1 Мај, Меѓународниот ден на работниците, ја одбележува историската борба на работниците за своите права ширум светот и е признат во повеќето земји. Борбата за осумчасовниот ден започна во 1860-тите.
Прославите на 1 мај долго време имаа две, навидум контрадикторни значења. Од една страна, Први мај е познат по мајките, цвеќињата и дочекот на пролетта. Од друга страна, тоа е ден на работничка солидарност и протест; иако САД го одбележуваат својот официјален Ден на трудот во септември, многу земји ќе го прослават Денот на трудот во понеделник.
Како се случи тоа?
Како и многу историски пресврти, сосема случајно. Како што објасни TIME во 1929 година, „За старомодните луѓе, Први мај значи цвеќиња, трева, излети, деца, чисти гаќи. За напредните социјалисти и комунисти тоа значи говорење, парадирање, бомби, тули, совесно насилство. Оваа конотација датира од Први мај 1886 година, кога околу 200.000 американски работници организираа национален штрајк во траење од осум часа“.
Работничката акција од 1 мај 1886 година не беше само каков било штрајк – тоа беше дел од она што стана познато како афера Хејмаркет. На 1 мај истата година, Чикаго (заедно со другите градови) беше место на големи синдикални демонстрации за поддршка на осумчасовниот работен ден. Протестите во Чикаго требаше да бидат дел од неколкудневните акции. На 3 мај, штрајкот во фабриката McCormick Reaper во градот стана насилен; Следниот ден, мирната средба на плоштадот Хејмаркет прерасна во нешто многу повеќе.
Equaltimes потсетува како во 1884 година, Федерацијата на организирани синдикати и работнички синдикати на Соединетите Американски Држави и Канада, родена во 1881 година (и која го промени своето име во 1886 година во Американска федерација на трудот) донесе резолуција која тврди дека „осум часа ќе претставуваат законски работен ден од и по 1 мај 1886 година, и им препорачуваме на работничките организации низ овој округ така да ги насочуваат своите закони за да се усогласат со оваа резолуција“.
Следната година Федерацијата ја повтори декларацијата дека осумчасовниот систем треба да стапи на сила на 1 мај 1886 година, бидејќи работниците беа принудени да работат 10, 12 и 14 часа на ден, поддршката за осумчасовното движење рапидно растеше.
Во месеците пред 1 мај 1886 година, илјадници работници – организирани и неорганизирани – членови на организацијата Витези на трудот и на федерацијата, беа вовлечени во борбата, а
Чикаго беше главниот центар на агитацијата за пократок работен ден. Анархистите беа во првите редови на Централниот работнички синдикат на Чикаго, кој се состоеше од 22 синдикати во 1886 година, меѓу нив седумте најголеми во градот.
Како и за време на штрајковите на железницата во 1877 година,кога работниците биле насилно нападнати од полицијата и војската, слична тактика на државен тероризам подготви бирократијата за борба против осумчасовното движење. Полицијата и Националната гарда беа зголемени во големина и добија ново и моќно оружје финансирано од локални бизнис лидери. Комерцијалниот клуб во Чикаго купи митралез од 2000 американски долари за Националната гарда на Илиноис за да се користи против напаѓачите.
Но, на 3 мај 1886 година, полицијата пукаше во толпата штрајкувачи во компанијата McCormick Harvester Machine Company, убивајќи најмалку еден напаѓач, сериозно рани пет или шест други и повреди неодреден број. Анархистите повикаа на масовен состанок следниот ден на плоштадот Хејмаркет за да протестираат против бруталноста.
Како што Тајм го опиша настанот во 1938 година, неколку минути по десет часот во ноќта на 4 мај 1886 година, во Чикаго почна да дува бура. Како што паднаа првите капки дожд, толпата на плоштадот Хејмаркет, во областа за пакување куќи, почна да се распаѓа. Во осум часот имаше 3.000 луѓе кои ги слушаа анархистите како ја осудуваат бруталноста на полицијата и бараат осумчасовен работен ден, но до десет имаше само неколку стотици. Градоначалникот, кој чекаше наоколу очекувајќи неволја, отиде дома и си легна. Последниот говорник го завршуваше својот говор кога делегација од 180 полицајци тргна од станицата на еден блок подалеку за да го прекине она што остана од состанокот. Застанаа на кратко растојание од вагонот на говорникот. Додека капетанот наредил состанокот да се растера, а говорникот извикал дека се работи за мирен собир, во полициските редови експлодирала бомба. Ранети се 67 полицајци, од кои седум загинале. Полицијата отвори оган, убивајќи неколку мажи и рани 200, а трагедијата на Хејмаркет стана дел од историјата на САД.
Алберт Парсонс, Аугуст Спис, Адолф Фишер и Џорџ Енгел беа обесени на 11 ноември 1887 година, а Луис Линг изврши самоубиство во затвор.
Властите ги предадоа телата на пријателите за погреб, а беше одржана една од најголемите погребни поворки во историјата на Чикаго. Се проценува дека помеѓу 150.000 и 500.000 луѓе поминале на патеката што ја поминала погребната кортеж на мачениците на Хејмаркет.
Споменикот на погубените мажи беше откриен на 25 јуни 1893 година на гробиштата Валдхајм во Чикаго. Останатите тројца, Семјуел Филден, Оскар Небе и Мајкл Шваб, конечно беа помилувани во 1893 година.
На 26 јуни 1893 година, гувернерот на Илиноис, Џон Питер Алтгелд, објавил порака за помилување во која јасно ставил до знаење дека не дава помилување затоа што верувал дека мажите претрпеле доволно, туку затоа што се невини за злосторството, за што им беше судено и дека тие и обесените луѓе биле жртви на хистерија, преполни пороти и пристрасен судија.
Тој истакна дека обвинетите не се докажани виновни затоа што државата „никогаш не открила кој ја фрлил бомбата што го уби полицаецот, а доказите не покажуваат никаква поврзаност помеѓу обвинетите и човекот што ја фрлил“.
Конечно, во 1889 година, Меѓународната социјалистичка конференција прогласи дека, во спомен на аферата Хејмаркет, 1 мај ќе биде меѓународен празник на трудот, познат и како Меѓународен ден на работниците.
Д. Мишев
