ЏАБИР ДЕРАЛА
Во говорот на премиерот Христијан Мицкоски на промотивен настан за кандидатот за градоначалник на главниот град, Орце Ѓорѓиевски, од 20 септември, се појавија неколку клучни и често повторувани наративи кои бараат внимателна анализа. На прв поглед тие звучат убедливо и оптимистички, но зад себе носат пораки и импликации што можат да ги замаглат фактите и да создадат погрешна претстава кај јавноста. Оваа анализа е претставена како студија на случај, но применливоста ѝ е поширока – таа може да се однесува на различни политички пораки и стратегии што ги пласираат актери од сите страни на политичкиот спектар, како во пресрет на претстојните локални избори, така и во минатото.
Наратив на жртва: Скопје како „заложник на дневната политика“
Овој наратив на премиерот ја претставува престолнината како беспомошна жртва на некаква „дневна политика“. Така, вината се префрла на апстрактен поим, наместо на конкретни институции и носители на одлуки.
Зошто ваквиот наратив е проблематичен? Префрлањето на вината на апстрактни нивоа е често користена стратегија за избегнување одговорност. Граѓаните би требало да знаат кој и кога донел одлуки што ја довеле нивната средина до тешката состојба и сегашниот хаос. Наместо тоа, проблемите се претставуваат како нешто безимено, додека појавата на премиерот и неговата партија се прикажува речиси како „судбинска“ интервенција. Уште поважно, актуелното раководство на градот беше поддржано токму од истата партија, што дополнително го проблематизира значењето и – уште повеќе – искреноста на изразот „дневна политика“ во овој контекст.
Како да се разберат овие наративи и кои прашања треба да се постават? Кога слушаме дека „градот е жртва“, треба да се прашаме: Кој ги донесе одлуките и кои беа последиците од тие одлуки? Кој зошто денес се претставуваат како надвор од нечии раце?
Реторика на „нов почеток“ кога власта е веќе во раце
Фразите како „нов пристап,“ „вистински луѓе на вистински места“ и „работа, не политика“ создаваат впечаток на свежина и надеж.
Што стои зад овие изрази кои може да се сведат на „нов почеток“ – често присутен наратив кај популистите? Ветувањето на „нов почеток“ е еден од најчесто користените политички мотиви. Но кога тоа доаѓа од луѓе кои веќе имаат власт и институционални инструменти, парадоксот е повеќе од очигледен. Ако власта веќе има мандат, зошто е потребен „нов почеток“?
Ова е реторичка замена – наместо да се даде отчет за постојните резултати, се нуди илузија на повторно започнување, како граѓаните да треба да им дадат „уште една шанса“ секогаш одново и одново. Ваквата реторика ја релативизира одговорноста. Граѓаните треба да се потсетуваат: оние што ветуваат нов почеток, веќе имаа можност да покажат резултати.
Испреплетување на државата и партијата
Кога највисок државен функционер на владата учествува на промоција на локален кандидат од сопствената партија, се брише границата меѓу институциите и политичките структури.
Зошто ваквиот однос е проблематичен? Кога највисоките функционери на државата настапуваат како промотори на партиски кандидати, границата меѓу институциите и партиските структури се замаглува. Ова не е само формален, туку и суштински проблем за демократијата: се создава впечаток дека државата е сопственост на партијата, а институциите се продолжена рака на политичкиот интерес. На тој начин се ослабува довербата во независноста на институциите и се подрива принципот на еднаква застапеност за сите граѓани, без разлика на нивната партиска припадност.
Ова не е нов феномен, туку системски проблем на македонската политичка сцена. За граѓаните е важно да препознаат дека ваквото испреплетување ја намалува автономијата на институциите и ја ослабува довербата во демократијата.
Избришан историски контекст
Сегашните проблеми на Скопје се прикажуваат како резултат на „дневната политика,“ без поглед наназад.
Зошто ваквиот наратив е проблематичен? Политичките пораки често се фокусираат само на сегашноста, прикажувајќи ја кризата како резултат на неодредени и неодамнешни „дневни политики“. Но секоја состојба има своја историја. Ова е селективна меморија. Во случајот на Скопје, неодамнешната историја – како проектот „Скопје 2014“ – носи огромно значење: милијарди евра, урбанистички хаос, културна и етничка сегрегација и поларизација и – корупција. Со бришење на историскиот контекст, се оневозможува јавноста да види како токму конкретни политики и практики довеле до сегашната реалност.
Секогаш кога се зборува за проблеми без историска перспектива и лоцирање на конкретната одговорност, треба да се запрашаме: Што недостасува во приказната и зошто?
Граѓаните како жртви и политичарите како „спасители“
Во вакви говори, граѓаните често се претставуваат како беспомошни жртви кои чекаат „силен тим“ или „вистински луѓе“ да ги извлечат од кризата.
Зошто ваквиот наратив е проблематичен? Ова е патерналистички наратив: политичарите како „татковци“ или „спасители,“ а граѓаните како пасивни приматели.
Претставувањето на граѓаните како беспомошни жртви создава емоционален ефект што ја зајакнува позицијата на политичарите како „спасители“. Оваа патерналистичка реторика ги сведува граѓаните на пасивни субјекти што чекаат интервенција од „горе“ – од „вистински луѓе“ и нивните „силни тимови“. Така се поткопува идејата за активна граѓанска улога во демократијата, каде граѓаните треба да бидат субјекти на одлуките, а не објекти на политички спектакли. Ваквата реторика на крајот повеќе служи за легитимирање на партиските структури отколку за вистинско јакнење на општеството.
Во здрава демократија, граѓаните се активни учесници, не предмети што треба да се „спасуваат.“ Ваквите пораки можат да го ослабат чувството на граѓанска одговорност и учество.
Демократијата бара информирани и активни граѓани
Анализата на овој говор покажува повеќеслојна реторика во која се препознаваат манипулативни и/или популистички наративи:
- префрлање на вината од конкретни институции кон апстрактни „политики“,
- нудење илузија на „нов почеток“ иако моќта веќе е во рацете на тие што го ветуваат,
- се бришат границите меѓу државата и партијата,
- се исклучува историскиот контекст,
- граѓаните се претставуваат како немоќни жртви кои чекаат спас.
Овие и слични наративи се дел од поширокиот политички речник во земјата и претставуваат сериозна и континуирана закана за демократската култура. Затоа е важно граѓаните да ги препознаваат и да им пристапуваат со критичко размислување – без разлика дали доаѓаат од власта, опозицијата или независни кандидати. Само така може да се зајакне јавната дебата и да се поттикне вистинска отчетност.
Критичкото читање на ваквите пораки е неопходно за да се препознае кога политичката реторика служи за замаглување на одговорноста, а кога навистина нуди решенија. Демократијата бара информирани и активни граѓани – не публика на спектакли, туку учесници во одлуките што ја обликуваат нивната иднина.
ЦИВИЛ МЕДИА
