Гласањето на изборите низ Европа во 2025 година навестува значајни политички промени – предвремените, брзи парламентарни избори во Германија, претседателската трка во Романија и Полска, како и подемот на популистичките сили во Чешка, Норвешка и пошироко. Овие изборни процеси би можеле да ја променат иднината на Европската унија. Еуроњуз подготви преглед на клучните изборни процеси на европскиот континент во 2025 година, пренесува ЦивилМедиа.
Доколку 2024 беше година обележана со избори низ целиот свет – враќањето на Доналд Трамп на власт во САД, консолидирањето на десничарските партии на изборите за Европскиот парламент, политичката промена во Обединетото Кралство каде што Конзервативците беа изборно поразени Лабуристите, и повторниот избор на Нарендра Моди во Индија – 2025 може да донесе големи изненадувања во Европа.
Ова е прегледот на клучните избори кои ќе се одржат во 2025 година во Европа.
Германија: Повторно во европската политичка игра?
По гласањето за недоверба на канцеларот Олаф Шолц на 16 декември 2024 година, закажани се брзи избори за 23 февруари 2025 година.
Изборната кампања е обележана од нападот на божиќниот пазар во Магдебург на 20 декември, извршен од доктор кој истовремено е и бегалец од Саудиска Арабија. Иако напаѓачот имал исламофобични ставови, според министерот за внатрешни работи Ненси Фезер, и ја изразил својата поддршка за партијата „Алтернатива за Германија“ (AfD), настанот сепак ја зацврсти антиимиграционата реторика во источниот дел на Германија, каде што АФД веќе има значителна поддршка.
АФД во моментов има поддршка од 20,5% и се наоѓа на второ место зад демохристијанската коалиција ЦДУ/ЦСУ со 31%, според најновата анкета на ИНСА. ЦДУ ја искористи кризата во владејачката коалиција на Социјалдемократите, Зелените и Слободните демократи (СПД-Зелени-ФДП). На чело на ЦДУ е Фридрих Мерц, потенцијален иден канцелар, кој предлага политика што е економски полиберална од времето на Меркел и социјално поконзервативна, особено во однос на прашањата за миграцијата.
Мерц, кој се истакна во ерата на Хелмут Кол, е посветен на повеќе интегрирана Европа. Тој сака да ги обнови односите со Франција и Полска, ја критикува прекумерната зависност на Европа од САД и повикува на испраќање на ракетите Таурус во Украина.
Романија: Напната претседателска трка по руското мешање и подемот на анти-ЕУ популизмот
Романија ќе одржи нови претседателски избори во 2025 година откако Уставниот суд го поништи првиот круг од гласањето. Одлуката на судот следеше по загриженоста за странско мешање во изборите, каде што центристичката, про-ЕУ кандидатка Елена Ласкони и крајнодесничарскиот, про-руски кандидат Калин Георгеску се пласираа во вториот круг.
Одлуката се заснова на докази за руско мешање во изборите, особено преку вештачко засилување на поддршката за Георгеску на социјалните мрежи, особено на ТикТок. До тогаш, Георгеску беше релативно непознат за јавноста, но неговата онлајн поддршка ги вознемири властите.
Меѓутоа, парламентарните избори, кои не беа поништени, донесоа победа за Социјалдемократите.
Се очекува новиот претседателски круг да се одржи во првата половина на 2025 година. Официјалните постапки што ги покрена Европската комисија против ТикТок според Законот за дигитални услуги ќе дадат подлабок увид во тоа како функционираат алгоритмите на платформата за време на избори.
Полска: Тест за поддршката на владата на Туск во услови на засилен притисок од десничарската опозиција
Претстојните претседателски избори во мај во Полска се доживуваат како референдум за владата на Доналд Туск, која е на власт од декември 2023 година и обединува партии од левицата до централната десница. Иако премиерот Туск (Граѓанска платформа) има значително влијание врз секојдневното управување, претседателот сè уште игра клучна улога.
Сегашниот претседател Анджеј Дуда од опозициската партија „Право и правда“ (ПИС), кој ја извршува функцијата осум години пред враќањето на Туск, го користеше своето право на вето за да блокира многу од политиките на владата.
Претседателската трка сега е судир меѓу кандидатите на двете главни партии: Рафал Тшасковски, градоначалник на Варшава од Граѓанска платформа (ПО), и Карол Навроцки, историчар кој ќе ја претставува ПИС. Иако трката е неизвесна, анкетите покажуваат дека Граѓанската платформа најверојатно ќе излезе како победник.
Италија: Локалните избори ја предизвикуваат стабилноста на владата
Во септември ја очекува важен изборен тест Џорџа Мелони, бидејќи ќе се одржат избори во шест региони: Пулија, Кампанија, Ле Марке, Тоскана, Вале д’Аоста и Венето. Овие избори ќе дадат слика за јавното мислење во Италија за релативно стабилната влада на Мелони, барем според италијанските стандарди.
Минатиот ноември, коалициските партии беа надминати од централно-левичарската коалиција на регионалните избори во Емилија-Ромања и Умбрија – неуспех за Мелони.
Регионот Венето ќе биде особено под лупа, имајќи предвид неговото големо население и долгата историја на управување од популистичката Лига, клучен играч во владејачката коалиција.
Во Пулија, европратеникот Антонио Декаро, претседател на Комитетот за животна средина и член на Демократската партија, би можел да се кандидира за гувернер.
Чешка: Ризик од силна еврофобна оска во Централна Европа
Во Чешка, парламентарни избори ќе се одржат во октомври 2025 година.
Најновите анкети му даваат на АНО (која е сојузник со „Патриотите“ во Европскиот парламент – ЕП), предводена од популистот Андреј Бабиш, 34,5% од гласовите, далеку пред Граѓанската демократска партија (ОДС) – членка на ЕЦР во ЕП – предводена од конзервативниот премиер Петер Фијала, која се очекува да освои 13,7%, следена од централно-десничарската партија СТАН (АПП) со 11%.
Победата на Бабиш би ја зацврстила крајно десничарската оска во Централна Европа, која ги вклучува Виктор Орбан од Унгарија и Роберт Фицо од Словачка.
Богатиот поранешен премиер, наречен „чешкиот Трамп“, е антиистаблишмент и антимигрантски настроен, се противи на поголема интеграција во Европската унија и покажува толеранција кон Русија. Многумина се плашат од напади врз демократијата во Чешка ако тој се врати на власт.
Хрватска: Реизбор на „националист“
Хрватите ќе го избираат претседателот на Републиката во втор круг на 12 јануари. Зоран Милановиќ, актуелниот шеф на државата, повторно се кандидира. Тој се кандидира како независен, но е поддржан од коалиција предводена од Социјалдемократската партија (СДП).
Зоран Милановиќ ги изненади сите за време на парламентарните избори минатиот април кога реши да се кандидира како носител на листата на СДП во Загреб. Неговата кандидатура беше отфрлена од Уставниот суд.
Претседателот се нарекува себеси „националист“. Тој се противи на поддршката на владата за Украина и учеството на хрватските војници во мисијата на НАТО за обука на украинските војници. Милановиќ води со 37,4% според анкетите, пред Андреј Пленковиќ (20,8%), кандидатот поддржан од партијата на премиерот, Хрватската демократска заедница (ХДЗ) – која е дел од Европската народна партија (ЕПП) во Европскиот парламент – и кој се залага за зајакнување на врските на Хрватска со нејзините западни сојузници.
Обединето Кралство: Дали победата на Лабуристите минатата година ќе се претвори во долгорочна поддршка?
На 1 мај, Обединетото Кралство ќе ги одржи првите избори од минатогодишните општи избори во јули, кои ја вратија Лабуристичката партија на власт и го направија Кир Стармер премиер.
Овие избори за окружните совети во Англија ќе бидат клучен тест за Лабуристите, откривајќи дали нивната победа минатата година ќе биде почеток на долгорочна поддршка за партијата.
Според Скај Њуз, анкетите сугерираат дека Лабуристите и Конзервативците се моментално израмнети со поддршка од околу 20% – историски ниско ниво за двете партии – додека партијата Реформа на Обединетото Кралство, популистичката партија на Најџел Фараж, заостанува само пет поени. Реформа на Обединетото Кралство во моментов нема места во локалните совети.
Белорусија: Избори со замолчена опозиција
Претседателските избори во Белорусија во 2020 година беа обележани со широко распространети изборни измами, насилство и репресија врз опозицијата и брутални пресметки со демонстрантите кои ги оспоруваа резултатите. Изборите, на кои диктаторот Александар Лукашенко прогласи спорна победа со 80% од гласовите, беа широко осудени, а Европската унија и други земји одбија да ги признаат резултатите. Александар Лукашенко е на власт од 1994 година.
Оттогаш, белоруската организација за човекови права „Вјасна“ извести дека над 50.000 луѓе биле уапсени по политички основи.
Со следните избори закажани за 26 јануари, малку се очекува да се промени. Лукашенко веќе предупреди дека целосно би можел да го исклучи пристапот до интернет за време на претседателските избори во 2025 година, ако избувнат протести слични на оние од 2020 година, според државната новинска агенција Белта во ноември.
Русија: Однапред познат резултат
На руските избори во септември, гласачите ќе гласаат за дополнителни избори за Думата за пополнување на празните места во долниот дом на парламентот, како и за гувернери во 18 региони, регионални парламенти во 11 региони и претставници на локалните власти во разни области.
Загриженоста за одржување фер избори е оправдана. Слободата на медиумите останува сериозно ограничена, а политичките опоненти продолжуваат да се соочуваат со сурова репресија, олицетворена преку смртта на опозицискиот лидер Алексеј Навални. Овие проблеми фрлаат долга сенка врз интегритетот на изборниот процес.
Норвешка: Дали десничарскиот пресврт во ЕУ ќе ја допре и Норвешка?
На 8 септември, Норвешка ќе одржи парламентарни избори кои ќе го одредат составот на 169-члениот Стортинг и ќе укажат кој би можел да биде следниот премиер. Јонас Гар Сторе, лидер на централно-левичарската Работничка партија, моментално ја извршува функцијата.
Како што се забележува низ Европа, последните анкети сугерираат пресврт кон десничарските партии. Се очекува крајно десничарската Прогресивна партија да се искачи на врвот – нејзините 10% од гласовите во 2021 година се предвидува да се удвојат до 2025 година. Веднаш зад нив е централно-десничарската Конзервативна партија, предводена од поранешната премиерка Ерна Солберг.
Ирска: Ново поглавје по Хигинс
Сè уште не е одреден официјален датум, но Ирците ќе гласаат до ноември 2025 година за избор на нов претседател, завршувајќи го мандатот на популарниот Мајкл Д. Хигинс, кој е на функцијата 14 години. Иако претежно церемонијална, улогата на претседателот носи значителни уставни одговорности, како што се потпишување закони и претставување на Ирска на глобалната сцена.
Иако сè уште нема формални кандидати за претседателската трка, ирскиот The Journal шпекулира за можни претенденти. Меѓу споменатите имиња се познати лица од Брисел: поранешната европска комесарка Маирид МекГинис и поранешната европратеничка Франсис Фицџералд – двете од централно-десничарската партија Фине Гејл.
Горниот дом на ирскиот парламент, Шенадот, исто така ќе биде обновен, но преку индиректен процес. Четириесет и девет сенатори ќе бидат избрани од универзитетски дипломци, додека 11 ќе бидат назначени од премиерот и стручни панели. Крајните резултати се очекуваат на 30 јануари. Овие избори следуваат по распуштањето на долниот дом, Дол, на 8 ноември.
Грузија: Дали локалните избори ќе ја потврдат проруската ориентација на земјата додека продолжуваат протестите за Европа?
Во октомври 2025 година, Грузија ќе одржи избори, една година по спорните парламентарни избори кои ги освои партијата Грузиски сон со проруска ориентација. Земјата е бојно поле за влијание помеѓу Русија и Западот, додека руските трупи окупираат 20% од грузиската територија од 2008 година.
Одлуката на новата влада на 28 ноември да го одложи процесот за пристапување на Грузија во ЕУ до 2028 година предизвика бран демонстрации во Тбилиси и други градови низ земјата. Грузија доби кандидатски статус за ЕУ во декември 2023 година, но процесот беше прекинат од ЕУ поради недемократските услови во земјата.
На 29 декември заврши мандатот на проевропската претседателка Саломе Зурабишвили, која беше заменета со прорускиот поранешен фудбалер Михаил Кавелашвили. Тој беше избран на 14 декември од парламентот, каде Грузиски сон има мнозинство, во гласање кое опозицијата го бојкотираше. Додека притисокот врз проевропските сили се засилува, демонстрантите се соочуваат со груба реакција од властите. Во меѓувреме, Саломе Зурабишвили одбива да го признае новиот претседател и да се повлече од функцијата.
Молдавија: Проруска закана на парламентарните избори закажани за 2025 година
Како тампон-држава со Украина, Молдавија се соочува со обиди за руско мешање преку кампања за дезинформации. Референдумот за пристапување кон Европската Унија во есента 2024 година заврши тесно во корист на „Да“ кампањата (50,35%). Во меѓувреме, проевропската претседателка Маја Санду беше реизбрана во вториот круг од гласањето.
За парламентарните избори во 2025 година, партијата на претседателката (Партијата за акција и солидарност – ПАС) игра на сѐ или ништо. Ако не успее да освои мнозинство, ќе мора да се соочи со други политички сили, од кои не сите го поддржаа „Да“ гласот на референдумот. За Маја Санду, овие избори ќе бидат „финална битка“ за патот на Молдавија кон членство во ЕУ, во земја каде што проруската политичка опозиција останува силна.
Албанија: Истите две партии во борба за власт
Во Албанија, претседателот Бајрам Бегај ги закажа парламентарните избори за 11 мај 2025 година, откако консултациите беа бојкотирани од главната опозициска Демократска партија (ДП), која го обвини претседателот дека поддржал однапред одреден датум од Социјалистичката партија.
Социјалистичката партија на премиерот Еди Рама и ДП се борат за големи влогови на овие избори: ДП ќе се обиде да стави крај на три последователни мандати на Социјалистичката партија. Земјата е зафатена од сериозна политичка криза веќе неколку години, со високо поларизиран политички дебата помеѓу ДП и социјалистите, наследници на комунистичкиот режим на Енвер Хоџа.
Опозицијата ја обвини владата за испраќање на опозициски фигури во затвор по политички основи. Овој недостаток на политички плурализам, заедно со домашниот отпор во борбата против корупцијата, го прави процесот на пристапување кон ЕУ тежок, иако преговорите официјално започнаа во 2022 година.
Во мај 2025 година, за прв пат, Албанците кои живеат во странство ќе имаат можност да гласаат.
Косово: Дали Самоопределување ќе го задржи мнозинството?
Во Косово, Движењето за самоопределување (Vetëvendosje), партијата на премиерот Албин Курти, е добро позиционирана за повторна победа на парламентарните избори во февруари 2025 година. Од неговата убедлива победа во 2021 година, опозицијата нема лидери способни да му се спротивстават на Курти.
По изборите во февруари, прашањето ќе биде дали неговата партија ќе успее да обезбеди мнозинство или ќе мора да вклучи опозициски партии или претставници на српската заедница во владата.
„Српска листа“, српската етничка партија, има блиски врски со Србија, која не ја признава независноста на Косово прогласена во 2008 година, поддржана од клучните западни сили. По одбивањето на изборната комисија да им дозволи да се кандидираат за парламентарни места, „Српска листа“ конечно доби право да се натпреварува на 25 декември од страна на жалбен орган во земјата.
