Белорусинките во бело стојат со цвеќиња барајќи да се стави крај на државното насилство кое започна пред 3 години. Мирните „солидарни синџири“ инспирираа илјадници да се приклучат на движењето против диктатурата. Сепак, одговорот на режимот беше повеќе терор и бруталност. Нема да престанеме да се бориме за слобода, напиша лидерката на белоруската опозицијата, Светлана Тихановскаја на Твитер.
Belarusian women in white stood with flowers demanding an end to state violence 3 years ago. The peaceful “solidarity chains” inspired thousands to join the movement against dictatorship. Yet, the regime’s response was more terror & brutality. We won’t stop fighting for freedom. pic.twitter.com/n6V8BfYQH4
— Sviatlana Tsikhanouskaya (@Tsihanouskaya) August 13, 2023
Мрачна годишнина од почетокот на бунтот против Лукашенко
На 9 август се навршија три години откако Белорусите се кренаа да бараат фер пребројување на нивните гласови на претседателските избори во 2020 година. Оттогаш, белорускиот диктатор Александар Лукашенко ги елиминираше независните медиуми во земјата. На оваа мрачна годишнина, глобалната мрежа ИПИ го обновува своето барање за итно ослободување на сите затворени новинари, како и укинување на сите забрани за работењето на независните медиуми во Белорусија, и повикува на враќање на демократијата во земјата.
Од почетокот на бунтот против Лукашенко во 2020 година, независните медиуми беа цел на властите и обвинети за „повикување“ на протести. Од првите денови на протестите, врз новинарите од популарните медиуми како Белсат и Наша Нива беа пукани со гумени куршуми од безбедносните сили и покрај тоа што носеа јасни ознаки за печатот.
Во неделите што следеа, десетици новинари и од белоруски и од странски медиуми беа малтретирани од безбедносните службеници, кои не правеа разлика меѓу нив и демонстрантите тепани и уапсени за мирни демонстрации против изборните резултати, кои набрзо беа меѓународно признати како фалсификувани. Независните веб-страници беа блокирани, при што Белорусите се вратија на каналите за вести на Телеграм за да бидат во тек со ситуацијата во земјата.
До тој момент, Лукашенко цврсто ги контролираше традиционалните медиуми, додека дозволуваше тесен простор на интернет за независни медиуми. Во пресрет на масовните протести во 2020 година, Лукашенко ги скрши сите преостанати критички гласови во обид да ги цензурира сите информации за народното незадоволство.
Новинарите зад решетки
Во 2020 година, во пресрет на изборите, властите во Белорусија постепено ја ескалираа својата практика на затворање новинари. Првата цел беше новинарот на РСЕ, Ихар Лосик, кој беше приведен два месеци пред реизборот на Лукашенко, а подоцна беше осуден на 15 години затвор за наводно „организирање немири“ и „поттикнување омраза“ со администрирање на популарен канал за вести на Телеграм.
Ситуацијата драматично се влоши по гласањето. Набргу по изборите, новинарите на Белсат, Кацијарина Андреева и Дарија Чулцова беа приведени поради видео стриминг на протест против Лукашенко во Минск. Чулцова беше осудена на две години затвор за „организирање настани што го нарушува јавниот ред“, додека Андреева доби над осум години по истите обвиненија, како и за „државно предавство“.
Оттогаш, неколку бранови на репресија ги погодија независните медиуми во Белорусија, при што полско-белорускиот новинар и дописник на Gazeta Wyborcza Анджеј Поцобут беше затворен во март 2021 година. Во мај истата година, властите потоа ги уапсија Људмила Чекина и Марина Золатава, главниот уредник и директор на некогаш најпопуларниот белоруски медиум Tut.by. Во јануари 2023 година, судот во Минск ги осуди двете жени на 12 години затвор.
Од август 2023 година, има 35 новинари и медиумски работници зад решетки во Белорусија, според Белоруското здружение на новинари (БАЈ), највисоката бројка во Европа.
Медиумите блокирани и етикетирани како „екстремистички“
Во Белорусија, и новинарите и нивните читатели се криминализирани од режимот на Лукашенко. По масовните протести во 2020 година, властите почнаа да ги означуваат независните медиуми како „екстремистички формации“, а содржините објавени од медиумите како „екстремистички“, ефикасно забранувајќи ги сите интеракции на читателите со оние што ја добиваат едната од ознаките.
Читателите се соочуваат со парични казни или затворски казни за повторно објавување на онлајн содржини означени како „екстремистички“, додека претплатата на страниците на социјалните медиуми (вклучувајќи ги и популарните канали на Телеграм) на многу независни медиуми може да се оквалификува од властите како „помагање на екстремистичка формација“.
Од август 2023 година, повеќето популарни независни медиуми во Белорусија ја добија оваа ознака, вклучувајќи ги Belsat, Euroradio, Tut.by, Nasha Niva, белорускиот сервис на RFE/RL, Charter 97 и Zerkalo.io, наследникот на Tut.by во моментов работи од странство.
Како резултат на овие мерки, речиси сите независни медиуми и новинари беа принудени да ги преселат своите активности во странство и да ги извршуваат своите активности во егзил.
Заострување на регулативите и сузбивање на преостанатите локални медиуми
Иако средината за независните медиуми во Белорусија е веќе поограничена отколку во кој било друг момент од независноста на земјата од советската власт во 1991 година, властите продолжуваат да донесуваат драконски закони што ја задушуваат работата на новинарите.
На 1 јули оваа година, Лукашенко потпиша нов закон кој им овозможува на властите да ги истераат странските медиуми од земјите што белоруската влада ги означува како „непријателски“. Неколку дена по усвојувањето на законот, белоруските власти ја протераа Јустина Прус, дописник во Минск на ПАП, полската национална агенција за печат.
Во исто време, властите продолжија да се занимаваат со независни медиуми, сега достигнувајќи и до локално ниво. Откако накратко дозволија повторно отворање на Intex-Press, главен локален неделник во централниот град Баранавичи, властите повторно го блокираа пристапот до страниците на медиумот во февруари 2023 година и ефективно ја растурија медиумската група.
Два месеци подоцна, безбедносните сили го уапсија Александар Манцевич, главен уредник на Рехианаја газета („Регионален весник“), главен медиум со седиште во северниот град Малаџечна. Манцевич беше обвинет за „дискредитација на Белорусија“, а сега се соочува со затворска казна до четири години според член 369.1 од белорускиот кривичен законик. Публикациите на „Рехианаја газета“ исто така се означени како „екстремистички“.
Дури и новинарите кои известуваат за прашања со ниска политичка чувствителност сега може да се соочат со прогон во Белорусија. Во јуни, медиумските работници во ТВ Ранак, локален медиум во градот Свиетлахорск, беа приведени и затворени неколку дена по објавувањето на написот за неодамнешната експлозија во фабрика во близина на градот, во која загинаа неколку работници. Белоруското здружение на новинари подоцна објави дека по инцидентот, властите ја принудиле медиумската компанија да се затвори, додека нејзината веб-страница станала офлајн.
Меѓународна солидарност
„Три години по почетокот на масовните продемократски протести во Белорусија, не се гледа крај на ужасното задушување на слободните медиуми и новинарите во земјата“, рече заменик директорот на ИПИ, Скот Грифен. „Режимот на Лукашенко е решен да го замолчи секое независно известување во земјата како дел од неговите напори да се држи до власта.“
Глобалните мрежи на ИПИ се солидаризираат со неверојатно храбрите белоруски новинари кои продолжуваат да ја вршат својата работа во и надвор од земјата, често изложени на голем ризик за себе и за нивните семејства.
„Продолжуваме да бараме прекин на репресијата, вклучително и ослободување на сите затворени новинари и медиумски работници.“
Додека продолжува бруталната репресија на Лукашенко, меѓународната заедница мора да продолжи да ги поддржува белоруските независни медиуми, вклучително и обезбедување на соодветна поддршка и услови за новинарите во егзил, одржувајќи ги живи основите за новинарството во идната демократска Белорусија.
Состојбата со човековите права во Белорусија е страшна и понатаму се влошува
Како што објави ЦивилМедиа на почетокот на јули, специјалниот известувач на ОН за Белорусија, Анаис Марин, тогаш изјави дека ситуацијата со човековите права во Белорусија и понатаму е страшна и се влошува, и го предупреди Советот за човекови права на ОН дека режимот на белорускиот лидер Александар Лукашенко намерно го чисти граѓанското општество од последните неистомисленици.
„Ситуацијата останува катастрофална“, нагласи таа. „За жал, постојано се влошува.
Марин, која е на функцијата пет години, го потсети Советот дека пред две години го предупредила за „тоталитарниот пресврт“ што го направи Минск, доказ за „непочитувањето на човечкиот живот и достоинство“ за време на задушувањето на мирните демонстранти по наместени претседателски избори во 2020 година.
Според Марин, „недостатокот на одговорност за кршењето на човековите права поттикнува клима на страв меѓу жртвите и нивните семејства“.
Во својата изјава, Марин извести дека повеќе од 1.500 луѓе сè уште се притворени поради политички причини, со дневен просек од 17 самоволни апсења од 2020 година.
„Имам добра причина да верувам дека условите на притвор се намерно поостри за осудените на политичка основа, со сместување во дисциплински ќелии за мали прекршувања на затворските правила“, рече таа.
Бранителите на човековите права се соочуваат со постојан прогон, додаде таа, а повеќе од 1.600 „непожелни организации се насилно распуштени, вклучително и сите преостанати независни синдикати“.
„Ова ја илустрира намерната политика на државата да го исчисти граѓанскиот простор од нејзините последни дисидентски елементи“, продолжи таа.
Марин, исто така, тврдеше дека независните медиуми биле означени како „екстремистички организации“, додека академската слобода била „систематски нападната“.
„Идеолошката контрола и дисциплинските мерки ја ограничуваат слободата на мислење и изразување“, осуди таа.
Основното и средното образование се исто така предмет на „идеолошка контрола“, при што децата се „обесхрабрени да го искажуваат сопственото мислење“ и подложени на „закани и последици“ поради спротивставените ставови.
Драган Мишев
