АДМИР ЛИСИЦА
Виктор Орбан и неговата десничарска партија Фидес двапати неуспешно се обидоа да победат на изборите во Унгарија. Орбан првпат се обиде да стане премиер во 2002 година, а вториот шест години подоцна. Двата пати претрпе пораз, што не го спречи во намерата да стане шеф на унгарската влада. Две години по вториот неуспешен обид, Фидес постигна извонреден успех, доаѓајќи на власт со двотретинско мнозинство, дозволувајќи му на Орбан да ја преземе долго посакуваната власт.
Од 2010 година до денес, Орбан суверено владее со Унгарија, во голема мера отстапи од „бриселскиот курс“, поради што често беше критикуван од претставници на ЕУ. Пред сè, критиките беа упатени затоа што Унгарија од почетокот на мигрантската криза е позиционирана на страната на неколку антимигрантски земји.
Од Унгарија често можеа да се слушнат исламофобични пораки, во кои главна улога имаа одредени провладини медиуми, чија задача беше да наметнат негативен однос кон мигрантското прашање. Исто така, преку јавни настапи, Орбан се обиде да се наметне како бранител на „христијанските вредности и христијанска Европа“, во што најмногу го поддржа пријателска Полска.
Отпорот кон Европска Унија за време на речиси дванаесетгодишното владеење на Орбан достигна највисоко ниво, а доказ за тоа се говорите на сојузниците на Орбан, особено на политичарот Ласло Ковер, кој пред неколку години јавно кажа дека ќе гласа против влезот на Унгарија во Европска Унија. Самиот Орбан имаше можност да го стори тоа. Тој го вознемири Брисел со својот говор во 2016 година, во кој, меѓу другото, изјави дека „има живот надвор од Европска Унија“, алудирајќи на можното доведување во прашање на статусот на Унгарија во рамките на европско семејство.
Неговото зближување со Русија од 2014 година му пречи и на официјален Брисел, особено по земањето руски заем од десет милијарди евра во 2014 година. Станува збор за изградба на нуклеарна централа во Пакс, недалеку од границата со Хрватска, каде што, очекувано, се ангажираа руски, наместо западни компании.
Во текот на 2019 година, западните медиуми објавуваа дека Владимир Путин е почест гостин во Будимпешта отколку, на пример, Ангела Меркел, што е јасен знак во кој правец се движи Унгарија од доаѓањето на Виктор Орбан на власт. Знаејќи дека ЕУ не сака да има политичари во Будимпешта кои, наместо отворено да го поддржуваат Брисел, сè повеќе флертуваат со Москва, Орбан во последните години се обидува да го реформира целото унгарско општество за да остане на власт. Фидес привлече поддршка за приказната заснована на борбата за зачувување на христијанска Европа која е „во опасност од мигрантите од Истокот“.
Токму поради недостигот на поддршка – што може да се каже дека значително паѓа во последно време – Орбан прибегна кон формирање одредени „независни“ институции или инсталирање луѓе од доверба во постоечките, кои имаат различни задачи.
Еден од добрите примери е организацијата „Matthias Corvinus Collegium – MCC“. Организацијата постои дваесет и пет години, а главен финансиер е Андраш Томбор, човек близок на унгарскиот премиер Орбан. Со текот на времето, оваа организација стана сопственик на акции во одредени исклучително важни компании, во кои поединци се блиски до властите и луѓето на раководни позиции.
Според Миклош Лигети од унгарската Транспаренси Интернешнл, организациите, фондациите и здруженијата преку кои Орбан се обидува да го зачува своето влијание, потсетуваат на тогашната комунистичка национализација, што е исклучително опасен процес. Овие „независни организации“ не подлежат на државна контрола, а интересно е што за своите активности добиваат значителни финансиски средства од владата.
Орбан, исто така, се зафати со реформи во образованието по негова желба, за што сведочи назначувањето на блиски соработници во дури единаесет универзитетски институции. Свесен дека само доколку понудите на Орбан победат на изборите во април 2022 година, унгарската опозиција, составена од шест партии, ќе се обиде конечно да го урне „победникот“, како што го нарекуваат некои медиуми, алудирајќи на неговото автократско владеење.
Социјалистите, либералите и Јобик – централнодесничарска партија која некогаш беше позната по своите екстремно радикални десничарски ставови – тргнаа заедно да се борат против Орбан и неговиот Фидес. На неодамнешните избори во опозицијата беше одлучено заеднички кандидат за премиер да биде Петер Марки Зај, градоначалник на Ходмезовасархелија.
Тој е непартиска личност, со јасно изразени конзервативни убедувања. Неговата посветеност на католицизмот и конзервативните ставови не го намалува ставот на левичарските гласачи да го поддржат. Самиот Марки Зај во неодамнешното интервју за Политико истакна дека се смета себеси за поголем конзервативец од сегашната владејачка партија Фидес, што е доволно за да се каже дека доколку тој стане нов премиер, нема да има премногу промени во неговите ставови.
Сепак, сигурно е дека неговата лојалност кон Европската Унија и НАТО не е доведена во прашање и дека, доколку тој го заземе местото на Орбан во април, Европа ќе може да се одмори од надворешната политика на Унгарија, за која често може да се каже дека била спротивна на Брисел.
Марки Зај очекува поддршка од многу незадоволни Унгарци, без разлика на нивната политичка ориентација, а неодамнешното истражување на think-tank центрите покажа дека постои реална шанса обединетата опозиција да го победи Орбан. Кога станува збор за евентуална промена на власта во Унгарија, освен за поранешниот северномакедонски премиер Никола Груески, кој во моментов е во Унгарија под заштита на Орбан, ваквиот епилог би бил значаен удар за Милорад Додик, истакнатиот пријател на Орбан.
Александар Вучиќ и Виктор Орбан често се обидуваат во јавноста да истакнат дека Унгарија и Србија, и покрај недоразбирањата од минатото, имаат одлични односи, кои не би требало значително да се променат ниту по изборите во април, доколку дојде до евентуален отказ. Причина за тоа се најавите од опозицијата дека доколку ја преземат власта ќе се посветат на внатрешните проблеми кои со текот на времето се насобраа во Унгарија.
За Босна и Херцеговина промената на власта во Унгарија би значело одредено релаксирање на односите меѓу двете земји, но не треба да се очекува дека ќе има значителен пресврт во унгарската политика кон Босна и Херцеговина, барем во првата година по евентуалната промена на власта.
Слично е и со односот кон мигрантското прашање, при што се очекува опозицијата да ја приближи Унгарија до позициите што Брисел ги застапува по ова прашање, што ќе биде голем предизвик доколку се земат предвид досегашните ставови на унгарската јавност кон ова прашање. Конечно, во преостанатите три месеци до изборите во Унгарија, треба да очекуваме уште порадикални настапи на Виктор Орбан за да ја задржи позицијата, а во фокусот на Орбан секако може да се најде Босна и Херцеговина, која секогаш е интересна за десничарите.
Авторот е магистер по историја, истражувач во областа на регионалните политички односи, меѓународната политика и заедниците во дијаспората.
