, во кое концептот на „кружна архитектура“ доби на сила.
„Секоја година, ЕУ произведува повеќе шут од изградба и уривање отколку што беше произведен за време на шестгодишната војна во Варшава“, рече Прживара.
Во Украина, исто така, концептот може да се покаже корисен, иако има и други предизвици што треба да се земат предвид.
„Во Украина, голем дел од урнатините се загадени со олово или азбест, па мораме да обрнеме внимание на ова и да размислиме за начини како да го рециклираме“, рече Козуб.
Подготви: Д. Мишев
