Во денешниот дигитален свет, медиумската писменост е од клучна важност за борбата против говорот на омраза. Медиумската писменост не се однесува само на способноста да се разбере и анализираат медиумски содржини, туку и на свесноста за нивната етика, влијание и потенцијал да шират негативни пораки.
Медиумската експертка Марина Тунева за ЦИВИЛ Медиа вели дека имајки предвид дека живееме во времиња во коишто информациите кружат со невидена брзина, токму медиумската писменост би била „вакцината“ која ни е потребна за да го заштитиме јавниот дискурс од “инфекцијата“ на токсичните содржини. Таа им овозможува на граѓаните не само да препознаат проблематични содржини, туку и активно да се спротивстават на нив.
„Медиумската писменост не е само едукација на граѓаните, туку и континуирана обука на новинарите, воспоставување етички стандарди во медиумите и ангажирање на институциите во креирање политики кои ќе го поддржат овој процес“, вели Тунева.
Таа додава дека неодамнешниот извештај од Советот на Европа документира зголемување на инцидентите и сериозноста на говорот на омраза ширум европските држави, нагласувајќи ја потребата од зајакнување на медиумската писменост како средство за борба против овие појави. Ваквите наоди ја нагласуваат критичната важност на медиумската писменост во нашето општество.
„Медиумската писменост не е само тренд или избор, таа е неопходност. Секој од нас, од граѓаните до медиумите и институциите, има активна улога во зачувувањето на вистината и во градењето општество засновано на заемно почитување и демократски вредности. Со медиумската писменост, можеме не само да се одбраниме од омразата, туку и да изградиме иднина во која јавниот дискурс ќе биде извор на поврзување, а не на разединување“, вели Тунева.
Претседателот на Институтот за медиуми и аналитика (ИМА) Петрит Сарачини, за ЦИВИЛ Медиа вели дека медиумската писменост е исклучително важна за справување со говорот на омраза во медиумите и во јавната комуникација воопшто. За жал, повеќе истражувања покажуваат дека во земјава има ниско ниво на медиумска писменост, што придонесува за некритичко восприемање на медиумските содржини кои поттикнуваат говор на омраза кај публиката од сите возрасти. Затоа, треба да се забрза процесот на целосно воведување на медиумската писменост во образовниот процес, од прво одделение па сè до четврта година средно образование, а и на факултетите.
„Тоа е клучно за младите да бидат свесни и критички да ги восприемаат информациите и да не дозволат да бидат жртви на говорот на омраза или негови пренесувачи. Иако ефектите на медиумската писменост не може да бидат видливи веднаш, таа е мошне важна инвестиција за иднината на демократијата и почитувањето на човековите права, бидејќи ќе придонесе за создавање генерации кои ќе бидат свесни за штетните влијание од говорот на омраза, кој создава поделби и поларизација во општеството, а предизвикува и насилство и кривични дела од омраза“, вели Сарачини.
Снежана Трпевска, од Институт РЕСИС и член на Советот за етика во медиумите во Македонија (СЕММ) за ЦИВИЛ Медиа вели дека најголем број жалби што ги добива Комисијата за жалби во последниве неколку години се за онлајн медиумите, особено за коментари со говор на омраза и дискриминирачки содржини под медиумските текстови објавени на социјалните мрежи.
„Така, во 2024 година, Комисијата за жалби при Советот за етика идентификуваше вкупно 64 прекршувања на Кодексот на новинарите и на Насоките за етичко известување на онлајн меидумите, направени во 33 медиумски текстови за кои беа поднесени жалби до Советот за етика. Второто најчесто прекршување е членот 10 од Кодексот, кој се однесува на говорот на омраза, се однесуваше на содржини со кои се поттикнува насилство или дискриминација врз која било основа – констатирани се 12 прекршувања, или 19% од вкупниот број. Од овие прекршувања, само две се однесуваат на медиумски текстови во кои се поттикнува дискриминација врз етничка основа, а сите други беа поврзани со експлицитен говор на омраза – врз основа на сексуална ориентација, во коментарите на корисниците објавени под медиумски текстови“, вели Трпевска.
Таа вели дека во овој фрагментиран дигитален свет, публиката (а со неа и огласувачите) масовно се пресели на социјалните мрежи. И традиционалните медиуми и онлајн медиумите, очајнички трагајќи да досегнат до повеќе корисници, а со тоа и до спонзори, своите содржини ги објавуваат и на социјалните мрежи.
„Во тој океан од информации кои секојдневно се пласираат на мрежите натпреварувајќи се за вниманието на публиката, првото правило на многу онлајн медиуми е да смислат што поинтересен и шокирачки наслов надевајќи се дека што повеќе корисници ќе „кликнат“ на него или ќе „искоментираат“ во просторот за коментари под него. Во сензационалистички и контроверзно напишаните наслови, многу медиуми намерно ги игнорираат професионалните правила и ефектот што нивната објава може да го постигне кај публиката, повикувајќи се на тоа дека корисничките коментари не се нивна уредувачка одговорност. За професионалните медиуми, активното модерирање на содржината на коментарите под нивните текстови објавени на социјалните мрежи, во последнава деценија беше едно од најтешките прашања“, вели Трпевска.
Медиумската писменост не е само важна за потрошувачите на медиумски содржини, туку и за самите креатори на содржини. Кога секој од нас е свесен за моќта што ја има во светот на медиумите, можеме да придонесеме во намалување на говорот на омраза и изградба на поинклузивно и толерантно општество. Борбата против говорот на омраза не е само одговорност на новинарите или властите, туку и на сите нас како медиумски свесни и одговорни граѓани.
Дехран Муратов
Овој напис е подготвен во рамките на проектот Мрежа за разновидност 2.0 – Нова агенда.
