Кога ќе се испишува историјата на војната во Украина, Валериј Залужни веројатно ќе заземе истакната улога, пишува TIME во сторијата за украинскиот генерал Валериј Залужни, Врховен командант на вооружените сили на Украина.
Тој беше дел од храбриот украинскиот тим кој помина години трансформирајќи ја војската на земјата од застарениот советски модел во модерна борбена сила. Закоравен од годините борби со Русија на источниот фронт, тој беше дел од новата генерација украински лидери кои научија да бидат флексибилни и да ги делегираат одлуките на командантите на теренот. Неговата истрајна подготовка во пресрет на инвазијата и разумните тактики на бојното поле во раните фази на војната и помогнаа на нацијата да се одбрани од рускиот напад.
„Залужни се појави како воен ум кој и требаше на неговата земја“, напиша американскиот генерал Марк Мили во TIME за неговиот колега минатиот мај. „Неговото раководство им овозможи на украинските вооружени сили брзо да се прилагодат со иницијативата на бојното поле против Русите.
Таа иницијатива доведе клучен пресврт во корист на Украина. Во најголемите придобивки на Кијив од почетокот на војната во февруари, молскавичната контраофанзива на североистокот на земјата на почетокот на септември ги запрепасти руските војници, кои побегнаа во неред и отстапија огромни делови од окупираната територија. Во комбинација со втора операција на југ, украинските сили велат дека за помалку од две недели деокупирале повеќе од 6.000 квадратни километри од руската контрола, ослободувајќи десетици градови и области и отсекувајќи ги линиите за снабдување на непријателот. Вештата игра на украинската армија со погрешно насочување, промовирајќи контраофанзива на југ пред да нападне на североисток, ја фати Русија неспремна. И ги потврди аргументите на Украинците дека разузнавачката соработка и милијарди долари оружје и материјал обезбедени од западните сојузници ќе дадат резултати на бојното поле.
Ненадејните победи дојдоа во критичен момент во она што стана тешка војна на трошење. Како што се создаваа економските притисоци низ Европа и ширум светот, скептиците почнаа да се сомневаат дали Украина може да издржи долготрајна борба. Драматичниот пораз ја потресе Москва, принудувајќи ги пропагандистите на Кремљ да го признаат назадувањето и да ги зголемат воените и политичките притисоци врз рускиот претседател Владимир Путин. На 21 септември тој одговори со објавување на првата масовна регрутација по Втората светска војна, делумна мобилизација на до 300.000 граѓани.
Украинските и американските власти веруваат дека војната ќе биде подолга и покрвава отколку што повеќето замислуваат. Путин покажа дека е подготвен да ги жртвува своите војници и да изврши злосторства за да го исцрпи својот противник. Во заканувачкиот говор, тој предупреди дека „не блефира“ кога се закани дека ќе искористи се што има на располагање за да ја одбрани Русија – алузија на нуклеарно оружје. Неодамнешната украинска офанзива можеби е пресвртна точка, но тоа не е одлучувачкиот удар.
„Во ретроспектива, ќе гледаме на ова како битката кај Мидвеј“, вели Ден Рајс, борбен ветеран на американската армија и раководен директор во Вест Поинт, кој служи како специјален советник на Залужни, осврнувајќи се на клучниот судир во 1942 година што претходеше на три повеќе години војна.
Залужни е само еден од многуте Украинци одговорни за цврстината и напредокот на малубројната украинска армијата . Другите клучни офицери се генералот Олександр Сирскиј, командант на копнените сили на Украина, кој ја водеше одбраната на Кијив, а од неодамна и контраофанзивата на исток, и Кирило Буданов, шефот на воената разузнавачка служба на Украина. Но, по претседателот, Залужни стана лицето на воените напори. Неговата личност е сеприсутна на украинските социјални мрежи. Една нашироко споделена слика го прикажува „Железниот генерал“ клекнат пред насолзената мајка на еден од неговите војници, со наведната глава од тага пред ковчегот. Во друга тој е со насмевка на свадбата на еден од неговите војници за време на затишје во борбите. Каналите со поддржувачи на Телеграм имаат стотици илјади следбеници, а многумина ги менуваат своите профили со фотографија на генералот со рацете држени во форма на срце.
„Кога Залужни влегува во темна соба, тој не ја пали светлината, тој ја исклучува темнината“, се шегува едно вирално видео на ТикТок.
Тешко е да се предвиди каде ќе се движи војната или каква улога ќе игра Залужни на крајот. Но, можеби за прв пат, сега се чини дека е можно војската со која тој командува да постигне победа.
На почетокот, за некои изборот изгледаше избрзан. Додека се стекнал со репутација на агресивен и амбициозен командант, Залужни исто така се сметал за малку смотан, попознат по тоа што се шегувал наоколу со своите војници отколку што ги дисциплинирал. Роден во советски воен гарнизон во северна Украина во 1973 година, тој вели дека сонувал да стане комичар, слично како и самиот Зеленски. Наместо тоа, тој ги следеше стапките на своето воено семејство, влегувајќи во академијата во Одеса во 1990-тите кога се распадна Советскиот Сојуз и Украина западна во криза.
Залужни работеше од командувањето на вод до водењето на силите на земјата на источниот фронт по руската анексија на Крим во 2014 година. Во таа улога, тој разви помлади офицери и охрабруваше поагилно донесување одлуки, притискајќи ги овластувањата на командантите на теренот. За разлика од руската армија, наредниците не би биле „жртвени јарци“, туку вистински заменици наменети да создадат линијаод воени таленти, рече тој во интервјуто во 2020 година објавено од украинското Министерство за одбрана. „Нема враќање назад“, рече тој, во „армијата од 2013 година“.
Кога Зеленски ја презеде функцијата во 2019 година, војната во источна Украина веќе беше во својата петта година, а Залужни беше на должност како командант во воената зона. Нему му падна да го информира новиот претседател за воените операции и командните структури. Тој знаеше дека Зеленски никогаш не служел војска и не планирал да обучува во тактичките детали за војната.
„Тој не треба да ги разбира воените работи повеќе отколку што треба да знае за медицината или изградбата на мостови“, вели Залужни.
На негово изненадување, Зеленски се чинеше дека се согласува.
„Ова се покажа како една од најсилните карактеристики [на Зеленски]“, вели Олексиј Мелник, поранешен помошник-министер за одбрана на Украина. Тој им дозволи на своите генерали да го водат шоуто „без директно мешање во воениот бизнис“.
За разлика од Зеленски, кој беше скептичен за разузнавачките извештаи дека е неизбежна масовна руска инвазија, Залужни беше дел од корпус украински офицери кои на тоа гледаа како прашање на време. За неколку недели по преземањето на неговата функција, тој почна да спроведува клучни промени. Полицајците би можеле слободно да возвратат на оган „со секое расположливо оружје“ доколку бидат нападнати, без потреба од дозвола од високи команданти.
„Требаше да ја срушиме нивната желба за напад“, вели Залужни. „Исто така, требаше да им покажеме заби“.
Кога започна инвазијата утрото на 24 февруари, генералот имаше две стратешки цели за одбраната на Украина.
„Не можевме да дозволиме Кијив да падне“, рече тој. „И, на сите други вектори, моравме да ја истуриме нивната крв, дури и ако на некои места тоа ќе бара губење територија“.
Целта, со други зборови, беше да им се дозволи на Русите да напредуваат, а потоа да ги уништат нивните колони во предниот дел и линиите за снабдување во задниот дел. До шестиот ден од инвазијата, тој заклучил дека тоа функционира. Русите не успеаја да ги преземат аеродромите околу Кијив и напреднаа доволно длабоко за да почнат да ги затегнуваат линиите за снабдување, оставајќи ги изложени.
Мили, американскиот колега на Залужни, на некој начин беше вчудовиден кога ги виде Украинците како се држат. Тој го праша Залужни дали планира да се евакуира на побезбедно место.
„Му реков: Не те разбирам“, вели Залужни. „За мене војната започна во 2014 година… Не побегнав тогаш, а нема да бегам сега“.
И тој беше изненаден од грешките на Русија. Кога непријателот се соочил со силен отпор или ја изгубил способноста да се снабдува, тие не се повлекувале или не се префрлале на поинаков пристап.
„Тие само ги наведоа своите војници во колеж“, рече Залужни. „Тие го избраа сценариото што најмногу ми одговараше“.
Дури и кога САД и сојузниците продолжија да ја преплавуваат земјата со милијарди долари воена помош, состојбата беше мрачна. Русија го нападна стратешкиот пристанишен град Мариупол, убивајќи илјадници цивили. Во мај, стотици украински борци кои го бранеа последното упориште во градот, фабриката за челик Азовстал, се предадоа. (Повеќе од 150 беа вратени на 21 септември во размена на затвореници, вклучително и пет врвни украински команданти.) Масовни гробници беа откриени во градовите и селата окупирани од руските војници. Сепак, украинските власти инсистираа дека можат да победат.
„Ќе се бориме до последната капка крв“, изјави Залужни за TIME.
Неколку недели подоцна, Украина почна да прави нешто што воените аналитичари го оценија како необично. Од врвот на владата, украинските функционери, вклучително Зеленски и министерот за одбрана Олексеј Резников, почнаа јавно да ги промовираат своите подготовки за голема операција за враќање на територии на југ. Во очекување на напад, Русија почна да ги репозиционира војниците, вклучително и некои од нејзините најелитни единици од други региони за да ги зајакне своите позиции на југ. На 29 август, украинската војска објави дека долгоочекуваната јужна офанзива започнала.
Но, имаше индикации дека нешто друго се случува.
„Имаме војна, не само на југ“, изјави Олексеј Данилов, шеф на Советот за национална безбедност и одбрана на Украина, за TIME на 1 септември. „Линијата на фронтот е долга 2.500 километри“. Многу експерти се сомневаа дека Украина ќе биде способна да спроведе контраофанзива на еден фронт, а камоли на два.
Пет дена подоцна, украинските трупи започнаа ненадеен напад во североисточниот дел на земјата. Русите беа фатени во невниматние. Многумина избегаа во неред, оставајќи зад себе оружје и опрема. Локалните извештаи прикажуваат понижувачка слика за повлекување, опишувајќи ги војниците кои крадат облека на цивили, велосипеди и автомобили за да избегаат.
За шест дена, украинската војска повторно зазеде околу 3.000 квадратни километри од територијата што ја држеше Русија, вклучително и стратешки важни железнички центри што се користат за снабдување на нејзините сили. Ударот го запрепасти Кремљ, американските власти, па дури и највисоките претставници на власта во Украина.
„Се научив да ги ублажам моите очекувања за да не бидам разочаран подоцна“, изјави Резников за TIME. „Некои откритија се случија малку побрзо од планираното.
Разузнавањето и напредното вооружување обезбедени од Западот исто така помогнаа.
„Ни ја дадоа локацијата на непријателот, колку од нив се на таа локација и што складирале таму“, вели Резников. „Тогаш ќе нападнеме“.
Артилерискиот ракетен систем со висока мобилност (HIMARS) обезбеден од Пентагон и овозможи на Украина да уништи магацини со муниција, гориво и командни пунктови. Полесните возила како хамвиите донирани од САД, како и камионите и тенковите испратени од Велика Британија, Австралија, Холандија, Полска, Чешка, Северна МАкедонија им овозможија да ги надвладејат Русите.
„Украинците покажаа многу подобро распределени операции на тактичко ниво“, вели Џефри Едмондс, поранешен аналитичар на ЦИА и руски директор во Советот за национална безбедност. „Тие се многу подисциплинирани“.
Исто така, клучна, велат украинските власти, била флексибилната командна структура која им овозможила да го искористат брзиот руски колапс.
„Украинската армија има слобода да донесува одлуки на секое ниво“, вели Резников, споредувајќи ја со стандардите на НАТО. „Тие го прават тоа брзо, за разлика од Русите“.
Постојат гласини за тензии меѓу Зеленски и неговиот висок воен командант, иако претседателот и неговите помошници ги отфрлија.
„Таканаречениот конфликт со Залужни беше измислен од нашата опозиција од почеток до крај“, вели Олексеј Арестович, помошник на Зеленски и ветеран на воената разузнавачка служба на Украина. „Од една страна, очигледно е измислено. Од друга страна, тоа има болен ефект, бидејќи предизвикувањето конфликт меѓу воениот командант и врховниот командант е катастрофа“.
Закоравени од војната, украинските лидери знаат дека неодамнешните успеси само купија време.
„Русија вложи сè во оваа војна“, вели Данилов, шеф на Советот за национална безбедност и одбрана на Украина. „Путин не може да загуби. Влогот е превисок“.
Операциите на Украина на југ се движат бавно. Како што се наближува зимата, Кијив мора да се грижи да не ги раштрка своите сили. И има сили кои се во игра надвор од контролата на Украина. Енергетската криза што се наѕира може да ја намали западната воена поддршка, при што Русија веќе ги намали своите испораки на гас за Европа од 40% на 9%.
Залужни, од своја страна, се подготвува за долга и крвава војна.
„Знаејќи го она што го знам од прва рака за Русите, нашата победа нема да биде конечна“, изјави тој за TIME. „Нашата победа ќе биде можност да земеме здив и да се подготвиме за следната војна.
Подготви: Д.Мишев
