ДРАГАН МИШЕВ
Кога кон крајот на февруари, рускиот претседател Владимир Путин ја започна таканареченета „специјална операција“ против Украина, руските политичари и провладини медиуми очекуваа и најавуваа дека тоа ќе биде краткотрајна „екскурзија“ и дека Кијив ќе „падне“ за 48 до 72 часа. Седум месеци подоцна, како и многу пати досега во оваа војна, тие проценки се покажаа погрешни.
Во тековната украинска контраофанзива во регионот Харкив, ослободени се повеќе од 8.000 квадратни километри територија за околу две недели, разбивајќи ги руските сили во областа.
Колапсот на окупацијата на североистокот има големи последици за руската армија и за Кремљ. Најнепосредна и најсериозна последица за Кремљ е дека успешната контраофанзива на Украина ги уништува и последните парчиња од угледот на Русија како голема воена сила.
Ова се должи на повеќекратните неуспеси во првите шест месеци од војната, но септемвриската кампања е од поинаков ранг и претставува длабоко меѓународно понижување за руските вооружени сили. Во првите денови од контраофанзивата, ослободувањето на градовите од Украина се случи толку брзо што мапите на линијата на фронтот беа застарени за неколку часа. Сликите на напуштени тенкови и продавници за оружје (сега достапни за употреба во Украина) беа видени низ целиот свет. Извештаите за отпуштање на генерали, тековниот недостиг на војници и незадоволството меѓу регрутираните, регуларната војска или лицата под договор ја зајакнуваат перцепцијата за армија во која постоечките морални проблеми метастазираат во нешто пострашно.
И не само застрашувачки за руските вооружени сили, туку и за самиот Путин, кој за прв пат се чини дека не може целосно да ја префрли вината на војската и безбедносните служби. Јавната критика за војната дома е сè уште ретка, но таа расте, особено кај националистичката десница на рускиот политички спектар, вклучително и од чеченскиот диктатор и близок сојузник на Путин, Рамзан Кадиров. Ако руската армија не може да ја стабилизира својата позиција во Украина – и нема причина да се очекува тоа – тогаш Путин веројатно ќе се најде во најнесигурната позиција од првите години на неговото претседателствување.
Пред почетокот на инвазијата во февруари, немаше сериозни изгледи Кијив да ја врати контролата врз регионите изгубени во 2014 година; тоа сега е променето. Обемот на тековната руска воена катастрофа и нејзините политички реперкусии за Кремљ значат дека никој не може со сигурност да постави ограничувања за обновувањето на територијата на Украина.
Срамот на руската војска пред спектакуларните достигнувања на украинските вооружени сили и владата на Зеленски, потврдуваат дека западните држави беа во право што ја дадоа воената помош што ги овозможи овие придобивки, и даваат очигледен аргумент за продолжување, и зголемување на оваа поддршка сега кога Кијив покажа колку е ефикасен во одвраќањето на руската агресија .
Паника и страв во Русија по почетокот на „делумната“ мобилизација
Како резултат на успесите на Украина на бојното поле, рускиот претседател Владимир Путин на 21 септември потпиша указ за „делумна мобилизација“, според која треба да бидат повикани 300.000 резервисти да се борат во Украина. Со „делумната мобилизацијата“ ќе бидат опфатени само оние граѓани кои се во воена резерва, пред се оние кои служеле во редовите на вооружените сили, со стекнати одредени воени специјалности и соодветно искуство, иако граѓанските активисти се сомневаат дека поради недореченостите кои постојат во указот, опфатот на лица кои би можеле да бидат регрутирани ќе биде многу поголем.
Ова предизвика страв и паника кај илјадници Руси на регрутна возраст кои се обидуваат да ја напуштат земјата, авионските билети во еден правец за достапните дестинации беа распродадени откако достигнаа астрономски цени, додека на граничните премини кон соседните земји и поранешни советски републики беа километарски од возилата на русите кои се обидуваат да ја избегната мобилизацијата. Други планираа разни начини како да избегнат да бидат испратени на фронтот во Украина. Во многу делови од Русија дојде до демонстрации против мобилизацијата, а во неколку руски градови беа запалени канцелариите за регруртација.
Мобилизацијата покажува дека војната стигнала до Русија. Досега Русите можеа да се однесуваат како да немаат врска со војната. Тие ја почувствуваа војната само спорадично преку некои економски санкции и преку отсуство на некои производи. Сега некој може да им се јави и да каже во пет сабајле дека доаѓа камион и треба да бидат во него. Одеднаш војната влегува во руските семејства и тоа е сосема друга димензија на војната
Катастрофата на Путин во Украина
Руската воена инвазија на Украина им нанесе трагедија на Украинците, но седум месеци подоцна, исто така, се покажа како катастрофа за Русија.
Војната во Украина тргна наопаку за Русија откако на почетокот на април, руските сили се повлекоа од Кијив и од север, по што Москва ја ревидираше својата цел на преземање на Донбас, кој се состои од областите Луганск и Доњецк, чии делови руски и руски прокси сили ги окупираа од 2014 година.
По повеќе од три месеци жестоки борби, руската армија го држеше најголемиот дел од областа Луганск. Во јули, Русите ги насочија своите воени напори кон Доњецката област, но постигнаа мал напредок. Западните експерти почнуваат да зборуваат за „кулминацијата“ на руската армија – точката каде што комбинацијата на жртви (особено на искусен персонал), губење на опрема, исцрпеност на војниците и слаб морал им отежнуваат на силите да одржат кохерентна офанзива.
По шестмесечни борби, се чинеше дека конфликтот стана војна на трошење. Сепак, Украинците започнаа контраофанзива во Херсон, со цел да ги избркаат руските сили од единствената област западно од реката Днипро што ја окупираа. Тие потоа нападнаа во регионот Харкив, разбивајќи ги руските сили и ослободија повеќе од 2000 квадратни милји во првите две недели од септември, со што бранот на војната се префрли во корист на Кијив, бидејќи лошото раководство, тактиката и логистиката ги попречуваат Путиновите сили.
Растат загубите на Русија
Војната значеше големи загуби за Русија, пред сè во нејзините воени редови. Во средината на август, западното разузнавање процени дека 15.000-25.000 руски војници биле убиени во акција, а уште 45.000-60.000 биле ранети (Русите не пријавиле број на жртви од март). Овие бројки секако пораснаа во текот на изминатиот месец. Руската војска, исто така, изгуби значителни количини на опрема, вклучувајќи потврдени загуби на 1100 тенкови, 1200 борбени возила на пешадија и илјадници други предмети. На рускиот одбранбен буџет ќе му требаат многу години за да ја замени таа опрема, а руската армија сè повеќе мора да се задоволува со постаро оружје, како што се тенковите Т-62 за првпат произведени пред пет децении. Руските извозници на оружје најверојатно наскоро ќе откријат дека рускиот бренд изгубил голем дел од својот сјај кај клиентите во странство.
Западните санкции дополнително влијаат на негативните импликации врз Русија поради војната во Украина. Во август, Централната банка објави дека руската економија се намалила за 4 отсто од 2021 година. Доверлива студија, наводно направена за Кремљ, обезбеди мрачна перспектива, проектирајќи „инерцијално“ сценарио за намалувањето на економијата во 2023 година на 8,3 отсто под неговото ниво од 2021 година. Претстојното ембарго на Европската унија за најголемиот дел од увозот на руска нафта и планираното ограничување на цената на Г7 може значително да ги намалат приходите што Москва ги заработува од извозот на нафта.
Забраната на Западот за извоз на полупроводници и други високотехнолошки производи влијае и на рускиот одбранбен и на цивилниот производствен сектор, а влијанието ќе расте со текот на времето. Од почетокот на војната, повеќе од 1000 мултинационални компании целосно ја напуштија Русија или значително ги намалија операциите таму. Има и одлив на мозоци, при што десетици илјади ИТ специјалисти се пријавени дека ја напуштиле земјата.
Русија, исто така, направи големи геополитички трошоци. Иакоедна од целите на „специјалната операција“ на Путин беше и откажување на Украина од членство во НАТО, како и одбрана на Русија од распоредувањето на Алијансата на границите со Русија, по воената агресија, НАТО стана уште по сплотен, и кон него пристапија нови членки кои предходно одбиваа да се припојат кон организацијата. На Путин и на Кремљ не им се допаднаа малите мултинационални борбени групи што НАТО ги распореди како сили во балтичките земји во 2015 година, сега уште помалку ќе им се допадне зголемените контингенти што се распоредени таму, а влезот на Финска и Шведска во Алијансата ќе го направи Балтичкото Море, всушност, езеро на НАТО.
Накратко, војната на Путин многу ја чини Русија.
Катастрофа и дилеми
Низа погрешни пресметки го доведоа Путин до оваа катастрофа. Кремљ очигледно не веруваше дека Украинците ќе одолеат и очекуваа брза победа. Според погрешните разузнувачки информации кои стигнуваа до Путин пред почетокот на војната, очекувањата беа дека во Украина руската војска ќе биде дочекана со цвеќиња. Некои инвазивни руски единици ја преминаа границата со резерви храна за само два-три дена. Кремљ ја прецени моќта на својата војска.
Анегдотските извештаи, како онаа дека реактивниот оклоп на тенкот Т-80 бил наполнет со гума наместо со експлозивно полнење, сугерираат дека корупцијата, ендемична во Русија, не ја напуштила. Кремљ, исто така, очигледно не очекуваше остар одговор на НАТО, одлуките на Финска и Шведска да се приклучат на Алијансата, протокот на оружје од Запад кон Кијив или обемот на економските санкции.
Кремљ се соочува со многу потешка ситуација отколку што замислуваше во јануари, и таа уште ќе се влошува.
Дали Путин целосно го разбира ова е отворено прашање. На 7 септември тој рече дека „ние [Русија] не изгубивме ништо и нема да изгубиме ништо“, бизарна оценка што илјадниците руски семејства кои ги загубија своите најблиски во Украина сигурно не ја споделуваат. Руските власти посочија дека условите на Кремљ за завршување на војната остануваат непроменети од целосната капитулација на Украина што ја бараа на почетокот. По телефонскиот разговор со Путин на 13 септември, германскиот канцелар Олаф Шолц истакна дека „нема индикации дека се појавуваат нови ставови“.
Загубите на Путин во Азија се поголеми отколку во Украина
Но, се чини дека Путин не губи само на западниот фронт во Украина. Русија неповратно ги губи своите позиции во Централна Азија. Нови ветришта дуваат во централно азиските степи, а новите големи играчи ги заземаат довчерашните неприкосновени руски позиции, тоа се Турција и Кина.
Играта во Централна Азија е верзија на лист-камен-ножици. Русија користи воена моќ, Турција заедно ги користи умерените исламски културни и јазични афинитети, а Кина џиновскиот економски магнет.
Од распадот на Советскиот Сојуз, Турција ги проширува економските врски, воените, верските и културните организации и политичките врски, што кулминираше во ноември 2021 година со ребрендирање на нејзината регионална културна организација во Организација на турски држави. Нејзиното влијание се прошири, но во границите создадени од релативно малата турска економија и војска.
Русија, се разбира, е решена да го дефинира регионот како нејзино вистинско наследство од советската империја, како Украина неразумно изгубена во советскиот колапс. Руската интервенција во Казахстан во јануари 2022 година за да се обезбеди победа на претседател пријател на Русија беше нејзиниот најрешителен потег. Русија има корист од економската зависност и воената ранливост на регионот.
Регионот, вклучително и Казахстан, сепак, се повеќе се спротивставува на руските напори за доминација и во тој процес ги нагласува правата на суверенитет и територијален интегритет. Казахстан одби да ја признае „независноста“ на двата сепаратистички делови од источна Украина, кои Русија ги одзеде во 2014 година и, како одраз на сопствената загриженост за руските империјални амбиции, Казахстан, Киргистан и Узбекистан застанаа во одбрана на суверенитетот на Украина.
Турскиот претседател Ердоган, усогласувајќи се со оние од Централна Азија, нанесе голем дипломатски удар против Русија, осудувајќи ја инвазијата на Украина и велејќи дека Крим мора да му се врати на вистинскиот сопственик.
Благата јавна критика на Путин од страна на индискиот премиер Моди, велејќи дека ова не е време за војна, не беше само обично боцкање, туку боцкање на ранливо место.
Кина отсекогаш бил потенцијално најмоќната постсоветска сила во Централна Азија, а неодамнешните случувања ја наведоа Кина да ја фокусира моќта на својот економски магнет на Централна Азија, Африка и Јужна Азија.
Руската инвазија на Украина, иако силно поддржана од кинеската пропаганда, ги инхибира евроазиските амбиции на Кина, бидејќи клучните евроазиски транспортни рути, особено железничкиот експрес Кина-Европа, можеби најважната кинеска инвестиција БРИ, минуваат низ Русија и затоа санкциите ги нарушуваат придобивките од кинеските инвестиции.
Акцентот на Кина на Централна Азија доби политичка, како и економска предност со септемвриската посета на Кси Џинпинг во Централна Азија:
„Без разлика како се менува меѓународната ситуација, ние ќе продолжиме одлучно да го поддржуваме Казахстан во заштитата на неговата независност, суверенитет и територијален интегритет. “, рече Кси за време на состанокот со казахстанскиот претседател Касим-Жомарт Токаев.
Ако самиот Кси јавно го објавеше ова, тоа ќе имаше минимално влијание, како и речиси идентичната посветеност на Кси кон Украина. Но, за Токаев јавно да гја нагласи кинеската поддршка покажува уверување дека, дури и по јануарската интервенција на Русија за поддршка на Токаев, Казахстан може дополнително да ја потврди својата автономија.
Овие случувања имаат глобално значење бидејќи аспирациите на Путин да ја реконструира советската империја се многу пообемни во Централна Азија отколку во Европа. Играта на лист-камен-ножици продолжува, но рамнотежата се промени. Големите централноазиски држави сега чувствуваат поголема доверба во наметнувањето на кинеската заштита од руската хегемонија, иако тие продолжуваат да ги користат Турција и Русија за да се обидат да ја спречат кинеската регионална хегемонија.
Дали е ова почеток на крајот на Владимир Путин?
После сите „неуспеси“, погрeшни проценки и одлуки на Путин, расте незадоволството кај Путиновите сојузници, поддржувачи, откажува лојалноста на внатрешниот круг на Путин. Дури и еден од најголемите сојузници и поддржувачи на Путин, чеченскиот „падишах“ Рамзан Кадиров изрази сомневање во воените одлуки на Путин, најави свое повлекување од лидерската позиција во Чеченија и ја одби мобилизацијата, нагласувајќи дека Чеченците досега дале доволно војници во војната во Украина.
Хронологијата на случувањата недвосмислено потсетува на владеењето и падот на еден балкански диктатор, кој истовремено беше и близок соработник и поддржувач на Путин, поранешниот српски претседател, Слободан Милошевиќ. Големи се сличностите во практицирањето на власта помеѓу овие двајца автократи. Владеењето на Милошевиќ политичките теоретичари, научници и аналитичари го опишуваат како авторитарно или автократско, клептократско, со бројни обвинувања за изборна измама, политички убиства, сузбивање на слободата на медиумите и полициска бруталност, исто како Путиновото владеење денес.
Исто како и Путин, и српскиот претсадател за време на своето владеење изврши агресија врз соседните земји, агресија која беше исполнета со воени злосторства – разорувања, убиства на цивили, силувања, а неговиот пад започна по губењето на воената иницијатива, откако воената стихија се доближи до границите на Србија, а во мобилизацијата која беше спроведена во Србија за да се надополната загубите на српската војска, како и поради лошата економска состојба како последивца на големата корупција која владееше и воведените западни санкции, голем број српски граѓани ја напуштија Србија, а во земјата започнаа масовни демонстрации против режимот. Милошевиќ на крајот беше соборен од власта и стана првиот претседател на една земја обвинет за воени злосторства и суден од Судот за воени злосторства во Хаг.
Дали истата судбина ќе ја доживее и рускиот претседател Владимир Путин, кој, иронијата да биде поголема, своевремено не му ја обезбеди ветената (пред се воена) помош на својот српски колега… „Karma is a bitch“. И, „мечката заигра“ и во Путиновиот двор, можеби тоа е токму истата онаа мечка која Путин ја „јаваше“во руските пропагандни видеа.
