Александар Спасов, вонреден професор по правна теорија и филозофија на правото, Северна Македонија на панелот „Подемот на крајно десничарскиот национализам“ на Конференцијата „Одбрана на демократијата и човековите права“, 12 декември 2024 година, Скопје.
Ќе се осврнам на ова прашање со проблемот со владеењето на правото воопшто и со правдата во Северна Македонија, но и во регионот на Западен Балкан. Но, пред тоа, бидејќи општата тема е подемот на крајно десничарскиот национализам, обично зборуваме за крајно десничарски национализам, и се разбира, во ред е да се означи како крајно десничарски национализам.
Но, би рекол дека тоа е пораст на политичкиот екстремизам воопшто, без разлика дали е крајно десничарски или крајно левичарски. Се разбира, крајната левица не е толку присутна во Европа, бидејќи Европа има трагична историја на крајно десничарски национализам, но она што можеме да го видиме е дека ова не е нов феномен и мислам дека во последната деценија сум бил на многу Конференции како оваа, постојано зборувавме дека крајно десничарскиот национализам е опасност, претставува опасност за нашите општества, дека треба да најдеме начин како да се соочиме со него, но екстремно десничарскиот национализам постојано растеше.
И мислам дека на многу настани, на некои говорници им беше поважно да ги најдат вистинските зборови за да зборуваат правилно или политички коректно, и навистина да не зборуваат отворено за проблемот на крајнодесничарскиот национализам и зошто екстремно десничарскиот национализам постои и зошто е во пораст.
Така што,како прво, мислам дека сега треба да се соочиме со ситуација кога треба да признаеме дека крајно десничарските партии и екстремно десничарските политички сили се меѓу нас и тие се тука да останат и ќе мора да ја прифатиме таа реалност, да научиме како да живееме со тоа, и не дозволувајте да надвладеат и да станат влади, затоа што ако надвладеат и станат влади како во Русија или Белорусија или во Унгарија, тогаш имаме реален проблем, затоа што тогаш одиме во позиција и ќе треба да се бориме со нив од сосема поинаква позиција во споредба на позицијата кога на власт се умерените, десниот центар -левиот центар.
И зошто го кажав тоа… мислам дека предолго зборуваме за проблемот на крајнодесничарскиот национализам и практично не правиме ништо за да се соочиме со него. Се сеќавам дека пред 11 години, 2013 година, бев во Хајделберг во Институтот за меѓународно право и јавно право Макс Планк кога се одржаа изборите во Германија, а неколку месеци пред тоа беше основана партијата АфД во Германија. А кога дојдоа изборните резултати во септември, се сеќавам ден потоа, отидов во институтот со други истражувачи за кои разговараат. Меѓу некои од нив владееше радосна атмосфера дека АфД не успеа да го помине предусловот од 5%. Беше 4,98% и ќе рекоа, добро, мислам, АфД не е во парламентот.
Да бидам искрен, не можев да го разберам тоа, бидејќи партија која беше формирана само неколку месеци пред тоа, за малку ќе влезеше во Бундестагот и дадов само еден коментар е дека сега сум сигурен дека на следните избори ќе влезат во парламентот и тие ќе станат како што се сега, втората политичка сила во земјата која е посилна дури и од старата германска социјалдемократска партија, а јас зборувам многу емотивно за ова затоа што сум самиот социјалдемократ, па затоа е многу тешко за да разберам колку луѓе, многу паметни луѓе, не сфатија и не успеаја да развијат стратегија за решавање на причините, не партијата, самата партија AfD, туку причините за подемот на национализмот на екстремната десница.
И мислам дека еден од проблемите е што ние, мислам, умерените луѓе, не само политичарите, туку и активистите избегнувавме да го признаеме она што сега е неизбежно да се признае, а тоа е дека општествениот договор воспоставен по Втората светска војна. како што кажа, повеќе не се спроведува. Се намалува довербата на луѓето во институциите. Луѓето имаат чувство дека институциите не работат за нив. Луѓето чувствуваат дека немаат дијалог со институциите и дека институциите не го испорачуваат тоа што треба да го направат.
Се разбира, повеќето од овие чувства се ирационални и можеме да жалиме што се ирационални, но мора да се соочиме дека тоа е политика. Не се работи само за правење рационални избори, иако на универзитет ги учиме студентите да прават рационални избори. Станува збор и за перцепции и ирационални стравови кои не беа опфатени од главните политички партии, но тоа е проблем, да речеме, за Европа.
Сега ќе се префрлам на нашиот регион и тоа е проблемот со правдата. Гледаме во сите земји од Западен Балкан и сега во Северна Македонија дека антидемократските сили, би рекол, и политичкиот екстремизам исто така се зголемуваат овде и една од причините на Западен Балкан, тоа не е само специфичноста на Западен Балкан, тоа е специфичност за повеќето таканаречени демократии во транзиција или неразвиени демократии, е проблемот со функционирањето на владеењето на правото. Тоа е неконтролираната корупција, особено високата корупција, организираниот криминал. На народот му беа дадени многу ветувања дека ова прашање ќе се реши, дека правдата ќе се испорача, а потоа овие ветувања не се исполнија, а беа направени болни компромиси, заради постигнување на некои други важни прашања на сметка на владеењето на правото.
На пример, во Северна Македонија, гледаме дека народот е целосно разочаран од правосудниот систем. Ние сме еден од уникатните примери каде луѓето, помалку од 2% од населението веруваат во судовите дека се способни да ја испорачаат правдата и тоа не е проблем само за функционирањето на системот, на судството. Ова е проблем за стабилноста на општеството, на целото општество. Зошто? Затоа што кога луѓето чувствуваат дека не можат да ја добијат правдата пред судовите, тие се склони кон порадикални, повеќе, да речеме, револуционерни мерки кои ветуваат дека наместо корумпираните елити кои владеат со земјата, вклучително и судовите, тие би донесете ја правдата и оваа правда не е нужно правда во судовите, но тоа е и правда што може да се случи на улица.
Еден, би рекол, среќен елемент во оваа несреќна ситуација е што Балканот има долга историја на национализам. Значи, национализмот е дел од политичкиот мејнстрим многу долго време, така што сега имаме и мејнстрим политички партии кои сè уште го контролираат народот, да не одиме премногу десно. Имаме партии од десницата кои практично го покриваат поголемиот простор од десниот центар до речиси крајната десница, но сега, барем во Северна Македонија, гледаме тенденции дека иако нашите десничарски партии, оние партии кои тврдат дека се десниот центар беа доволно во право многу децении, сега гледаме дека се појавуваат уште повеќе десни од десничарските партии.
Една партија практично се обидува да покрие сè, од крајно лево до крајно десно, освен центарот, станува се попопулистичка. Нивното појавување во јавноста е многу радикално и кога сите пристојни, умерени луѓе велат, мислам, ако размислуваме рационално, таквите реторики и такви постапки треба да ја намалат нивната популарност.
Но, по секоја радикална акција, нивната популарност се зголемува и уверен сум дека на следните избори во оваа земја, или на локалните избори следната година или на следните парламентарни и претседателски избори, ќе видиме колку ќе биде силен оваа крајна десница и политички екстремизам.
И не треба да бидеме изненадени поради борбата против организираниот криминал и корупцијата и има, секако, некои постапки кои се сосема во ред, но дали оваа заложба навистина ќе биде искрена посветеност, ќе видиме кога борбата против корупцијата нема да биде ограничена само на поранешните, туку всушност ќе биде проширена и на оние кои моментално вршат политичка моќ – затоа што е многу лесно да се бориме против корупцијата со поранешните кои веќе не се на власт.
Проблемот доаѓа кога треба да се борите против корупцијата во сопствените редови.
И да бидам искрен, иако поранешната власт имаше огромна народна поддршка за да се спротивстави на неконтролираната корупција во општеството, за жал, иако имаше некои чекори во таа насока, поранешната власт не успеа да го направи тоа и би признал. што ја сноси одговорноста за подемот на крајната десница или на политичкиот екстремизам кај нас.
Значи, да завршам со ова, мислам дека ако почнеме искрено да зборуваме за проблемите, за слабостите на мејнстримот, многу е подобар пристап отколку само да зборуваме за проблемот на крајната десница и да си објаснуваме.
Бидејќи, имам чувство дека разговараме со моите истомисленици колку е опасна крајната десница, знаеме дека крајната десница е опасна, сега прашањето е како да се спротивставиме на крајната десница и како да го направиме мејнстримот повторно привлечен за нормални луѓе затоа што секако не можеме да очекуваме да ги смениме луѓето.
Луѓето се оние кои се, без разлика дали ги сакаме или не ги сакаме, со нивната рационална и ирационална природа, со нивните стравови, со нивните проблеми, со нивната омраза, со нивниот национализам, со нивните култури, идентитети, тие се тука, а ние како мејнстрим ќе треба да научиме како да се бидеме привлечни за нив наместо да ја префрламе вината на политичките радикали.
Д. Тахири
Камера: Атанас Петровски/ Игор Чадиновски
Монтажа: Ариан Мехмети
Фотографија: Роберт Атанасовски
КОНФЕРЕНЦИЈА, ЦЕЛОСНО ВИДЕО, емитувано во живо на 12 декември, 2024:
https://youtube.com/live/1f2Eo1ZXEQ0
ФОТО АРХИВИ: #DefendingDemocracy, Панел 1: Демократијата под опсада
https://www.facebook.com/media/set/?set=a.994398716055531&type=3
#DefendingDemocracy, Панел 2: Подемот на крајно десничарскиот национализам
https://www.facebook.com/media/set/?set=a.995019619326774&type=3
#DefendingDemocrcy Панел 3: Спротивставување на авторитаризмот
https://www.facebook.com/media/set/?set=a.995771969251539&type=3
#DefendingDemocracy Панел 4: Посветеност кон демократијата
https://www.facebook.com/media/set/?set=a.996548069173929&type=3
#DefendingDemocracy Конференција (севкупно)
https://www.facebook.com/media/set?set=a.993726732789396&type=3
#DefendingDemocracy – работилница и средба со медиумите
https://www.facebook.com/media/set/?set=a.992924672869602&type=3
#DefendingDemocracy ПРЕС КОНФЕРЕНЦИЈА
За повеќе информации за Конференцијата, посетете ја специјалната страница DefendingDemocracy
