Украинците во моментов се подготвуваат за она што веројатно ќе биде најтешката зима во модерната историја на земјата. Со поразот на Русија на бојното поле, Кремљ прибегна кон тактиката на тотална војна и се обидува да ја уништи цивилната енергетска инфраструктура на Украина. Десетици милиони се соочуваат со изгледите за продолжено затемнување, заедно со потенцијално смртоносно нарушување на основните услуги за вода и греење, пишува Арсениј Јацењук, поранешниот премиер на Украина за Атлантскиот совет.
Ова е најновата и најекстремната ескалација во долготрајната енергетска војна на Владимир Путин против Западот. Со години, рускиот диктатор ја користеше енергијата како оружје во неговите напори да ја потчини Украина и да ја подели Европа. Тој сега се надева дека ќе ги замрзне Украинците во потчинување, а исто така ќе користи намалувања на снабдувањето за да изврши притисок врз европските лидери да ја напуштат својата поддршка за Украина.
Следните месеци ќе го одредат исходот од енергетската агресија на Путин. Ако успее во своите цели, Украина ќе се соочи со ужасите на продолжената руска окупација, додека Кремљ ќе добие невидено политичко и економско влијание врз Европа што може да трае со децении. Алтернативно, ако Русија доживее решавачки пораз, заканата од Москва брзо ќе се повлече и Европа ќе биде значително зајакната. Победата во енергетската војна ќе го постави теренот за идната европска безбедност и просперитет.
Потпирањето на Европа на руските енергетски ресурси е уште од пред Путин, и може да се следи до врвот на Студената војна. Во 1972 година, советските испораки сочинуваа околу 4% од европската потрошувачка на гас. До 2021 година, Русија обезбедуваше речиси 40% од европскиот гас. Како што пазарниот удел на Москва постепено се зголемуваше, се зголеми и способноста на Русија да манипулира со цените и да предизвикува кризи. Повеќето Европејци сега признаваат дека ова потпирање на Русија претставува голема стратешка грешка. За среќа, тоа не е неповратно.
Искуството на Украина во изминатите осум години може да понуди некои вредни совети. Во 2014-16 година, украинските власти постигнаа значителен успех во намалувањето на зависноста на енергетскиот сектор на нивната земја од Москва. Со спроведување на транспарентни пазарни тарифи и насочени субвенции, Кијив можеше да ги поддржи најранливите сегменти од населението. Украинската влада, исто така, ја охрабри енергетската ефикасност со воведување намалени стапки за ограничени количини и нудење финансиска поддршка за мерките за ефикасност. Во рок од две години, Украина успеа да ја намали потрошувачката за 20%.
Украина, исто така, стави крај на коруптивните практики во енергетскиот сектор од повеќе милијарди долари, кои долго време служеа за збогатување на украинските олигарси кои беа во тесни врски со Кремљ. Пред Револуцијата на достоинството во 2014 година, Украина беше еден од најголемите увозници на руски гас. До ноември 2015 година, директниот увоз на руски гас во Украина целосно престана. Овие чекори и овозможија на Украина да го намали руската потпора и делумно да го разоружа енергетското оружје на Путин. Европа сега мора да бара да спроведе слични опсежни мерки.
Прво и најважно, Европа мора да постави планови за можно рационализирање на енергијата и взаемна помош за да се решат дефицитот во снабдувањето со енергија. Европските лидери треба да се договорат за обединет одговор на краткорочните енергетски предизвици со кои се соочува континентот; сите членки на ЕУ треба да бидат подготвени да си помагаат меѓусебно преку реципрочни вкрстени текови доколку е потребно.
Се бараат и стратешки мерки за да се решат структурните слабости. Европската транзиција на зелена енергија има една голема маана: таа премногу се потпира на увозот на руски гас. Со цел да се прилагодат на сегашната реалност во енергетскиот сектор, барањата за индустриска декарбонизација треба да се релаксираат засега со повторно отворање на производството на нафта, гас и јаглен. Ова веќе се случува во Германија, Холандија и Франција. Другите треба да го следат примерот.
Треба да се спроведат даночни олеснувања, особено за развој на длабоки бунари. Сличен пристап и овозможи на Украина значително да го зголеми домашното производство на гас во 2015-19 година. ЕУ, исто така, ќе мора да ја продолжи работата, барем привремено, на термоелектраните на јаглен. Австрија и Германија се подготвени да го сторат тоа.
Пред почетокот на целосната инвазија на Русија во февруари 2022 година, нуклеарните централи произведуваа околу 55-60% од електричната енергија во Украина. Од 1991 година, овие нуклеарни централи работат без инциденти. ЕУ треба да признае дека нуклеарната енергија е безбедна, евтина и еколошка. Друга клучна задача е развојот на обновливите извори на енергија. Овде, Германија го предводи патот со учеството на обновливите извори на енергија во националната потрошувачка што треба да достигне 80% пред 2030 година и со 2% од земјишните ресурси резервирани за соларни и ветерни електрани.
Покрај обезбедувањето алтернативни извори на гас, Европа, исто така, мора да ја подобри енергетската диверзификација преку зголемување на способноста на континентот да се приспособат на испораките на течен гас. Овој процес е веќе во тек и сега има корист од дополнителната динамика поради руската инвазија на Украина и се поотвореното користење на извозот на гас во ЕУ како ружје на Кремљ.
Изградбата на терминали за ЛНГ во Полска веќе и овозможи на земјата да се оддалечи од рускиот гас. Два ЛНГ терминали ќе стапат во функција во Германија оваа зима. Во меѓувреме, Шпанија има шест терминали за ЛНГ кои обезбедуваат максимален капацитет далеку поголем од домашните потреби на земјата, а во тек се преговори за изградба на можен гасовод до Германија.
Главниот енергетски приоритет на Европа останува спречување енергетски колапс во Украина и затоа избегнување низа негативни последици како што е масовниот прилив на бегалци. На Украина и треба итна европска помош за да ја поправи енергетската инфраструктура на земјата по руските воздушни напади. Ова е исто толку важно како и обезбедувањето зајакнати капацитети за противвоздушна одбрана и треба да се одвива паралелно. Исто така, од клучно значење е да се преземат чекори за да се обезбеди соодветен капацитет за гранични премини за да се приспособат испораките на јаглен што не можат да поминат низ делумно блокираните поморски пристаништа на Украина.
Ова ќе биде тешка зима за сите Европејци, без разлика дали се соочуваат со затемнување и бомби или проблеми со греењето и високи сметки за енергија. Путин се надева дека ќе ја „вооружи“ зимата и ќе ја принуди Европа да се предаде, но попуштањето пред Кремљ би било погубно и за Украина и за ЕУ. Наместо тоа, Европа мора да го прифати предизвикот за ремонт на целиот свој енергетски систем. Ова е единствениот начин да се прекине ослабувачката зависност на континентот од руската енергија и да се осигураме дека енергетската војна на Путин ќе заврши со одлучувачки пораз.
Подготви: Д. Мишев
