МАРИОН КРАСКЕ
Со години, западните играчи даваат сé од себе да ги смират популистичко-националистички играчи и нивните деструктивни идеологии: а сепак нивните сомнителни методи на помирување и недемократски интервенции на крајот завршија со зајакнување на самите сили кои станаа закана за мирот. Патот за нови ексцеси на насилство е трасиран. Со поддржување на поттикнувачите, Русија можеше дополнително да го прошири своето влијание – ова е вториот фронт на Кремљ за дестабилизација на Европа.
Прво поле на конфликт: Косово – Србија
Александар Вучиќ има блескаво минато зад себе. Сега претседател на Србија, тој одигра клучна улога во режимот на поранешниот српски лидер Слободан Милошевиќ: помеѓу 1998 и 2000 година, Вучиќ беше министер за информации; за време на босанската војна, во која српските единици извршија безброј воени злосторства и геноцид на 8300 муслимани, тој намерно поттикна исламофобија: за секој мртов Србин, ќе убиеме 100 муслимани, се потсмеа тој, само неколку дена по насилните судири во Сребреница.
Вучиќ оттогаш направи многу малку за да се огради од овие злосторства: уште во 2018 година, тој му оддаде почит на Милошевиќ, кој беше изведен пред Меѓународниот кривичен суд за поранешна Југославија (МКСЈ) во Хаг под обвинение за воени злосторства и геноцид, но почина додека му се судеше, нарекувајќи го „голем српски лидер“. Желбате на другите народи се занемарени, призна Вучиќ, но сепак, Србите мораа да ја платат многу високата цена што не станаа уште поголеми.
Идејата за создавање Голема Србија беше камен темелник на политиката на Слободан Милшевиќ. Во 1991 година, тој се сретна со тогашниот хрватски претседател Фрањо Туѓман, во Караѓорѓево: двата политички моќници се согласија да ја поделат Босна и Херцеговина, со цел создавање Голема Хрватска и Голема Србија. Резултатот беше ужасни воени злосторства на босанско тло. Денес, 28 години по завршувањето на војната во Босна и 24 години по завршувањето на онаа во Косово, целта за територијално проширување продолжува да игра централна улога во српската политика. „Српски Свет“ е името на концептот за здружување на сите Срби во единствена држава – по својата природа, повторно замислена визија на империјализмот во стилот на Милошевиќ.
Белградскиот лидер сегашните граници ги смета за целосно привремени. Во тој контекст, тој со години игра експерстка игра на мачка и глушец со западните преговарачи. Клучните инструменти во ова се српските малцински групи во Косово и во Босна и Херцеговина. Босанското раководство постојано поттикнува конфликт во нивно име. Вучиќ упорно одбива да ја признае декларацијата за независнот на Косово од 2008 година.
Тактики од 1990-тите: ескалација, деескалација
Како што се приближуваше крајот на 2023 година, српските националисти во делот на Косово каде доминира српското население градеа нелагални барикади. Новинари беа нападнати, па дури и единицата на мисијата за владеење на правото ЕУЛЕКС беше под оган. Насилници во фантомки го завршија кризното сценарио. Белград се закани дека ќе донесе српски единици и армијата беше ставена во состојба на готовност. Опасна радикализација што го катапултираше Балканот назад во 1990-тите пробиваше нов терен. Тоа е добра позната шема: провоцирај, играј на етничка карта (српското малцинство во Косово е во „ужасна ситуација“, тврдеше српската премиерка, Ана Брнабиќ), упатувај закани – а потоа, постепена деескалација, додека повтоно не дојдеме до провокација.
Малку е проблематично што западните играчи го запознаа моделот на ескалација на Белград со текот на годините. Го содржи истиот наратив што меѓународната заедница треба да му понуди на Белград. Врз основа на Бриселскиот договор од 2013 година, САД и ЕУ неодамна се обидоа да постигнат договор за формирање Заедница на српски општини на Косово, со изјавена цел да се „нормализираат“ односите.
Критичарите во Косово, од друга страна, ќе ја преиспитаат мудроста за создавање на институционализирани српски зони на влијание, слично на „Република Српска“ во Босна и Херцеговина, во која доминира српско население, која со години поставува сé порадикален курс на ескалација со босанската држава под водство на босанскиот „српски водач“ Милорад Додиќ, со цел отцепување во одреден момент. Косово повеќе би сакало да избегне слични конфликтини зони на нејзино тло.
Вучиќ и Тачи: отворени за прекројување на границите
Наместо да ја брани непроменливоста на границите во Европа како принцип за кој не се преговара, Вашингтон ги предводеше неодамнешните повици за етнички засновани решенија. Поконкретно, идејата за размена на територија се најде на насловните страници, со целта да се промовира создавање на етнички чисти области. Идејата ја смислија српскиот претседател Вучиќ и неговиот тогашен колега во Косово, Хашим Тачи, кој сега го чека судење во Хаг за обвиненија за наводни воени злосторства за време на војната во Косово.
Со поддршка на американски претставници, идејата за размена на територија конечно ја доби поддршката на ЕУ во лицето на високата претставничка Федерика Могерини. Ова не успеа, не само поради германското вето под канцеларката Ангела Меркел и фактот дека Тачи мораше да се повлече за да се соочи со обвиненијата во Хаг. Сепак, останува јасно, според аналитичарката Изабела Кисиќ од Хелсиншкиот комитет за човекови права, која живее во Белград, дека Вучиќ не ги напуштил сите надежи за „поделба на Косово“. За да игра со времето, Белград се врати на политиката на намерна провокација, додека чека „поповолна геополитичка констелација“ – како што е враќањето на функција на Доналд Трамп –за да може да ги потврди своите барања во Косово со поголем успех, објаснува Кисиќ.
САД: Етноцентрични договори и пад на владата
Во обид да ги испегла постојните линии на конфликтот, на Вашингтон повремено му беа дадени многу проблематични интервенции: ова многу помага да се објасни падот на косовската влада во март 2020 година, осмислен од американскиот специјален пратеник за Балканот во времето на поранешниот претседател Трамп, Ричард Гренел. Наблудувачите шпекулираат дека шефот на владата, Албин Курти, застанал на патот на контроверзниот американски амбасадор кој притискаше за размената на територија меѓу Косово и Србија, откако зазеде јасна позиција против таков потег.
Меѓутоа, на следните парламентарни избори во февруари 2021 година, народот на Косово јасно го кажа своето мислење за навидум неоколонијалниот стил на САД: партијата на Курти, Ветевендосје (Самоопределување) оствари значителни добивки во споредба со нејзиното остварување во 2019 година – шлаканица за Вашингтон и отфрлање на американските планови за прилагодување на границите.
Оттогаш, Курти и неговата втора влада се спротивставуваат на притисокот што само се зголеми под администрацијата на Бајден. Претставниците на косовската влада се повикуваат на пресудата на косовскиот уставен суд, кој ја отфрли можноста за заедница на српските општини. Претседателката Вјоса Османи категорично изјави дека „нема да дозволиме создавање заедница на општини со моноетнички структури“. Претседателот, обучен правник, ја нагласи потребата да се избегнат проблемите како што се појавија во Босна, каде што дестабилизирачкиот ефект што продолжува да се чувствува и денес беше создаден со мировниот договор за Босна и Херцеговина во 1995 година, преговаран од страна на меѓународната заедница, со создавањето на подрчјето на земјата со доминантно српско население. Загриженоста би била дека заедницита на општини би можела да ја постави основата на втора „Република Српска“, овој пат во Косово.
Брисел – прилепување кон „лажни американски концепти“
Како и претходно со размената на територија, нејзиното некритично прилепување кон концептите од Вашингтон покажува дека Европската комисија дејствува без своја стратегија. Брисел постојано не успеваше да има било какво присуство во регионот како коректив за национализмот и нелибералните тенденции. Ова е последица на внатрешните проблеми и индивидуалните интереси на земјите членки: ниту Шпанија, ниту Словачка го признаа Косово како национална држава и затоа фактот дека Шпанецот, Жозеп Борел и Словакот, Мирослав Лајчак се модератори на дијалогот меѓу Приштина и Белград е едвај веродостоен. Тоа е нешто како невозможна мисија да се убеди Србија да ја признае независноста на Косово, ако земјите-преговарачи се во ќошето на непризнавачите, истакнува политичкиот аналитичар Рахман Пацаризи.
Со својата долгогодишна рамнодушност и тактики за одложување кон балканските држави, на ЕУ ѝ останува многу мал кредибилитет за играње. Нејзиниот авторитет и моќта за трансформација се во голема мера искористени, изјави балканскиот експерт Тобијас Флесенкемпер во годишниот извештај за европската интеграција 2022 година. Фактот дека членството во ЕУ повеќе не служи како поттик за политичките лидери да работат на зајакнување на демократијата и дисциплината, неодамна го покажа српскиот претседател со зголемена енергија. Вучиќ научи дека ескалацијата се исплати – секогаш ти се нуди нешто за возврат.
Многу добар пример за ова е тоа што по неодамнешната тензија во северно Косово, американскиот специјален пратеник Дерек Шоле отиде во Белград и даде некои особено пријателски изјави за нивното заедничко разбирање за „демократските принципи“. За да го смири Вучиќ, Вашингтон сака да го смести Белград во косовското прашање – дури и покрај критиките од американските експерти за надворешна политика. Србија во секој случај треба да ги добие своите заедници на општини и, за возврат, да го признае Косово – барем делумно. Стејт департментот смета дека овој договор ќе го олабави постоечкото партнерство на Србија со Русија.
Во спротивниот агол, политикологот и балканскиот експерт Даниел Сервер од Школата за напредни меѓународни студии Џон Хопкинс упати жестоки критики за оваа политика на помирување. Тој тврди дека сегашната политика на САД за Балканот е „фундаментално погрешна“. Србија, објаснува тој, се одлучила за авторитаризам дома и за соработка со Русија и Кина. Погрешно помирување ќе има негативни последици за луѓето во регионот уште многу години, предупредува Сервер.
Германија: Помирување направено од Меркел
Во последните години, Германија, иста така, не успеа да се спротивстави на националстичките поттикнувачи во регионот. Наместо кохерентна стратегија за Балканот, канцеларката Меркел еднострано се насочи кон силниот човек на Белград како надеж за стабилност за време на нејзиниот мандат. Таа го посети Вучиќ 16 пату за девет години – „нарушувачкиот фактор“ беше позитивно опсипан со внимание – додека Босна и Херцеговина, земјата која најмногу претрпе под српската и хрватската политика на размислување на големо, прими само една посета од канцеларката.
Во нејзиниот проштален говор, Меркел го пофали Вучиќ дека секогаш ги “исполнувал своите ветувања“ – опасно минимизирање на сé поавторитарниот и империјалстички Србин. Вучиќ со години одбиваше јасно да се посвети на европската политика. Кога избувна руската војна врз Украина, тој целосно се фокусираше на посебните односи меѓу Србија и Русија. Белград ги отфрли санкциите против Русија. Не случајно на почетокот на 2023 година беше објавено дека озогласената руска паравојска Вагнер отворила канцеларија во Белград.
Со оглед на растечките регионални тензии, германскиот концепт на ласкање „стабилократска“ дипломатија може да се каже дека не успеа: Берлин премногу долго се фокусираше на стабилноста во внатрешната политика и одговорноста во надворешната политика – за возврат, на автократите им беа простени нивните недостатоци во владеењето на правото. Сега, со украинската војна, ситуацијата на Балканот, исто така, ескалира: со последното кризно сценарио во северно Косово на почетокот на годината, Вучиќ покажа дека регионот не е далеку од повторување на претходните судири.
Второ поле на конфликт: Босна и Херцеговина – Србија – Хрватска
Но, Косово не е единственото место каде што српското малцинство се користи како изговор за правење проблеми. Во Босна и Херцеговина, исто така, белградската влада покажа дека срспките аспирации да се стане голема сила се закана за мирот. „Република Српска“ (РС), дел од земјата во кој доминира српското население, е производ на политиката на етничко чистење под Слободан Милошевиќ. Сегашниот претседателот на РС, Милорад Додик, ја има поддршката на Белград и Русија во неговите цели да создаде отцепена држава независна од Босна. Владата на РС се труди да го поткопа авторитетот на државата домаќин, таа веќе создаде неколку свои институции, како што е агенција за лекови, за пренесување на надлежностите од државно на ниво на ентитет.
На 9 јануари секоја година, Додик ја слави „годишнината“ на РС, класифицирана како нелигитимна од страна на босанскиот уставен суд. Денот го одбележува основањето на Република Српска во 1992 година и, всушност, почетокот на злосторствата против несрпското население, што кулминиаше во геноцидот во Сребреница во летото 1995 година. За време на овогодинишените прослави, Милорад Додик ги пофали своите врски со Москва, доделувајќи му на рускиот претседател Владимир Путин највисокиот орден на Република Српска. Путин им се придружи на воените злосторници како Радован Караџиќ и Ратко Младиќ меѓу примателите.
За прв пат, паравоени единици се собраа во Источно Сараево – една од нив беше Руските волци, мото клуб со блиски врски со Кремљ. За жителите на Сараево, кои беа под оган од српските единици и паравојски повеќе од три години помеѓу 1992 и 1995 година, ова го доведе големосрпското непријатно покажување на мускули до израз. Босанската филмска режисерска Јасмила Збаниќ говореше против поддршката на меѓународната заедница за Додик и ги повика ЕУ и Високиот претставник да стават крај на „оргиите на фашизмот“. Поранешниот хрватски дипломат и експерт за Русија, Божо Ковачевиќ, го толкува военото држење на срските државјани со проруски призвук како неуспех на Западот да обезбеди одговорно, координирано учество.
Хрватска е вториот столб: заживување на стратегијата на Туѓман
Меѓутоа, за да се разбере сложената проблематична ситуација во Босна, мора да се испита и другата релевантна политика на големите сили во игра: онаа на Хрватска. И во овој контекст, западните играчи не успеаја да го обезбедат потребниот коректив. Земјата членка на ЕУ следеше де факто курс на ре-туѓманизација во својата надворешна политика: Загреб систематски го инструментализираше хрватското малцинство во Босна и Херцеговина (околу 15%) за да изгради сопствено влијание во земјата. За време на Фрањо Туѓман, беа извршени ужасни злосторства на босанско тло во името на парадржавата „Херцег-Босна“ прогласена во 1991 година („заеднички злосторнички потфат“), казнета со вкупно 111 години затвор од страна на Меѓународниот кривичен суд за поранешна Југославија. Сепак, Загреб уште погласно и порадикално ги обнови своите претензии кон Босна.
ХДЗ БиХ, сестринска партија на владеачката партија ХДЗ во Загреб, со години повикува на зајакнување на хрватската зона на влијание во Босна: целта е да создаде свој трет ентитет. Иако критичарите тврдат деа ова би ги влошило постоечките етнички проблеми до опасен степен, американските преговарачи Метју Палмер и Габриел Ескобар, специјални претставници за Западен Балкан и претставникот на ЕУ Анџелина Ајхорст, неодамна попуштија на хрватските барања и ги охрабрија босанските политичари да се реформира изборниот законик. Ова имаше за цел да ја реши наводната дискриминација на Хрватите (беше поднесена поплака од политичарот Божо Љубиќ), додека фундаменталната дискриминацја на Евреите, Ромите и граѓаните, кои немаат целосно право на глас според Дејтонскиот договор, ќе остане непроменета.
Преговарачите на ЕУ: нетранспарентни договори и политики на „Апартхејд“
И покрај критиките дома и во странство [1], САД и ЕУ беа решени да ги спроведат барањата на популистички наклонетата ХДЗ БиХ (и Загреб): на почеткот на 2022 година, преговарачите работеа со локалните претставници зад затворени врати во хотел во босанското приморско одмаралиште Неум – неодамна сцена на спектакуларен неуспех на меѓународната заедница. Наместо да промовираат транспарентност и да ги зајакнуваат босанските институции, западните претставници покажаа дека претпочитаат матни задкулисни договори кои ги фаворизираат националистичките сили наместо процесите на демократизација и создавање можности за плуралистичко учество.
Активистката за човекови права Азра Зорниќ, која ја отфрла категоризацијата по етничка линија и поднесе случај пред Европскиот суд за човекови права (ECHR) (како жена, не смее да се кандидира за претседателска функција), ги обвинува САД и ЕУ за промовирање на „политика на апартхејд’ во корист на Хрватска. ЕУ, тврди таа, не успева да ги „одбрани сопствените вредности во Босна“.
Спред хрватскиот поглед на работите, недемократската доминација на трите конститутивни националности (Босанци, Хрвати и Срби) треба да се зацврсти во босанскиот изборен систем – спротивставувајќи се на пресудите на судот во Стразбур во пет одделни случаи. Хрватскиот министер за надворешни работи Грлиќ Радман во интервју за локалните медиуми во летото 2021 година јасно стави до знаење дека неговата земја нема да одобри граѓанска реорганизација на Босна. Ова ја спротивстави една земја-членка на ЕУ отворено против основните принципи на демократијата во соседната земја – во присуство на западни преговарачи.
Хрватските агенди: солидарност со Кремљ
На ниво на ЕУ, агресивната политика на мешање на Загреб досега во голема мера ги избегна критиките. Всушност, сосема спротивно: хрватското лобирање имаше ефект на обезбедување активна поддршка од неколку важни претставници на ЕУ за хрватското влијание во Босна. Овде, изгледа САД и ЕУ не го сфаќаат целосно тоа што хрватската влада, исто како и Белград, е во солидарност со Русија во остварувањето на нејзините стари/нови цели.
По средбата меѓу хрватскиот министер за надворешни работи Радман и неговиот руски колега во јануари 2022 година, Сергеј Лавров веднаш ја даде својата поддршка за хрватската позиција. Москва, додаде тој, ја призна „дискриминацијата на Хрватите“ во Босна. Кремљ користи испробана техника за дестабилизација: во овој случај, таа се фокусира на наводната очајна состојба на хрватското население во Босна. Руско-хрватската оска за поддршка има уште поголем досег: хрватскиот претседател, Зоран Милановиќ, претходно отворено зборуваше за партнерство меѓу Хрватска и сојузникот на Путин, Додиќ, за решавање на таканареченто „хрватско прашање“ во Босна. Со оглед на претпочитањето на Русија за популистички пристапи, секоја поддршка дадена од ЕУ и САД за интервенциската агенда на Загреб почнува да изгледа уште посомнителна.
Колку овие етнизирани игри за планирање се веќе ефикасни за Балканот, исто така, се покажа со нон-пејперот на тогашниот словенечки екстремно десничарски премиер Јанез Јанша, кој беше на обиклка во пролетта 2021 година: со поддршка на унгарскиот претседател Виктор Орбан, тој направи случај за реконструкција на Балканот по етничка линија – земајќи ги нишките на погубните политики на Милошевиќ и Туѓман и нивните спроведувачи, воениот злострник од босанските Срби Радован Караџиќ и основачот на криминалната хрватска држава „Херцег-Босна“, Мате Бобан. И Јанша и Орбан се во одлични односи со Москва. Понатаму, есен неодамнешен извештај открива дека Комесарот за проширување на ЕУ, Оливер Вархеи, сочуствува со сепарационистичките аспирации на босанските Срби – опасните сценарија имаат свои поддржувачи, дури и во ЕУ.
ХР Кристијан Шмит: овозможувач на етноцентрични псевдо-решенија
Постои понатамошен релевантен влијателен фактор во Босна и Херцеговина: Високиот претставник. Во лицето на поранешниот германски министер за земјоделство и политичар од ЦСУ, Кристијан Шмит, на функција од летото 2021 година, има нов играч во играта кој не само што е послушен спроведувач на хрватскиот национализам, туку и ја одобрува проетничката политика на американската администрација.
Шмит не е ниту експерт за Балканот, ниту, со оглед на неговите очигледни врски со политичкиот врв во Хрватска, неутрална личност. Во сложената мултиетничка структура на Босна, тој – спротивно на неговиот претходник, австрискиот диломат Валентин Инцко – се појавува како странско тело со колонијалистички тенденции. Назначувањето на Шмит неколку недели пред смената на власта во Берлин во есента 2021 година имаше опасни последици за Босна и Херцеговина. Меркел се погрижи нејзината нежна политика кон националистите во регионот да добие повеќе терен.
И како што тоа го направи во Косово, администрацијата на Бајден моментално, исто така, прави напори и во Босна да протурка етноцентрични решенија. Според политикологот Јасмин Мујановиќ, Вашингтон е „архитектот“ на понтамошната етнизација на босанскиот изборен систем (“gerrymandering”) изработено од Шмит,. Во изборната ноќ на 2 октомври 2022 година, Високиот претставник го искористи неговиот посебен прерогатив, таканаречените бонски овластувања, активно да се меша во босанскиот изборен систем, а со тоа оставајќи ја настрана волјата на електоратот – постапка која речиси сигурно е без преседан во демократскиот контекст.
Тешкото прашање на „еквидистанцијата“
Во изборната ноќ, Шмит активно ќе го менува босанскиот изборен закон и уставот на босанско-хрватскиот регион на земјата со цел да се постигне „функционалност“ – во овој случај, на Бошњачко-хрватската федерација. Всушност, неговата интервенција имаше посебен ефект на зајакнување на радикалната хрватска партија ХДЗ БиХ, чиј претседател, Драган Човиќ, претходно го привлече вниманието кон себе со своите блиски врски со воените злосторници. Самата партија чии членови сé уште ги глорифицираат хрватските злосторства за време на војната во Босна се најде на врвот како резултат на измените во изборниот закон.
Тоа што ја прави оваа интервенција толку многу проблематича е фактот што ја расфрла професионалната „ еквидистанција“ што е потребна за позицијата Висок претставник, аргументира професор Јенс Воелк од универзитетот Тренто, уставен правник и експерт за Босна. Додека посредувањето на Шмит ѝ помогна на ХДЗ БиХ да обезбеди позиција на моќ, ја остави гореспоменатата судска пракса на ЕУ за дискриминација на Евреите, Ромите и граѓаните недопрена.
Недемократските маневри во корист на попилистичко-националистичките сили
Оваа епизода е слична на „нелибералниот обид за пуч“ вели политиколог Мујановиќ. Таа, исто така, привлече огромни критики од Европскиот парламент: членовите од Франција, Холандија и Германија ги опишаа измените на Шмит на изборниот законик како „недемократски“. Научникот за политички истражувања кој живее во Виена и Белград, Даниел Бокслер, ја нарече интервенцијата „неприфатлива“, особено затоа што беше ретроактивна. Од САД и Обединетото Кралство, од друга страна, потегот доби експресна поддршка. Германската влада особено молчеше по ова прашање.
Шмит, иако индиректно, имаше удел и во резултатите од претседателските избори во „Република Српска“: и покрај изборната измама од големи размери, што беше документирана од страна на кандидатката против Милорад Додик, Јелена Тривиќ (ПДП), набљудувачите известуваат дека нема финализирано пребројување (2) и нема конечен извештај. Наместо тоа, Високиот претставник изјави дека губитниците мора да го признаат резултатот. Меѓународната заедница ефективно ја легитимираше изборната манипулација, според поликологот Тања Топиќ, која истакна дека „изборната измама беше конкретно легитимна“. Постапките на Западот беа капитулација за самиот политичар, Додиќ, кој ужива силна поддршка од Москва во неговите обиди за отцепување.
Во овој контекст, германската влада е, исто така, под критики за зајакнување на дискредитираните политичари со непромислена политичка симболика. Според претседателот на Центарот за животна средина, Тихомир Дакиќ, сега не може да се зборува за зелена босанска политика. Новиот владин специјален претставник за Западен Балкан, Мануел Сарацин, наводно се сретнал со Милорад Додик точно во времето кога тој не само што и се заканувал на централната изборна комисија во дискусиите околу изборната измама, тука и неодамне ветил отцепување на делот од земјата во кој доминира српското население.
Западното помирување: соработка со популистичките водачи на кланови
Накратко, мора да се каже дека маневрирањето на Високиот претставник Кристијан Шмит имаше страшни последици: интервенциите во изборниот законик, првенствено од корист за СНСД сецеионистите околу Милорад Додик и зајакнувањето на сегрегациската политика на ХДЗ БиХ (која претставува оска на политиката на блокада и насочено распаѓање на внатрешната политика), означи клучни моменти во западната политика на помирување кон опасните екстремисти и шефовите на криминалните картели. Политичарот на ЦСУ предизвика трајна штета на улогата на Висок претставник токму кога институцијата, внимателно распоредена од Обединетите нации за да обезбеди усогласеност со Дејтонскиот договор и да се заштити самиот кревок мир, се чини поважна од кога било, со оглед на нападите врз самата државност на Босна.
Постапките на Шмит и позицијата на администрацијата на Бајдем во поддршка на манипулациите со изборниот закон тешко дека би можело да бидат повеќе во спротивност со заклучоците од резолуцијата за Босна на германскиот парламент од јуни 2022 година: „особено политичките дејствија на популистичко-националистичките политичари како Милорад Додик, моментално член на државната извршна власт и и Драган Човиќ, претседател на партијата ХДЗ БиХ, имаат за цел да ја опишат Босна и Херцеговина како држава и дом на различно население“ (наш превод). Оваа политка, продолжуваат заклучоците, претставува опасност за мирот во Југоисточна Европа и е неприфатлива, што бара „решителен, силен отпор“ од Европската унија, нејзините земји членки и меѓународната заедница.
Германската толеранција кон етно-националните „решенија“: активистите за човекови права повикуваат на промени
Со оглед на нелибералната природа на влијанието, дотолку повеќе е зачудувачки што германската влада се нема јавно оградено од Шмит. Дури и кога потоа беше извршен притисок врз босанскиот Уставен суд, на ова не се спротивставија ниту Берлин, ниту Брисел. Хрватскиот претставник во државната извршна власт, Жељко Космиќ, поднесе жалба против интервенцијата на Високиот претставник, но Вашингтон беше решен да ја задржи владината формација со новозасилената ХДЗ БиХ и се обиде да ја блокира одлуката на судијата на Врховниот суд. Поуката од ова е дека со мешањето на овој начин за да се обезбеди краткорочна „стабилизација“, меѓународната заедница дава опасен приднес кон ерозијата на институциите и демократските процеси во Босна.
Во овој контекст, босанските граѓани се особено разочарани од односот на Германија. Многу од нив се надеваа на политичка промена – далеку од политиката на помирување на Меркел и кон политика за заштита на човековите права што би го зауздало популистичкиот национализам на ХДЗ БиХ и СНСД. Мостарскиот публицист Стефица Галиќ, честа цел на националистички напади, објаснува дека „Босна и Херцеговина“ може да функционира само ако е заедно, а не поделена. Целта мора да биде граѓански принцип наместо создавање етно-национални гета и зачувување на нивните лидери“. Интервенциите на Високиот претставник оттука треба да се отфрлат. Србија и Хрватска продолжуваат да ги практикуваат политиките на Туѓман и Милошевиќ – ова претставува фундаментална опасност за Босна, предупредува Галиќ, повикувајќи ја Германија да се спротивстави на овие нехумани политки наместо да се на страната на нивните поборници.
Резиме
Со оглед на опишаните процеси, постои итна потреба од промена на курсот на германскиот ангажман на Балканот. Популистичките идеи за помирување водат кон зајакнување на сепаратистите и сегрегациските политики, формирање на опасна оска на дестабилизација со Русија, што пак ги загрозува германските и европските безбедносни интереси. Сегашните напади врз мултиетничките држави на Западен Балкан (Косово, Босна и Херцеговина, Црна Гора) треба да се преиспитаат во контекст на украинската војна. Овде, треба да има јасни граници во однос на сценаријата за отцепување и мировните договори поддржани од Вашингтон и Високиот претставник моментално во Босна. Германија може само да се надева на некаков кредибилитет во украинската криза и да го брани принципот на слобода против политиката на уништување на Кремљ, ако и кога ќе престане да влегува во компромиси со извршителите на балканските војни и нивните наследници.
[1] Критики во овој контекст стигнаа и од американски сенатори, меѓу другите
[2] Според политичкиот аналитичар Тања Топиќ, дестици вреќи со гласачки ливчиња беа изоставени од пребројувањето на гласовите во РС, поради што не може да се опише како финализиран.
Превод: Н. Цветковска
Оваа статија првично беше објавена на германски на boell.de.
Погрешна политика на Балканот – Опасно помирување: Прво поле на конфликт: Косово – Србија (1)
