ДРАГАН МИШЕВ
Оваа недела ескалираше конфликтот меѓу Индија и Пакистан, при што Индија започна повеќекратни воени напади против својот сосед. Конфликтот меѓу Москва и Кијив длабоко навлезе во третата година од почетокот на целосната руска инвазија на Украина, а од мировните преговори нема никакво опипливо решение додека борбите се одвиваат со истата жестокост, истовремено Русија секојдневно ги бомбардира украинските градови.
На Блискиот Исток, САД се согласија на прекин на огнот со силите на Хутите во Јемен по успешното посредништво на Оман. САД, исто така, планираат да продолжат со нуклеарните преговори со Иран. Израел ги повика резервистите да се подготват за својот голем упад во Газа, додека истовремено ги бомбардира Палестинците и не дозволува хуманитарната помош да сигне до нив.
Доаѓањето на власт на Доналд Трамп по изборите во САД во 2024 година додаде значителна неизвесност во 2025 година, при што надворешната политика на Америка сега се соочува со потенцијални промени под негово водство во овој клучен момент во историјата.
Во меѓувреме, по наметнатите ригорозни царини кон целиот свет, САД и Кина одржаа трговски разговори на високо ниво и ги намалија царините, додека намерата на Доналд Трамп да прифати авион од 400 милиони долари како контроверзен подарок од Катар ги разгоре негодувањата во САД
Среде бројните конфликти што се одвиваат во 2025 година, едно прашање што се наметнува кај сите е: Ќе дојде ли до Трета светска војна? Предупредувањето на полскиот премиер Доналд Туск за „реален ризик“ од војна, дополнително ги засилуваат стравувањата дека регионалните тензии би можеле да ескалираат во трета светска војна.
Глобалната безбедносна слика и во мај 2025 година останува нестабилна, со неколку критични воени жаришта што претставуваат сериозна закана за светскиот мир. Главните жаришта може да се категоризираат во три групи: долготрајни конфликти, ескалација на регионални тензии, и нови потенцијални фронтови.
1.Руската војна во Украина
Воената агресија на Русија врз Украина и понатаму е најсериозниот конфликт во Европа. И покрај меѓународните санкции и воената поддршка за Украина, конфликтот се влоши со нови напади во источните региони и интензивирање на кампањите во Црноморскиот регион. НАТО е во состојба на зголемена подготвеност, што го зголемува ризикот од ширење на конфликтот пошироко во Источна Европа.
Во последните месеци Русија употреби хиперсонични ракети, што претседателот Владимир Путин го опиша како одмазда против украинските офанзиви поддржани од Западот. Оваа ескалација привлече обновен фокус на НАТО, особено од Полска, која стана централен центар за украинските бегалци и координација на воената помош.
Руската војна во Украина навидум се насочи кон дипломатска де-ескалација, бидејќи Путин прогласи 72-часовен прекин на огнот од 8 до 10 мај, додека Русија започнува со прославите на победата во Втората светска војна и е домаќин на Си во Москва. Си и Путин потпишаа договор за продолжување на продлабочувањето на стратешката соработка и за унапредување на „пријателството без граници“ меѓу Москва и Пекинг. Зеленски го нарече ограниченото прекин на огнот на Русија „бесмислено“ и рече дека Украина е подготвена да се согласи на безусловно 30-дневно прекин на огнот „во секој момент“. Украинскиот министер за надворешни работи Андриј Сибиха тврдеше дека Русија го прекршила примирјето на Путин. Трамп повика на 30-дневно безусловно примирје и се закани со дополнителни санкции за прекршувања. Кијив предложи демилитаризирана зона меѓу Русија и Украина која ќе биде контролирана од двете земји и следена од трети страни. Украина постојано извршуваше напади со беспилотни летала врз Москва во неделата пред посетата на Си, а руските воени блогери објавија нови украински упади во рускиот Курски регион. Русија нападна градови низ Украина со комбинирани бомбардирања со беспилотни летала и ракети.
2.Блискиот Исток: Израел – Палестина, Иран и Сирија
Во појасот Газа продолжуваат нестабилноста и насилството. Израелските операции против Хамас и други милитантни групи предизвикаа тешки цивилни загуби, а постои реален ризик од регионална ескалација, особено со зголеменото влијание на Иран во Сирија и Либан преку Хезболах. Во меѓувреме, Израел повика десетици илјади резервисти во поддршка на планираната ескалација за заземање и окупирање на целиот Појас Газа, додека израелските воздушни напади убија десетици Палестинци низ целата територија. Израелските сили бомбардираа аеродром во Сана како одмазда за нападот на Хутите врз аеродромот Бен Гурион и му се заканија на Иран поради неговата континуирана поддршка за групата.
Конфликтите на Блискиот Исток се стремат кон дипломатска де-ескалација, бидејќи САД и Иран планираат да се сретнат во Мускат овој викенд за преговори за нуклеарната програма на Иран.
САД и бунтовничката група Хути постигнаа договор за прекин на огнот со посредство на Оман, бидејќи САД се согласија да ја прекинат својата кампања за бомбардирање во Јемен во замена за воздржување на Хутите од напади врз американски бродови. Неименувани ирански претставници рекоа дека нивната земја извршила притисок врз Хутите за договорот пред планираните нуклеарни преговори со САД. ОАЕ посредуваа во позадинските линии за комуникација меѓу Сирија и Израел за деконфликт околу безбедносните прашања. На состанокот со сирискиот претседател Ахмед ал-Шара, францускиот претседател Емануел Макрон вети дека ќе лобира кај ЕУ за ублажување на санкциите врз Сирија и кај САД за одржување на воено присуство таму.
За жал, се појавија извештаи за убиства на членови на алавитското малцинство во земјата, групата на која ѝ припаѓаше поранешниот претседател ал-Асад. Масакрите ги извршија милиции поврзани со новата влада, што ја покажува кревката ситуација во Сирија.
Од друга страна, по децении непријателства, Курдистанската работничка партија објави дека донела „историски“ одлуки, среде очекувањата дека наскоро може да се согласи да се разоружа и распушти.
3.Суданска граѓанска војна
Во Судан, пропаѓањето на мировните преговори меѓу воената влада и паравоените Сили за брза поддршка (RSF) ја втурна земјата во хаос, веќе погодена од децениски конфликти и граѓанската војна. Борбите беа особено жестоки во главниот град Картум и регионот Дарфур, што доведе до хуманитарна катастрофа со милиони раселени лица и безброј жртви. Меѓународните напори за посредување во мирот досега не успеаја, оставајќи го Судан во канџите на насилство и неизвесност.
4.Војна во Конго: Минерален конфликт со висок ризик
Војната во Конго од 2025 година, повторно разгорена од заземањето на Гома од страна на бунтовничката група М23 во јануари, расели 6,7 милиони луѓе поради извештаи за масовни гробници и сексуално насилство. Истовремено, во воените дејствија во Конго учествуваат Руандските трупи потврдени од ОН, Уганда и силите на Бурунди. Мора да се спомене дека нескриен интерес за Африка, покажаа Путин и Си Џингпин, на средбата со претседателот на Буркина Фасо, Ибрахим Траоре на парадата во Москва., иако Русија од претходно има вмешано прсти во конфликтите низ Африка со присуството на парамилитантната група Вагнер.
5.Граѓанската војна во Мјанмар
Влегувањето на Мјанмар во граѓанска војна започна сериозно по воениот удар во февруари 2021 година, со кој беше соборена демократски избраната влада. Конфликтот што следеше беше проследен со жесток отпор од етничките групи и продемократските сили против воената хунта. Војната е обележана со широко распространети злосторства, вклучително и напади врз цивили, без крај на повидок од 2025 година. Земјата останува длабоко поделена, а војската се бори да ја одржи контролата среде растечката меѓународна осуда. Нападите на владините сили врз бунтовничките позиции не престанаа нитиу за време на разорниот земјотрес што ја погоди земјата.
6.Конфликт Индија – Пакистан во 2025 година
Во април 2025 година, во терористички напад во Пахалгам, Кашмир, загинаа 26 цивили, ескалирајќи ги тензиите меѓу Индија и Пакистан. Индија ги обвини групите поддржани од Пакистан како Лашкар-е-Таиба, суспендирајќи ги договорите и затворајќи ги границите; Пакистан негираше вмешаност, возвраќајќи се со трговски забрани и затворање на воздушниот простор. На 7 мај, Индија ја започна операцијата Синдор, напаѓајќи милитантни кампови во Кашмир и Пенџаб, кои се под пакистанска администрација, со авиони „Рафал“, ракети „СКАЛП“ и беспилотни летала. Пакистан пријави цивилни жртви и тврдеше дека соборил два „Рафал“ користејќи кинески ловци Ј-10.
На 10 мај, Пакистан возврати со операцијата „Бунјан ул Марсус“, насочувајќи се кон индиските воени бази со ракети „Фатах-II“, роеви беспилотни летала и кибер напади. Индија ја прошири операцијата напаѓајќи ги пакистанските воздухопловни бази. Примирјето посредувано од САД стапи на сила, но се соочи со меѓусебни прекршувања. Во конфликтот имаше повеќе од 100 жртви, соборени 84 беспилотни летала и зголемени нуклеарни ризици. Аналитичарите предупредија дека нерешените спорови во Кашмир и кризите за распределба на водата би можеле повторно да ги разгорат непријателствата, што претставува најлоша билатерална криза од 2000-тите. И да не заборавиме, двете соседни земји поседуваат нуклеарни арсенали.
7.Етиопски конфликт
На Рогот на Африка, внатрешниот конфликт во Етиопија, првенствено центриран во регионот Тиграј, продолжи да ја уништува земјата. И покрај краткото примирје во 2022 година, борбите продолжија во 2023 година, вклучувајќи повеќе етнички групи што резултира со тешка хуманитарна ситуација. Конфликтот предизвика масовно раселување, глад и сериозни злоупотреби на човековите права, оставајќи ја Етиопија на работ на колапс.
8. Кина и Тајван и Корејски Полуостров
Иако конфликтот сè уште е “ладен”, воени вежби и заканувачка реторика од страна на Кина околу Тајван ја држат азиско-пацифичката безбедност во нестабилна рамнотежа. Присуството на американски и сојузнички сили во Јужното Кинеско Море дополнително ја зголемува тензијата.
Тука може да ја додадеме и Северна Кореја која продолжува со тестирање ракети со долг дострел, способни да носат нуклеарни боеви глави. а вербалните конфликти со Јужна Кореја и САД се интензивираат. Иако директен судир не е неизбежен, ситуацијата останува ризична, особено што Северна Кореја активно учествува на страната на Русија во нејзината војна во Украина, испраќајќи војска и оружје.
9. Западен Балкан
Западен Балкан е бурето барут во Европа со децении, со спорадично избувнување на крвави конфликти. Во овој дел од Балканот „водите ги матат“ претседателиот на република Српска, Мирослав Додик, и претседателот на Србија, Александар Вучиќ. Додека првиот се заканува дека ќе ја отцепи Српска од БИХ, и ги разбуди старите геноцидни духови порачувајќи им на муслиманите од РС да прејдат во христијани, за вториот дваесет и шест пратеници од британскиот Парламент побараа значителна промена во пристапот на надворешната политика кон Србија по присуството на претседателот Александар Вучиќ на воената парада во Москва на 9 мај, истакнувајќи дека тој се обидува да ги дестабилизира Косово, Босна и Херцеговина и поширокиот балкански регион.
Ни се заканува ли Трета светска војна?
Погоре споменатите конфликти (и оние неспоменатите, кои за жал ги има уште низ светот) ја истакнуваат загрижувачката нестабилност низ светот, каде што длабоко вкоренетите несогласувања и геополитичките амбиции продолжуваат да поттикнуваат војни со катастрофални последици за милиони луѓе. Во мај 2025 година, глобалниот мир е под сериозна закана од повеќе истовремени жаришта. Повеќето од овие конфликти имаат потенцијал за интернационализација и сериозни хуманитарни последици. Без координирана дипломатска акција, постои ризик од влошување на глобалната безбедност, што би можело да доведе и до нови форми на студена војна или дури и поголеми воени конфликти, од кои најголем страв предизвикува избувнување на Трета светска војна.
Предвидувањата за почетокот на Третата светска војна се многу неизвесни поради природата на глобалните тензии и конфликти. Регионалните конфликти и борбите за моќ, особено кога се вклучени светските сили, вклучувајќи ги САД, Кина и Русија, претставуваат значителни ризици. Експертите сугерираат дека глобалната војна не е неизбежна во блиска иднина, можеби дури ни во следните 5-10 години. Потенцијалот за ескалација постои, но во голема мера зависи од тоа како овие сили управуваат со тековните конфликти и ги управуваат своите односи.
Заканата од глобален конфликт станува сè пореална во денешните геополитички прегрупирања, кои предизвикуваат ескалација на тензиите во повеќе региони, со што можноста за трета светска војна повеќе не е само далечно сценарио.
Текстот е личен став на авторот
Корисни линкови:
https://www.cfr.org/global-conflict-tracker
https://www.statista.com/topics/13125/conflicts-worldwide-2025/
