ПЕТРИТ САРАЧИНИ
На Светскиот ден на слободата на медиумите, многу е важно прецизно да ја лоцираме одговорноста за притисоците кон медиумите и новинарите кај нас, и да не ја релативизираме криејќи се зад генерализации и општи констатации.
Притисокот кон слободата на медиумите во Северна Македонија во најголем дел доаѓа од политичките партии. Во тоа, и во минатото, но и денес, предничат политичките партии ВМРО-ДПМНЕ и Левица, како и пропагандистичките структури во медиумите и социјалните мрежи блиски до овие две партии, поддржани и од надворешни антизападни центри на моќ. Факти дека оваа констатација е точна може да се најдат во истражувањата и на меѓународните медиумски организации, но и во домашни релевантни истражувања, кои Цивил редовно ги анализираше и објавуваше во минатите години.
Втор фактор, кој сериозно влијае на стеснување и гушење на медиумските слободи се сопственичките структури, кои се во тесна спрега со одредени политички фактори. Таа спрега резултира со несигурен медиумски пазар, селективна примена и непочитување на законодавството, нерегулирани работни односи, кршење на работничките права и прекаријат, себецензурирање и деградирање на квалитетот на медиумските производи.
Иако може да се рече дека по падот на режимот на Груевски, власта и институциите придонесоа за мали подобрувања на медиумските слободи и слободата на изразување воопшто, пред сè преку зголемување на транспарентноста, достапноста на информациите од јавен карактер, отсуството на директни системски притисоци кон медиумите и новинарите, како и отсуството на злоупотребата на јавните пари за финансирање на медиумите што создаваше клиентелистички врски меѓу политиката и медиумите, сепак, дел од проблемите, коишто се последица на (не)работењето на институциите, остануваат.
Тука, пред сè, може да се посочи дека дел од институциите продолжија со негувањето на културата на неказнивост кон притисоците, заканите и нападите врз новинарите и медиумите, при што решавањето на ваквите случаи сè уште не е на задоволително ниво и претставува повеќе исклучок, отколку правило. Медиумската легислатива, иако (да потсетиме ако се заборавило) беше приоритет за решавање во планот на Прибе, останува во иста нефункционална состојба. Отсуствува институционалната реформа во јавниот сервис и во регулаторното тело АВМУ, каде што сè уште не се избрани раководните тела, поради процес кој е закочен во Собранието со години.
Како трет фактор со посериозно влијание врз слободата на медиумите може да се посочи недоволниот капацитет на самиот еснаф во полето на саморегулацијата, која сè уште не успева да го прошири опфатот и да го зголеми влијанието врз медиумските професионалци. Таа не успева да се дистанцира од оние што, наместо со новинарство, се бават со пропаганда и дезинформации, и честопати ја користат саморегулацијата како штит за сопствената непрофесионалност.
На сите вистински борци за слобода на медиумите им посакувам овој ден да им даде поттик да издржат во нивните напори, за ослободување на медиумите од стегите на политиката и бизнисот, и од пропагандистите и дезинформаторите во сопствените редови. Да живее слободата!
Текстот е напишан по покана од ЦИВИЛ, по повод Светскиот ден на слободата на медиумите. Дозволено е преземање на текстот според лиценцата Creative Commons 4.0.
