Европскиот парламент усвои резолуција за Србија во која се истакнува поларизацијата и растечката репресија во земјата, една година по падот на настрешницата на Железничката станица во Нови Сад. 457 европратеници гласаа за резолуцијата, 103 беа против, пишува N1.
Во резолуцијата, меѓу другото, се споменува дека владата преговарала со сопствениците на United Media, во чии рамки работи и N1, за да го „ослаби“ тој медиум и предупредува дека доколку ова се потврди, тоа би претставувало сериозен напад врз веќе загрозениот медиумски плурализам во Србија. Србија е поканета да се усогласи со политиката на ЕУ во борбата против странското мешање и кампањата на дезинформации.
Во текстот се истакнува дека дури и една година по трагедијата во Нови Сад, истрагата не е завршена и се повикува на „целосно и транспарентно спроведување на законските процедури по истрагата од страна на надлежните органи, со цел одговорните да бидат изведени пред лицето на правдата, во согласност со владеењето на правото“.
Се посочува дека влијанието на Кина во Србија значително се зголемило во последните години преку големи инвестиции во инфраструктурата, што предизвикува загриженост во врска со транспарентноста, усогласеноста со стандардите на ЕУ и усогласеноста со прописите за животна средина.
„Имајќи предвид дека проектот за станицата беше дел од брзата железница Белград-Будимпешта и беше имплементиран во рамките на меѓувладиниот договор меѓу Србија и Кина, надвор од редовната рамка на Законот за јавни набавки, од страна на две кинески компании, имајќи предвид дека извештајот на Комисијата за 2024 година веќе предупреди на заобиколување на правилата за јавни набавки преку такви договори, имајќи предвид дека во март 2025 година, Европското јавно обвинителство (EPPO) започна истрага за можна злоупотреба на средствата на Европската Унија наменети за реконструкција на железничката станица во Нови Сад“, се вели во резолуцијата.
Се потсетува дека падот на настрешницата предизвика „невидени“ национални протести предводени од студенти, кои бараа правда, институционална одговорност, транспарентност, предвремени избори, нивен интегритет, почитување на граѓанските слободи, поделба на властите, слобода на медиумите, крај на системската корупција, како и инвестиции во образованието.
Поддршка на правото на студентите и граѓаните на мирни протести
Се наведува дека од февруари до крајот на септември 2025 година, се одржале повеќе од 10.000 протести на повеќе од 630 места и 1.200 локални заедници, вклучувајќи го најголемиот протест во историјата на Србија на 15 март оваа година, а вториот по големина на 28 јуни, што го прави најголемото граѓанско движење во последните неколку децении.
Се нагласува дека ЕП го поддржува правото на српските студенти и граѓани на мирни протести, кои повикуваат на одговорност и демократски реформи, директно поврзани со владеењето на правото, што ЕУ го очекува од Србија.
Исто така, се наведува дека студентските протести биле претежно мирни, иако имало неколку насилни инциденти во текот на летото, како и случаи на употреба на радикални симболи или екстремна националистичка, проруска и шовинистичка реторика за време на масовните протести, што предизвикало значителни критики од странство и во земјата.
Насилство врз политичките противници и употреба на прекумерна сила
Се додава дека српските власти прибегнале кон насилство врз политичките противници и употреба на прекумерна сила врз демонстрантите низ целата земја и се оценува дека од почетокот на годината репресијата ескалирала. Исто така, се потсетува дека, според независни извори, демонстрантите биле нападнати со звучно оружје на 15 март и се оценува дека ова предизвикува сериозна загриженост во врска со пропорционалноста и легалноста на употребата на сила.
Во резолуцијата се истакнува дека од август насилството дополнително се интензивирало, како и дека безбедносните агенции нелегално снимале и емитувале приватни разговори, кои биле користени за обвинување на студенти и активисти за подготовка на дела против уставниот поредок и безбедноста на Србија, додека елитната воена единица Кобра била распоредена и дури користела и боева муниција во еден случај.
ЕП остро го осудува бранот насилство под влијание на државата, заплашувањето и неселективните апсења врз мирни демонстранти, новинари, организации на граѓанското општество и претставничка опозиција во Србија, како и кампањите за клевета, заплашувањето на медиумите и злоупотребата на лични податоци со цел да се дискредитираат демонстрантите и ги повикува српските власти да обезбедат слобода на медиумите.
Исто така, се повикуваат високите функционери да престанат со провокативната реторика што поттикнува непријателство или омраза, како и со употребата на нелегален надзор врз демонстрантите.
„ЕП го смета српското раководство за политички одговорно за ескалацијата на репресијата, нормализацијата на насилството и слабеењето на демократските институции, изразува жалење што највисоките државни функционери активно шират теории на заговор дека уривањето на крошната е саботажа или терористички напад, изразува загриженост поради недостатокот на реакција на државните институции, вклучително и обвинителството и судството, за да ги побијат овие неосновани тврдења“, се вели во резолуцијата.
Исто така, се наведува дека комесарот за човекови права на Советот на Европа и Канцеларијата на високиот комесар на ОН за човекови права во јули и август ги повикаа српските власти да покажат воздржаност, да престанат да го потиснуваат студентското движење и да ги почитуваат
Aкадемски права и академски слободи
Исто така, се вели дека српскиот претседател Александар Вучиќ користел „дехуманизирачки јазик кон политичарите од ЕУ, вклучително и членовите на Европскиот парламент, кои изразија поддршка за демонстрантите“.
Во резолуцијата, исто така, се наведува дека ЕП ја зема предвид оставката на премиерот Вучевиќ и последователното назначување на нова влада предводена од Ѓуро Мацута.
Попречување на правдата во гонењето на одговорните за уривањето на крошната
ЕП, исто така, длабоко жали за попречувањето на правдата во гонењето на одговорните за уривањето на крошната и ги осудува кампањите за клевета во провладините медиуми против судиите и обвинителите кои работат на спроведување на владеењето на правото.
„ЕП остро ја осудува одмаздата на владата против вработените во секторите образование и култура за поддршка на протестите, вклучително и отпуштања, намалување на платите, повлекување на финансирањето за јавните универзитети и присуство на полиција во универзитетските згради“, се вели во резолуцијата.
Тој ги повика српските власти веднаш да го вратат финансирањето на универзитетите, а надлежните институции да обезбедат непречено учество на академската и истражувачката заедница во проекти финансирани од ЕУ.
ЕП го осудува организирањето на „нелегален камп во паркот Пионирски пред зградата на Претседателството и неговото последователно проширување до плоштадот пред Народното собрание“.
„ЕП е длабоко загрижен од бројните извештаи дека лица со криминално минато се мобилизирани од владејачката партија во контрапротестни активности, напаѓајќи ги демонстрантите со пиротехнички средства, со што дополнително се зголемуваат тензиите, насилството и поларизацијата во земјата“, се вели во него.
Итна и целосна имплементација на сите препораки на ОБСЕ и ОДИХР
Во резолуцијата се повикуваат српските власти веднаш и целосно да ги спроведат сите препораки на ОБСЕ и ОДИХР со цел да се обезбедат слободни и фер избори во Србија, особено оние поврзани со независната проверка на избирачкиот список, транспарентното и плуралистичко назначување на членовите на Советот на РЕМ и обезбедувањето фер и еднаков пристап до времето за емитување на РТС за сите политички актери.
Исто така, се повикуват српските власти да спроведат сеопфатна техничка, безбедносна и целосно транспарентна инспекција на сите инфраструктурни објекти, вклучително и по должината на железничката линија од Белград до границата со Унгарија, со цел да се обезбеди нивна структурна стабилност, безбедност и усогласеност со меѓународните стандарди.
ЕП ја нагласува долгогодишната посветеност на европската перспектива на Србија, но посочува дека преговорите за пристапување треба да напредуваат само врз основа на мерлив и одржлив напредок во фундаменталните области, особено владеењето на правото, борбата против корупцијата и организираниот криминал, независноста на судството, слободата на медиумите, реформата на јавната администрација, целосното почитување на заедничката надворешна и безбедносна политика на ЕУ, вклучително и санкциите против Русија.
Исто така, се поддржува итно испраќање на ad hoc мисија на ЕУ за утврдување факти во Србија, со учество на ЕП, со цел да се процени состојбата на демократијата на терен, тековните протести, нападите врз демонстрантите и репресијата насочена против студенти, академици, образовни работници и вработени во јавниот сектор.
ЕП „ги повикува највисоките европски функционери да се воздржат од давање неосновани изјави со кои ги фали реформските процеси во Србија, го поздравува новиот тон на претседателката на Комисијата за време на нејзината неодамнешна посета на Србија, кој е поверодостоен во однос на длабоките проблеми на Србија и негативните перформанси во спроведувањето на клучните реформи“, се наведува во објавениот договор во врска со независната верификација на избирачкиот список и Советот на РЕМ, нагласувајќи дека напредокот се оценува врз основа на спроведувањето на реформите“.
ЕП, исто така, ги повика сите земји што учествуваат на претстојниот ЕКСПО 2027 да ги земат предвид сериозните загрижености и доказите за широко распространета корупција поврзана со владејачките структури, како и пријавеното непочитување на основните градежни стандарди и законските барања при организацијата и одржувањето на изложбата.
М. Д.
