ВОЈО МАНЕВСКИ
Собранието го аминуваше новото задолжување. Овој пат тоа ќе биде преку непосреден договор меѓу двете држави Република Северна Македонија и Република Унгарија. Кредитите имааат секогаш две главни карактеристики. Мора да се вратат во определен рок и со договорен интерес на заемодавачот. Допрва ќе видиме дали во позадина има и некои други скриени интереси кои се вообичаени за секој кредит. Освен каматите секогаш има дополнителен интерес на заемодавачот. Лесно е да се согледа тоа низ сите досега реализирани проекти. Ова не важи за средствата кои се доделуваат за буџетска поддршка, но и тие имаат политичка позадина која со заемот се реализира.
За познавачите на состојбите овде нема ништо што е непознато. Исто како што не е тајна дека со нашиот буџет и неговата расходна страна ништо поголемо не можеме да направиме, а тоа да не е на кредит. Од кредитите се зголемува задолженоста, а тоа како по законитост доведува до опасност државата да не може да ги извршува своите функции. Големата администрација го голта буџетот и средства за развој не остануваат. Тогаш настанува низа на социјални потреси и државата влегува во криза. За излез од кризата се потребни пари и така синџирот се затвора.
А има ли чаре? Никакви експертски модели не можат да ги заменат нужните чекори. Државата мора да влезе во реформи за да ги затвори вентилите каде најмногу истекуваат средствата. За да го направи тоа и ја сведе сивата економија и корупцијата на некакво подносливо ниво мора да ја реформира администрацијата и да го подигне нејзиниот капацитет на повисоко ниво. За да го изведе целиот процес мора да се реформира и политичкиот систем кој ќе мора да почива на единствениот рационален постулат, а тоа е одговорноста на носителите на најодговорните функции во државата. За да се изберат такви личности на политичкиот пазар мора да дојдат одговорни лица. За да се предложат такви кадри партиите мора да се демократизираат и место партиски апаратчици мора да предлагаат способни и одговорни кадри. Ете така од прилика изгледа овој логичен след на постапки што може да го раскине сегашниот клиентилистички синџир, кој го стегна најголемиот дел од граѓаните и тоа без разлика на нивната национална или друга определба.
Во целиот тој процес на нужни реформи, можеби и прва таква, треба да се спроведе на локално ниво. Очигледно е дека со сегашниот закон за локална самоуправа и без процесот на децентрализација само ќе се вртиме во круг. Општините по одреден циклус запаѓаат во неликвидност и централната власт мора да помага и при тоа не барајќи отчет кој и кога ги направил долговите. Зголемувањето на процентот од ДДВ и од персоналниот данок, кој оди во буџетите на локалните самоуправи, треба да е само почеток од процесот на децентрализација. Не е ерес да се размислува и за измени во самиот закон за локална самоуправа, ако веќе констатиравме дека одговорноста на градоначалниците трае само да крајот на нивниот мандат. Сите промашени проекти остануваа само како спомен за едно време, а потрошените пари се како фрлени во бунар. Ратите за кредитите секако остануваат да ги плаќаат граѓаните.
Сто милиона од новиот кредит ќе отидат во локалните самоуправи. На повикот на Министерството за локална самоуправа се јавиле 80 општини и поднеле 356 проекти. Министерството врши евалуација на тие проекти и ќе видиме кои од нив ќе поминат. Висината на доделените средства ќе биде според бројот на жители на општината апликант. Малите општини ретко кога имаат капацитет да направат поголем проект, а и да направат кога веќе имаат помал број на жители и средствата за нивните проекти ќе бидат помали. Општините и нивните администрации ќе бидат вклучени на техничко ниво со отворање на тендери и избор на изведувачи на проектите. Централната власт преку Министерството ќе ги исплаќа средствата во зависност од изведените позиции на проектот. Значи општините само ќе посочат што им е потребно како капитален проект и понатаму централната власт го има главниот збор. Има овде оправдување за ваквите постапки, ако се земе искуството од минатите времиња кога локалните самоуправи немаа капацитет за реализација на покрупни проекти пред сѐ од инфраструктурата.
И повторно врзан круг од причинско-последични процеси. Централната власт сака да си ја задржи положбата на врховен арбитер и не го реализира процесот на децентрализација зошто нема доверба во капацитетот на локалните самоуправи, а не им одредува средства да го зголемат. Формализмот на стручноста при вработувањето на администрацијата и партизацијата како главен критериум дополнително им ги врзува рацете на амбициозните и способни градоначалници. Скоро сите се жалат на недоволно стручен кадар во општините, а и самите се обврзани при изборот од веќе воспоставените партиски критериуми. Кога некој градоначалник го посочи ова како проблем наидува на негодување од членството кое својата улога на партиски активисти или гласачи ја разбира како можност да се добие нешто од состојбата кога партијата е на власт. И пак затворен круг кој ако не се раскине само ќе ги зголемува проблемите се додека не се излеат како социјален проблем.
Во такви синџири сите сме изврзани и сите имаме одговорност. Пред сѐ како граѓани кои тешко ја отфрлаат својата комотност во позицијата поданици. Не сакам да оправдувам никого, туку само како колумнист да ја посочам уште еднаш нужноста од реформи и тоа како процес, а не само како административен чин.
Текстот е личен став на Авторот
