Демонстрантите од Генерацијата Z во Непал соборија влада за помалку од 48 часа – но победата дојде со висока цена.
„Горди сме, но постои и мешан багаж на траума, жалење и гнев“, вели Тануја Пандеј, една од организаторите на протестот.
Како што пренесува Би-би-си, со 72 убиени лица, протестите од минатата недела беа најсмртоносните немири во хималајската земја во последните децении. Службените згради, резиденциите на политичките лидери и луксузните хотели како што е Хилтон, кој се отвори во јули 2024 година, беа запалени, вандализирани и ограбени. Сопругата на поранешен премиер се бори за својот живот откако нивниот дом беше запален.
Протестите претставуваа „целосно отфрлање на сегашната политичка класа на Непал за децении лошо управување и експлоатација на државните ресурси“, рече Ашиш Прадан, виш советник во Меѓународната кризна група. Но, штетата врз владините служби, додаде тој, би можела „да биде паралелна со бројот на жртви од земјотресот во 2015 година, кој однесе речиси 9.000 животи“.
Уништувањето не е ограничено само на главниот град Катманду – најмалку 300 локални самоуправи низ целата земја претрпеа штети.
Финансиските загуби би можеле да изнесуваат 3 трилиони непалски рупии (21,3 милијарди долари), речиси половина од БДП на земјата, според „Катманду пост“, чии канцеларии беа исто така нападнати од толпи и запалени.
„НЕПО бебиња“
Два дена пред смртоносните демонстрации на 8 септември, Пандеј, 24-годишна активистка за заштита на животната средина, објави видео на кое се гледа рударска локација во Чуре, еден од најкревките планински венци во регионот. Ресурсите на Непал треба да им припаѓаат на луѓето, а не на „приватни друштва со ограничена одговорност на политичарите“, напиша таа, повикувајќи ги своите колеги да „маршираат против корупцијата и злоупотребата на богатството на нашата нација“.
Како и многу младински движења во Азија, протестите на Генерацијата Z во Непал беа без лидер. Други упатија слични апели како оние на Пандеј откако непалската влада одлучи да забрани 26 платформи на социјалните медиуми, наведувајќи го нивниот неуспех да се регистрираат локално.
Со месеци, бесот се креваше против „непо бебињата“, децата на моќни политичари од сите видови, кои беа обвинети дека го покажуваат своето необјаснето богатство на социјалните медиуми.
Една од највиралните фотографии што ги рзабесни младите Непалци го покажува Саугат Тапа, син на покраински министер, како стои до елка направена од кутии со луксузни брендови, вклучувајќи ги Луј Витон, Гучи и Картие. Како одговор, тој рече дека тоа е „неправедно погрешно толкување“ и дека неговиот татко „ги вратил сите рупии заработени од јавна служба во заедницата“.
Пандеј ги гледала речиси сите содржини за „непо бебиња“, но едно видео кое ги споредува луксузниот живот на едно политичко семејство и обичен млад Непалец кој морал да најде работа во земја од Заливот ја погодило.
„Болно е да се гледа, особено знаејќи дека дури и образованите млади се принудени да ја напуштат земјата затоа што платите тука се далеку под она што е потребно за да се живее со достоинство“, рече таа.
Непал е млада демократија. Стана република во 2008 година, по децениска граѓанска војна предводена од маоистите, во која загинаа повеќе од 17.000 луѓе.
Но, ветената стабилност и просперитет не се материјализираа. За 17 години, Непал имаше 14 влади, а ниту еден лидер не го заврши целиот петгодишен мандат. Политиката во земјата наликува на игра на музички столчиња, при што комунистичките партии и центристичкиот Непалски Конгрес се менуваат во владеењето. Три лидери, вклучувајќи го и КП Шарма Оли, кој поднесе оставка поради протестите на Генерацијата Z, се вратија на власт повеќе пати.
БДП на Непал по глава на жител остана под 1.500 долари, што ја прави втора најсиромашна земја во Јужна Азија, веднаш зад Авганистан. Се проценува дека 14% од населението работи во странство, а едно од три домаќинства прима дознаки.
Пандеј доаѓа од семејство од средна класа во источен Непал, а нејзиниот татко е пензиониран државен учител. Пред три години, ѝ беше дијагностициран тумор на мозокот, за кој сè уште се лекува. Медицинските сметки речиси го банкротираа нејзиното семејство, па нејзината постара сестра се пресели во Австралија за да ги издржува.
Пред протестите, Пандеј работеше со други за да создаде упатства што нагласуваат ненасилство и почит и ги потсетуваа учесниците да останат внимателни против „киднаперите“.
Утрото на 8 септември, таа пристигна во Маитигар Мандала, огромен сообраќаен остров во центарот на Катманду со неколку нејзини пријатели. Очекуваше дека најмногу илјадници ќе се појават – но толпата продолжи да се зголемува.
Акрити Гимире, 26-годишна демонстрантка, рече дека на почетокот работите биле мирни и заеднички.
„Сите седевме, пеевме стари непалски песни“, рече таа. „Слоганите и сè беше толку смешно, уживавме. И после тоа, почнавме да маршираме… полицијата беше таму за да се осигура дека нема возила што нè вознемируваат“.
И Пандеј и Гимир почнаа да ја чувствуваат опасноста околу пладне, кога толпите почнаа да се движат кон Њу Банешвор, населбата каде што се наоѓа парламентот. И двете видоа луѓе како пристигнуваат со мотоцикли, а Пандеј рече дека овие луѓе се чини дека се постари од просечните демонстранти од Генерацијата Z.
Гимир верува дека тие биле инфилтрати.
„Стана многу тешко за нас да ги разликуваме мирните демонстранти – некои луѓе кои искрено дојдоа за нешто – наспроти оние кои влегоа со намера да бидат насилни.“
Кога некои демонстранти се обидоа да ја пробијат безбедноста околу парламентот, полицијата возврати со солзавец, водени топови и истрели. Постојат докази дека биле користени боева муниција и тие се обвинети дека пукале и во ученици. Истрагата за тоа што се случило е во тек.
Следниот ден владееше хаос и насилство. Демонстрантите возвратија со палење на парламентот, канцеларијата на премиерот и други владини згради. И Пандеј и Гимир останаа во затворен простор и ги следеа случувањата преку интернет.
„Многу луѓе споделија дека се чувствува толку добро конечно да се видат политичарите како се соочуваат со последиците од сè што направиле“, рече Гимир, осврнувајќи се на уништувањето на домовите на лидерите. Но, расположението наскоро се влоши.
„Видов луѓе со шишиња полни со нафта. Го зедоа од мотоциклите. Почнаа да го напаѓаат парламентот“, рече Пандеј.
Дипломираната по право плачеше откако го виде Врховниот суд како гори, велејќи дека тоа е како „храм“ за неа. Нејзините пријатели на местото на настанот истураа вода врз пламенот за да се обидат да го изгаснат. Сите знаеја дека напорите ќе бидат залудни – го правеа тоа само за да се утешат себеси.
„Луѓето велат дека палениците имале намера да дојдат и да ги запалат овие работи… Кои се овие луѓе?“, праша Гимире. „Видеата покажуваат дека сите овие луѓе се маскирани“.
Делумно се смири кога војската беше распоредена за да ја преземе контролата врз ситуацијата – полициски час беше во сила со денови. Подоцна во текот на неделата, поранешната претседателка на Врховниот суд, Сушила Карки, беше назначена за привремена премиерка. Таа беше поддржана од демонстрантите за функцијата.
Пандеј се надева дека „може ефикасно да ја води земјата, да ги спроведе изборите во договореното време и да му ја предаде власта на народот“.
Но, вознемиреноста за политичката иднина на Непал продолжува.
Румела Сен, експерт за Јужна Азија на Универзитетот Колумбија, рече дека е „загрижувачко“ да се види „невидено величење на војската како глас на разумност и стабилност“.
Многумина се чувствуваат непријатно поради вклученоста на Дурга Прасаи во првичните преговори на покана на војската. Г-дин Прасаи беше уапсен за неговата улога во насилните протести за монархија во март. Тој избега во Индија, но беше вратен во Непал. Демонстрантите од Генерацијата Z ги напуштија разговорите поради неговата вклученост.
Во меѓувреме, семејствата на убиените демонстранти се соочуваат со смртта на своите членови.
„Длабоко сме шокирани затоа што го загубивме нашиот сакан син“, рече Јубарај Неупане, чиј 23-годишен син Јогендра почина во протестите. „Сè уште не дознав како починал“.
Јогендра беше застрелан во задниот дел од главата во близина на зградата на парламентот, според извештајот од обдукцијата.
Од југоисточен Непал, најстариот син на семејството ги продолжил студиите во Катманду и се стремел да биде државен службеник. Тој секогаш студирал, велат пријатели и роднини.
Но, на 8 септември, тој се придружи на протестите со своите пријатели, сонувајќи да донесе промени во земјата. Неговото семејство не знаело дека е на местото на настанот сè додека не ги повикал откако ситуацијата почнала да се вжештува.
„Нашиот сакан го загуби животот барајќи промени“, рече неговиот прачичко Саубагја. „Неговата крв и жртва треба да бидат признати за да не мораат другите млади луѓе повторно да излегуваат на улиците во иднина.“
Пандеј рече дека е претпазливо оптимистична за иднината на нејзината земја, но траумата од изминатата недела ќе остане со неа до крајот на животот.
Ова е политичко будење за нејзината генерација.
„Веќе не сме спремни да молчиме или да прифаќаме неправда“, вели таа. „Ова не е само нежно поттурнување; тоа е смел предизвик кон систем кој со децении ја натрупувал моќта.“
Д. Мишев
