Администрацијата на Трамп разговараше за евентуално помагање на Иран да пристапи до дури 30 милијарди долари за изградба на нуклеарна програма за производство на цивилна енергија, ублажување на санкциите и ослободување на милијарди долари од ограничени ирански средства – сето тоа е дел од интензивирачкиот обид Техеран да се врати на преговарачката маса, велат четири извори запознаени со ова прашање ексклузивно за Си-ен-ен.
Клучните играчи од САД и Блискиот Исток разговараа со Иранците зад сцената дури и во време на напливот воени напади помеѓу Иран и Израел во текот на изминатите две недели, велат изворите. Овие дискусии продолжија оваа недела откако беше постигнат договор за прекин на огнот, велат изворите.
Функционерите на администрацијата на Трамп нагласија дека се изнесени неколку предлози. Тие се прелиминарни и се развиваат со еден конзистентен непреговарачки: нула иранско збогатување на ураниум, за кое Иран постојано вели дека му е потребно. Но, барем еден прелиминарен нацрт-предлог, опишан на CNN од два извори, вклучува неколку стимулации за Иран.
Некои детали беа договорени на таен, повеќечасовен состанок помеѓу специјалниот претставник на САД, Стив Виткоф, и партнерите од Заливот во Белата куќа минатиот петок, еден ден пред американските воени напади врз Иран, изјавија за CNN два извори запознаени со состанокот.
Меѓу условите што се дискутираат, а кои претходно не се објавени, е инвестиција од околу 20-30 милијарди долари во нова иранска нуклеарна програма без збогатување, која би се користела за цивилни енергетски цели, изјавија за CNN претставници на администрацијата на Трамп и извори запознаени со предлогот. Еден функционер инсистираше дека парите нема да дојдат директно од САД, кои претпочитаат нивните арапски партнери да ја платат сметката. Инвестициите во нуклеарните енергетски капацитети на Иран беа дискутирани во претходните рунди нуклеарни разговори во последните месеци.
„САД се подготвени да ги водат овие разговори“ со Иран, изјави функционерот на администрацијата на Трамп за CNN. „И некој ќе треба да плати за изградбата на нуклеарната програма, но ние нема да ја преземеме таа обврска.“
Други стимулации вклучуваат потенцијално отстранување на некои санкции врз Иран и дозволување на Техеран да пристапи до 6-те милијарди долари што моментално се наоѓаат на странски банкарски сметки, а кои му е ограничено слободно да ги користи, според нацртот опишан за CNN.
Друга идеја што се појави минатата недела, а која моментално се разгледува, е сојузниците во Заливот, поддржани од САД, да платат за замена на нуклеарниот објект Фордо – кој САД го погодија со бомби-разбивачи на бункери за време на викендот – со програмата за незбогатување, изјавија два извори запознаени со ова прашање. Не беше веднаш јасно дали Иран ќе може самиот да го користи местото, ниту пак беше јасно колку сериозно се разгледува тој предлог.
„Постојат многу идеи што ги фрлаат различни луѓе и многу од нив се обидуваат да бидат креативни“, изјави за CNN еден од изворите запознаени со дискусиите.
„Мислам дека е сосема неизвесно што ќе се случи тука“, рече посебен извор запознаен со првите пет рунди разговори меѓу САД и Иран што се случија пред израелските и американските напади врз нуклеарната програма на Иран.
Виткоф изјави за CNBC во среда дека САД бараат „сеопфатен мировен договор“, а функционер на администрацијата на Трамп нагласи дека сите предлози се дизајнирани да го спречат Иран да се здобие со нуклеарно оружје.
САД изјавија дека Иран можеби има нуклеарна програма за мирни цивилни цели, но дека не може да збогатува ураниум за таа програма. Наместо тоа, САД сугерираа дека Иран би можел да увезува збогатен ураниум. Виткоф ја спореди потенцијалната програма со онаа на Обединетите Арапски Емирати.
„Сега прашањето и разговорот со Иран ќе бидат, како да изградиме подобра цивилна нуклеарна програма за вас што не е збогатувачка?“, изјави тој за CNBC.
Администрацијата можеби ќе има можност да им презентира на Иранците листа со услови. Претседателот Доналд Трамп во средата изјави дека САД и Иран ќе се состанат следната недела – иако портпаролот на иранското Министерство за надворешни работи, Есмаил Багаеи, рече дека не е запознаен со разговорите следната недела, а луѓето вклучени во планирањето рекоа дека деталите сè уште се разработуваат.
Извори запознаени со дискусиите изјавија за CNN дека сè уште не се одредени датуми.
И покрај жестоката дипломатија предводена од Виткоф зад сцената, Трамп оваа недела јавно ја намали важноста на нуклеарниот договор, велејќи во средата дека верува дека таков договор „не е неопходен“.
„Не ме интересира дали имам договор или не“, рече тој.
Иако претседателот изгледаше јавно рамнодушен кон постигнувањето нов договор по постигнувањето на договор за прекин на огнот, многу од неговите советници веруваат дека стремежот кон долгорочен договор ќе обезбеди долговечност на прекинот на огнот.
Условите што беа развиени на тајниот состанок на Виткоф беа предмет на континуирана дискусија меѓу САД и Иран преку регионални соговорници – првенствено Катарците – во последниве денови. Катар, исто така, одигра клучна улога во посредувањето во кревкото примирје меѓу Израел и Иран порано оваа недела и ќе соработуваат многу тесно со САД за да се осигурат дека борбите меѓу нив нема да продолжат, додаде еден од изворите.
САД се надеваат дека нападите ќе доведат до договор
Во администрацијата на Трамп постои надеж дека по настаните од изминатите две недели Иран е поверојатно да се согласи со условите на САД и да ги запре напорите што би можеле да го доближат до развој на нуклеарно оружје.
Но, иранските експерти го наведуваат можниот сценарио дека иранскиот режим сега може да одлучи дека му е потребно нуклеарно оружје. Порано во текот на неделата, иранскиот парламент одобри закон за прекин на соработката со нуклеарниот надзорник на ОН, сигнализирајќи желба за понатамошно прикривање на нивната нуклеарна програма.
Пред воената операција на Израел против Иран пред околу две недели, САД и Иранците одржаа пет рунди преговори за да се обидат да постигнат рамка за нов нуклеарен договор. САД му презентираа предлог на Техеран, а се очекуваше Иран да одговори за време на планираната шеста рунда преговори во Оман. Овие разговори беа прекинати од нападите на Израел врз Иран.
Во саботата, пред американските напади врз три нуклеарни постројки на Иран, администрацијата на Трамп комуницираше со Иран преку посредници. Нивната порака беше двојна: претстојните американски напади ќе бидат ограничени, но исто така и дека условите на САД за дипломатски договор со Иран се јасни и едноставни: без збогатување на ураниум, велат изворите.
Трамп бил претпазлив во врска со изгледите за договор, велејќи им на новинарите откако ги најави разговорите со Иран следната недела:
„Можеби ќе потпишеме договор, не знам“.
„Можев да добијам изјава дека тие нема да станат нуклеарни, веројатно ќе го побараме тоа“, рече Трамп на самитот на НАТО во среда.
Претседателот додаде дека неговата администрација ќе бара ист тип обврски што ги бараше во преговорите со Иран пред најновиот конфликт меѓу Израел и Иран.
„Единственото нешто што би го барале е она што го баравме претходно“, рече Трамп, додавајќи дека сака „без нуклеарно“.
Државниот секретар Марко Рубио, кој е и советник за национална безбедност, изјави во средата дека секој таков договор ќе зависи од подготвеноста на Иран да преговара директно со САД, а не преку посредници.
„Би сакале да имаме мирни односи со која било земја во светот. И очигледно тоа ќе зависи од подготвеноста на Иран не само да се вклучи во мирот, туку и директно да преговара со Соединетите Држави, а не преку процес на трета или четврта земја“, рече Рубио на прес-конференција заедно со Трамп во Хаг.
Виткоф во среда рече дека има „знаци“ дека може да се постигне договор.
„Разговараме со Иранците. Има повеќе соговорници кои ни се обраќаат“, изјави тој за CNBC. „Мислам дека се подготвени“.
Д. Мишев
