ДУШКО ЛОПАНДИЌ – ВЕДРАН ЛОПАНДИЌ
Во согласност со претходниот начин на управување со кризни ситуации, кој повеќе потсетува на професионален покер играч отколку на мудар државник, рускиот претседател Владимир Путин повторно го удвои влогот во последната рунда од бруталната војна во Украина – а ла Потемкин референдум за окупираните територии, околу една шестина од територијата на Украина (Донецк, Луханск, Запорижја и Херсон) од страна на руска земја која ќе се брани „со сите расположливи средства“, изјавувајќи дека не блефира кога станува збор за можната употреба на нуклеарно оружје.
Во меѓувреме, каде исчезнува таа руска приказна за „денацификација и демилитаризација“ на Украина како главни руски цели? Што се случи со наводно ограничената „специјална воена операција“ која сега сѐ повеќе се заканува да ескалира во отворена и директна војна меѓу Русија и сојузниците во НАТО?
Одговорот лежи во фактот дека лошо подготвената и конфузно извршената руска „операција“ во изминатите шест месеци доживеа неуспех и дека очигледната стратешка грешка од самиот почеток се претвори (барем засега) во тактички неуспех. Со ова, владетелот во Кремљ се стави во аголот од кој се обидува да излезе, најавувајќи мобилизација и ставајќи го опстанокот и иднината на цела Русија и нејзиниот народ под нуклеарна хипотека.
„Русија од 21 век користи оружје од дваесеттиот век за да води војна на трошење од деветнаесеттиот век, во комбинација со грабеж од осумнаесеттиот век“, коментира еден американски аналитичар.
Насилното заземање на четири украински региони повеќе потсетува на методите од средниот век отколку на современиот свет. Во оваа смисла, идејата дека по прогласувањето на анексија, нападите на тие региони ќе бидат напади врз Русија, повеќе припаѓа на опфатот на примарната, магична концепција на светот и начинот на размислување, отколку на рационалните процедури на меѓународното и уставното право. Со замавнување на магичното стапче, сè станува Русија и никој не може повторно да ја допре, под закана од нуклеарна бомба. Се чини дека ова го смислил мајсторот на магичниот реализам Габриел Гарсија Маркез, а не некој стратег, државник или правник.
Но, зголемувањето на влогот останува очигледен знак на слабост. Русија сега фрла неподготвени резервисти во огнот само за да ги затвори дупките на фронтот. Ниту една нова руска офанзивна операција не изгледа возможна во догледна иднина. Сегашната ситуација на терен е таква што се поставува прашањето за одржливост и демаркационата линија во Донбас од 2014 година.
Анексијата овозможува и натамошна мобилизација на украинските граѓани на окупираните територии (што веќе го прават во Донецк и Луханск, каде што веќе се исцрпени човечките ресурси), што е исто така воено злосторство според Женевските конвенции.
Во парадоксот на самоисполнувачкото пророштво, за само шест месеци, руската агресија доведе до сериозни последици за Русија кои Путин наводно сакал да ги спречи: остри санкции ја погодија руската економија, НАТО брзо се шири за да ги вклучи Шведска и Финска, Украина стана официјален кандидат за членство во ЕУ и аплицираше за членство во НАТО, сите соседи на Русија во Европа и Азија се свесни за заканата од рускиот режим и усвојуваат итни програми за дополнително вооружување.
Дополнително, на стратешко ниво, воената агресија и неуспехот долгорочно го компромитираат имиџот на Русија во светот, особено драматично во Европа. Досега Русија целосно ја изгуби перспективата за развој на природни и за неа витални гео-економски врски со Европа (пред сè, со Германија), лизгајќи се побрзо кон позицијата на помлад кинески сојузник или во средновековниот речник – зависен вазал. Според Владимир Глигоров, „руските лидери избраа да војуваат со земја која на ниту еден начин не им се заканува и да влезат во конфликт со регион кој не претставува никаков ризик за руската безбедност и е од најголемо значење за Русија, која е Европа.“
Како што напиша рускиот филозоф Владимир Кантор пред 20 години, наместо руски европеизам, сведоци сме на „диви националистички и империјални амбиции кои се обновуваат во Русија и кои светските прашања би ги решиле со нуклеарна катаклизма“.
Кои се намерите на Путин во новата фаза од војната? Како прво, тој сака да остане жив, како и да остане на власт. Со развојот на настаните, се чини дека предуслов за првото е да се зајакне втората точка. За таа цел, рускиот лидер повремено го презема во странство ликот на генералот од филмот на Кјубрик „Д-р Стрејнџелав или – Како научив да не се грижам и ја сакав (атомската) бомба“. Тој, исто така, трпи притисок од руската радикална десница и е свесен за растечката меѓународна изолација (Кина и Индија полека, но јасно се дистанцираат). Дали владетелот во Кремљ – ослабен и лут – е уште поопасен? Сигурно е. Но, се чини дека рускиот лидер може да се повлече само ако сретне некој кој ќе му каже Fiat iustitia et pereat mundus (нека биде задоволена правдата, дури и ако светот пропадне).
Последните потези на Путин имаат две главни цели: прво, да влијае на слабеењето на помошта од Западот за Украина, а потоа да ги ревидира прокламираните цели на руската агресија во оваа фаза. Во услови на очекувана енергетска криза, економски неволји и социјални немири, тој се обидува да ги разедини западните земји (првенствено ЕУ) и да ја ослабне поддршката за Украина, а потоа да ја принуди Украина на примирје кога и ако протокот на западно оружје ослабне.
Заканата од нуклеарна војна, сомнителните експлозии на гасоводот Северен тек (кои не се нужно од руско потекло), претставуваат обид да се покрие крајот на војната со превез на законитост – сето ова можеби на некој циничен начин претставува подадена рака до поранешните партнери на Запад да го замрзнат конфликтот и да вратат сѐ на што постаро (иако, се разбира, тоа не е можно).
По неуспехот да го соборат Зеленски за време, Русите немаа јасен план, па залутаа и ги менуваа целите неколку пати. Сега, за прв пат, се чини дека имаат нешто што личи на план: да ја припојат Новорусија и да го замрзнат конфликтот како што беше пред 24.02.2022 година. Проблемот лежи во тоа што планот почива на блеф, не на руската сила. Се покажа дека намерите на Путин се градат на песок. Украинците нема да застанат во одбраната на својата татковина и слобода, без разлика што прават или најавуваат Русите.
Западната политика на поддршка на Украина ќе продолжи, иако, се разбира, тоа ќе зависи од секоја земја поединечно. Рускиот лидер се доведе себеси и Западот во ќорсокак. Тој не може да се повлече, а Западот не може да го признае прекројувањето на границите создадени од освојувачката војна. Русија не смее да дозволи да биде поразена, додека Западот не може да дозволи пораз на Украина, што само би го означило почетокот на распаѓањето на меѓународниот и европскиот поредок и во натамошното ширење на меѓународната анархија и воените конфликти како резултат на тоа.
Сепак, ова е првпат по седум месеци да се чини дека има повеќе или помалку јасна цел за Русите. Заземањето на четири украински региони е и максималистичко барање (бидејќи Москва не ги држи овие региони како целина) и некаква стратегија за излез на Русија. Пропагандата тогаш ќе го убеди надворешниот свет и нејзината екстремна десница дека Новоросија беше единствениот план цело време и дека Кремљ цело време „знаеше што прави“.
Во новата фаза од војната, останува прашањето дали Путин е подготвен и под кои околности да употреби тактичко нуклеарно оружје доколку руските сили продолжат да губат? Се разбира, никому не е во интерес да користи нуклеарно оружје, вклучително и најмоќното – САД или Кина. Нуклеарната уцена веќе беше отфрлена од Украина и земјите од НАТО. Политичките последици од евентуалната употреба на неконвенционално оружје можат да бидат само лоши за Москва, додека воените придобивки би биле многу сомнителни. На дипломатско ниво, би следела целосна изолација на Русија (вклучувајќи ги Кина и Индија), додека реакцијата на НАТО на секој нуклеарен напад веројатно ќе содржи елементи на директен воен одговор (со конвенционално оружје, барем во првата фаза) со ограничени размери на некои руски цели. Така, војната веројатно би навлегла во нова фаза на ескалација во насока на генерализиран конфликт.
Со други зборови, ако Путин користи тактичко нуклеарно оружје, тој практично ќе ги користи сите свои карти во покер играта, освен тотална нуклеарна војна, што би довело до страшно уништување и глобална катастрофа. Иако рускиот владетел е прагматичен приврзаник на политиката на сила во меѓународните односи, никој сè уште не го смета за самоубиствен. Наместо тоа, ќе биде дека погрешно пресметал, влегувајќи во мегаломанијата на нереални илузии, додека сега изолиран во својот бункер, во годините на пандемијата, верувал во лагите на сопствените служби за молскавична војна.
Поминаа повеќе од три децении од релативно мирниот распад на СССР и војната во СФРЈ. Тогаш можеше да се случи настаните да се случат и обратно (на пр. војна во СССР, мирно распаѓање на СФРЈ) затоа што на крајот сè зависи од постапките на луѓето – пред сѐ оние на власт. Во тоа време, Горбачов и Елцин избраа мир, Милошевиќ и Туѓман поттикнаа војна. Мирниот распад на Источниот блок и СССР во услови на големи општествени и политички тензии и акумулирано оружје изгледаше како вистинско чудо во тоа време. Со ревизионистичката политика на Путин за менување на резултатите од историјата, излегува дека дури и геополитичките чуда имаат ограничен рок на траење.
За Авторите: Душко Лопандиќ е поранешен дипломат и потпретседател на Европското движење на Србија, Ведран Лопандиќ е докторанд на катедрата за човекови права при Универзитетот на Стразбур.
Обработка: Љубомир Костовски / Глобус
