Судовите, иако неекипирани со професионално вработени лица за односи со јавноста, имаат релативно добра соработка во однос на тековни судски постапки, предмети до судовите и слично. Но, голем проблем претставува затвореноста на судскиот портал, односно тешкото пребарување на одлуките на судовите за различни кривични дела во постапките. Јавното обвинителство отсекогаш било за степен позатворено од судството, пред сѐ, имајќи ги предвид уставната и законската поставеност на обвинителството во општеството и принципот на субординација на институцијата, но и ограничувачките факти од аспект на ЗКП за предистрагите и истрагите што ги водат обвинителите, се посочува во Извештајот на „Метаморфозис“ за реформите во правосудството под наслов: „На правосудството му е потребна финансиска „бустер“ доза“, пишува „Вистиномер“.
Навремената, точна, прецизна и релевантна информација презентирана во јавноста е многу важен сегмент во работењето на судовите. Правилно подготвени и проактивни информации за конкретна или за општата јавност може многу да ги ограничи шпекулациите и да создаде подобра слика за судовите, што е важен предуслов за креирање доверба кон судовите. Во развиените земји на судовите им се поставени голем број стандарди кои треба да ги исполнат и еден од поважните меѓу нив е едукација на јавноста за работата на судовите. Со цел да се воспостави добра комуникација со јавноста и со сите други важни чинители во општеството, потребно е да се зголеми довербата кон судовите, а силен инструмент за постигнување на довербата е правилна комуникациска стратегија на судовите и вработување нов стручен кадар во судската власт. Во изминатиот период само во четири судски институции се вработени лица за односи со јавноста и тоа во Судскиот совет на РСМ, Врховниот суд на РСМ, ОКС Скопје и ОГС Скопје. Во сите други институции се назначени лица за односи со јавноста од редот на судиите и стручните судски соработници. За вистински проактивен однос на судството, во идниот период треба да се работи на унапредување на односите со јавноста.
Овој податок од Извештајот на Судскиот буџетски совет за 2020 година доволно кажува за само еден сегмент од транспарентноста, а тоа е информирање на јавноста за работата на судовите. Тоа е стара констатација, но очигледно, сѐ уште, има проблем да се убедат судовите или да се убеди државата да предвиди средства во буџетот и за оваа намена. Ако се зборува на ниво на информирање на јавноста за работатата на судската власт или за работата на обвинителството, тука може да се извадат две различни оценки генерално и две различни оценки за во секоја од областите.
Јавното обвинителство отсекогаш било за степен позатворено од судството, пред сѐ, имајќи ги предвид уставната и законската поставеност на обвинителството во општеството и принципот на субординација на институцијата, но и ограничувачките факти од аспект на ЗКП за предистрагите и истрагите што ги водат обвинителите. Самото ЈО на РСМ има веб-страница со доволен број податоци според нормите за транспарентност, страницата и потстраниците се ажурираат редовно, тековните постапки на обвинителствата се објавуваат во рамките на графата соопштенија, а иако можеби недоволно брзо, функционира и одделението за односи со јавноста на централно ниво. Сепак, многу ограничувачки фактор претставува крутоста на правото на обвинителите за комуникација со јавноста и многу дилеми предизвика Етичкиот кодекс на јавните обвинители на РСМ што беше донесен од страна на Советот на јавните обвинители во текот на 2021 година. За ова прашање СЈО и главниот обвинител на РСМ не изразија волја за размислување за преиспитување на ваквите одредби и ригидно останаа на својот став дека тие се нужни во Етичкиот кодекс. Дел од јавните обинители се изјаснија за колизија на ригидните одредби од Етичкиот кодекс со полибералните решенија што стојат во самиот Закон за јавно обвинителство. Патем, ова прашање допре до јавноста откако во медиумите и меѓу самите обвинители се изнесоа дилеми за аргуменатцијата на Советот за јавни обвинители и на главниот обвинител во државата околу изборот, односно неизборот на одредени обвинители во Вишото обвинителство на РСМ.
Експерти од фокус-групата се изјаснија негативно и во однос на отвореноста на главното тело во обвинителството, Советот на јавни обвинители. Според овие извори, карактеристично е неговото нагласено затворање пред јавноста, т.е. намалување на транспаретноста. Советот на ЈО во текот на годинава повеќепати одржал седници, за што е информирано по одржувањето на седниците, на новинарите не им било дозволено присуство на самите седници под изговор дека салата била мала, но има и забелешки за целосно отсуство на критериуми при изборот на нови обвинители во обвинителствата или напредување на одредени обвинители во кариерата, во повиско обвинителство, наведуваат експерти од фокус-групата.
Кај судството работите стојат малку поинаку. Судовите, иако неекипирани со професионално вработени лица за односи со јавноста, имаат релативно добра соработка во однос на тековни судски постапки, предмети до судовите и слично. Но, голем проблем претставува затвореноста на судскиот портал, односно тешкото пребарување на одлуките на судовите за различни кривични дела во постапките, самата примена на одредбите од Законот за управување со движењето на предметите во судовите за објавување на одлуките од аспект на временската дистанца наведена во законите, како и просторните проблеми за обезбедување присуство на јавноста во повеќето судови во РСМ.
Што се однесува до самиот Судски совет, ова тело очигледно има добра комуникација со јавноста кога станува збор за закажување на седниците и дневниот ред, но стои многу послабо во однос на образложенијата на своите одлуки. Ова може да се види и од споменатата завршна конференција на Коалицијата „Сите за правично судење“ насловена како „Влијанието на мерит-системот врз судската независност и професионалност во Северна Македонија“ (28.9.2021). И на самата јавна расправа беше споменато дека постои дискусија, но, не постојат образложенија, освен формални и со шаблонски речник искажани. Универзитетски професор, пак, во расправата реагираше на постапките и причините за разрешување на судии, истакнувајќи дека податокот за 16 разрешени судии за нешто повеќе од една година од страна на СС не зборува добро за гарантираната независност на судиите и оти може да создаде проблем и во однос на постапките пред Европскиот суд за човекови права во Стразбур. / МЕТА
