Неверодостојните и лажните информации се шират ширум светот во толкава мера, што некои коментатори новиот пропратен бран на дезинформации во врска со пандемијата на COVID-19 го нарекуваат „дезинфодемија“. А растат и стравувањата дека овој феномен ги става животите во ризик, поттикнувајќи луѓе со симптоми на COVID-19 да пробаат на своја рака недокажани лекови во надеж дека ќе се „излечат“ .
„Скоро и да нема област која е поштедена од дезинформации“
Уште пред да се случи епидемијата на вирусот, УНЕСКО (Oрганизација за oбразование, наука и култура на ООН) издаде предупредувања за влијанието што политичката, технолошката, економската и социјалната трансформација го имаат врз тоа како разменуваме информации последниве години, осврнувајќи се на „контаминацијата“ предизвикана од оркестирани кампањи за дезинформирање, кои претставуваат закана на новинарството базирано на факти и, особено за време на актуелната пандемија, човечките животи.
Гај Бергер е директор за политики и стратегии во врска со комуникациите и информациите во УНЕСКО и едно од водечките службени лица на агенцијата на тема дезинформации. Во интервју за UN News, тој објасни дека лагите поврзани со сите аспекти на заразната болест COVID-19 станале вообичаена практика.
„Скоро и да нема област која е поштедена од дезинформации во врска со кризата со COVID-19, почнувајќи од потеклото на коронавирусот, преку недокажаната превенција и „лекови“, па сѐ до одговорите на владите, компаниите, славните личности и други. Во време на исклучително високи стравови, несигурности и непознаници, постои плодна почва за цутење и развој на фабрикациите. Преставува огромен ризик што секоја лага што зема замав може да го негира значењето на вистинитите факти“, вели Бергер. „Кога дезинформациите се повторуваат и преувеличуваат, вклучително од страна на влијателни луѓе, сериозната опасност е дека информациите кои се базираат на вистина, завршуваат само со маргинален импакт“.
Разбивање на митовите и опасностите од промовирање недокажани лекови
Поради степенот на проблемот, Светската здравствена огранизација, која го предводи одговорот на Обединетите нации на пандемијата, на својот сајт со совети околу коронавирусот додаде секција „разбивање на митови“. Секцијата ги побива фасцинантната низа на митови, вклучително тврдењата дека пиењето јаки алкохолни пијалаци, изложувањето на високи температури, или обратно, на ладно време, може да го убие вирусот.
Бергер забележува дека некои луѓе погрешно веруваат оти младите луѓе или оние од африканско потекло се имуни и дека оние во топлите клими или земји каде летото е на прагот, не треба да се грижат премногу. Веројатната последица, вели тој, е самоувереност која може да доведе до повеќе случаи на предвремена смрт.
Тој исто така посочи на уште поштетен пример за дезинформации: поттикнувањето да се земаат медикаменти, одобрени за други намени, но кои сѐ уште не се клинички докажани како ефикасни против COVID-19.
Добрите, лошите и лековерните
За жал, вели Бергер, некои ја искористија пандемијата за да шират дезинформации за потребите на остварувањето на нивните сопствени агенди: „Мотивите за ширењето на дезинформациите се многубројни, а меѓу нив се вбројуваат политичките цели, себепромоцијата и привлекувањето внимание како составен дел од бизнис модел. Оние кои го прават тоа, си играат со емоциите, стравовите, предрасудите и незнаењето, и тврдат дека ѝ даваат смисла и сигурност на реалноста која е комплексна, предизвикувачка и брзо променлива“.
Но не сите одговорни за ширењето невистини го прават тоа со малициозна намера. Добронамерните луѓе исто така некритички проследуваат сомнителни содржини. Кои и да се причините, последиците се исти: „Различните мотиви бараат различни одговори, но не треба да го занемариме фактот дека, без разлика на намерата, ефектот на споделување лаги е да се дезинформира и разниша довербата на јавноста, со смртоносен потенцијал“.
Изнесување и барање на вистината
Што може да се направи против оваа појава, за да се погрижиме вистинитите, корисни и потенцијално животоспасувачки информации да добијат поголема видливост? Одговорот на УНЕСКО, вели Бергер, е да се подобри испораката на вистинити информации и да се осигура задоволување на побарувачката: „Истакнуваме дека владите, со цел да се справат со гласините, треба да бидат потранспарентни, и проактивно да откриваат повеќе податоци, во согласност со законите и политиките во врска со правото на информирање. Пристапот до информации од официјални извори е многу важно за кредибилитетот во оваа кризна состојба“.
„Сепак, ова не е замена за информациите кои ги испорачуваат медиумите, така што исто така ги интензивираме нашите напори да ги убедиме властите да согледаат дека слободното и професионално новинарство е нивен сојузник во борбата против дезинформациите, особено бидејќи медиумите работат отворено во јавната сфера, додека многу дезинформации се надвор од радарот, циркулирајќи во пораки на друштвените апликации“.
УНЕСКО, продолжува Бергер, особено ги повикува владите „да не поставуваат рестрикции на слободата на изразување што можат да ѝ наштетат на есенцијалната улога на независните медиуми, туку да го препознае новинарството како моќна алатка против дезинформациите, дури и кога објавува верифицирани информации и информирано мислење кои ги нервираат оние на власт. Треба сериозно да се земе предвид дека медиумите заслужуваат да бидат препознаени и поддржани од владите како есенцијален сервис во овој момент“.
За да се задоволи потребата од официјални факти, УНЕСКО споделува што е можно повеќе веродостојни информации за јавното здравје преку медиумите, каналите, во партнерство со агенциите како СЗО.
УНЕСКО исто така работи на тоа да им помогне на луѓето да станат покритични кон она што им се презентира онлајн или на друго место, како факт, за помалку да веруваат на лаги и да ги шират истите. Агенцијата ги користи хаштаговите #ThinkBeforeSharing, #ThinkBeforeClicking и #ShareKnowledge и го промовира ставот дека правата на слобода на изразување и пристап до информации се најдобрите лекови за опасностите од дезинформациите.
Овие права, вели Бергер, „им овозможуваат на владите и јавноста да носат одлуки за реалноста базирани на докази и да воспостават одговори (на здравствената криза) кои се базираат на науката и вредностите на човековите права и кои можат да ни помогнат да ја пребродиме пандемијата на најдобар начин“.
За официјални информации за коронавирусот, посетете го веб-сајтот koronavirus.gov.mk.
