ТИМОТИ В. РАЈБАК
Речиси веднаш, од моментот кога Адолф Хитлер ја презеде функцијата канцелар на Германија, царините беа на врвот на економската агенда на неговата влада. Барањата на земјоделскиот сектор за повисоки царини „мора да се исполнат“, изјави на 1 февруари 1933 година, министерот за економија на Хитлер, Алфред Хугенберг, нешто повеќе од 48 часа од канцеларството на Хитлер, „и во исто време спречувајќи штета на индустријата“.
Министерот за надворешни работи Константин фон Нојрет беше загрижен за увозот на граѓа од Австрија и трговскиот договор од 200 милиони Рајхсмарки со Русија. Со истекување на неколку трговски договори, министерот за финансии на Хитлер, грофот Јохан Лудвиг Граф Шверин фон Кросиг, инсистираше на тоа дека треба да се донесат „итни одлуки“. Хитлер му кажа на својот кабинет дека има само еден приоритет – да избегне „неприфатливи немири“ пред изборите за Рајхстагот на 5 март, кои ги сметаше за клучни за неговото задржување на власта.
Хитлер имал, како што може да се нарече, повремено злосторничко непочитување на финансиските прашања. Тој должел 400.000 рајхмарки за заостанати даноци, а неговото разбирање на економијата било примитивно, се наведува во анализата од Тимоти В. Рајбак, објавена во американскиот магазин Атлантик (The Atlantic), во која прави паралела со актуелните глобални случувања со светската економија, односно – објавувањето трговска војна на целиот свет од страна на американскиот претседател Доналд Трамп.
„Имате инфлација само ако ја сакате“, рече Хитлер еднаш.
„Инфлацијата е недостаток на дисциплина. Ќе се погрижам цените да останат стабилни. За тоа ја имам мојата С.А. (С.А., или „Brownshirts“, беа првичната паравоена организација поврзана со Нацистичката партија.) Хитлер ги сметаше Евреите одговорни за повеќето финансиски проблеми на Германија.
Хитлер се потпирал на Готфрид Федер, долгогодишен главен економист на Национал-социјалистичката партија, за да ги развие спецификите на економската програма. Федер помогна да се измисли чудниот микс на социјализмот и фанатичниот национализам во оригиналната програма од 25 точки на оваа наводна „работничка партија“. Во мај 1932 година, Федер го истакна она што ќе стане првиот нацистички економски план, во позиционен документ од 32 страници дизајниран за готова имплементација кога Хитлер одеднаш се најде на власт. Високо на агендата на Федер за економијата на Хитлер беа тарифите.
„Национал-социјализмот бара потребите на германските работници повеќе да не се обезбедуваат од советските робови, кинеските лакоми и црнците“, напиша Федер. На Германија и беа потребни германски работници и земјоделци кои произведуваат германски производи за германските потрошувачи. Федер ги процени „ограничувањата на увозот“ како клучни за враќање на германската економија на Германците.
„Национал-социјализмот се противи на либералната светска економија, како и на марксистичката светска економија“, напиша Федер. Нашите сограѓани Германци мора да бидат „заштитени од странска конкуренција“.
Иако министерот за надворешни работи на Хитлер, Константин фон Нојрат, беше загрижен дека стратегијата ќе предизвика трговска војна и може да ја зголеми цената на увезените јајца за 600 отсто, тарифите на Федер се вклопуваа во поголемата визија на Хитлер за „ослободување“ на германскиот народ од оковите на глобализираниот светски поредок.
Крахот од 1929 година ја втурна Германија, заедно со поголемиот дел од остатокот од светот, во бездна. Пазарите пропаднаа. Фабриките останаа без работа. Невработеноста порасна. Во раните 1930-ти, еден од тројца германски работници бил невработен. Но, Хитлер наследил економија што закрепнувала: во декември 1932 година, Германскиот институт за економски истражувања објави дека кризата е „значително надмината“; до моментот кога Хитлер беше назначен за канцелар, во јануари 1933 година, економијата беше во опоравување.
Така, главната економска задача на Хитлер како канцелар беше да не ги меша работите. Германската берза се зголеми по веста за неговото доаѓање на власт. „Boerse денес се опорави од својата слабост кога дозна за назначувањето на Адолф Хитлер, директен бум што се протега на поголем дел од акциите“, објави Њујорк Тајмс.
Но, гласините за потенцијалните тарифи и укинувањето на меѓународните договори, заедно со предизвиците на Хитлер кон уставниот поредок, ѕвонеа тревога.
Конзервативната Централна партија го предупреди Хитлер од „неуставни, економски штетни, општествено реакционерни и валутно загрозувачки експерименти“. Едуард Хам, поранешен министер за економија кој работеше во одборот на Германската асоцијација за индустрија и трговија, испрати строго писмо до новиот канцелар во кое го поучи за „правните, економските и психолошките предуслови за градење капитал“.
Системот на слободниот пазар, го потсети Хам Хитлер, се заснова на доверба, владеење на правото и почитување на договорните обврски.
Како канцелар, Хитлер ги остави своите планови за германската економија намерно нејасни. Неговиот главен приоритет, како што им кажа на своите министри, беше да обезбеди целосно мнозинство на изборите за Рајхстагот на 5 март. Хитлер пресметал дека му требаат меѓу 18 и 19 милиони гласови.
„Нема економска програма што би можела да наиде на одобрување од толку голема маса гласачи“, им рече Хитлер на партиските лидери.
Но, иако просечниот гласач можеби не се грижел за деталите за економијата на Хитлер, пазарите се грижеле. Почетниот пораст на акциите што го поздравија назначувањето на Хитлер запре, потоа се спушти и се срамни во услови на политичка и економска несигурност од хаотичните први недели на Хитлер како канцелар. Германската асоцијација за индустрија и трговија издаде јавно предупредување за царините. „Германија има најголем извозен вишок од сите големи трговски земји“, објави здружението.
„Оваа ситуација бара двојна претпазливост во мерките на трговската политика што може да доведат до контрамерки“.
Хитлеровите тарифи, објавени на 10 февруари 1933 година, ги запрепастија набљудувачите. „Димензијата на зголемувањето на царините всушност ги надмина сите очекувања“, неодобрувачки напиша Восише цајтунг, прогласувајќи го моментот „крстопат“ за германската економија. Се чинеше дека најголемата и најиндустријализираната нација во Европа одеднаш ќе се врати „на браздата и плугот“.
„Њујорк тајмс“ го сфати ова како што беше: „трговска војна“ против нејзините европски соседи.
Примарните цели на тарифите на Хитлер – скандинавските земји и Холандија – беа огорчени од ненадејното суспендирање на трговскиот статус на фаворизираната нација за практично сите земјоделски производи, како и за текстилот, при што царините во некои случаи се зголемија за 500 проценти. Со својот добиток во суштина протеран од германскиот пазар, Данска, на пример, се соочуваше со значителни загуби. Земјоделците ги фати паника.
Данците и Швеѓаните се заканија со „одмазднички мерки“, како и Холанѓаните, кои ги предупредија Германците дека контрамерките ќе се почувствуваат како „очигледни удари“ за германскиот индустриски извоз. Тоа се покажа како точно.
Хитлер ја започна својата трговска војна на вториот петок од неговото канцеларство. Таа вечер, тој се појави во Берлин Спортпаласт, најголемото место во градот, на митинг пред илјадници радосни следбеници. Тоа беше негов прв јавен настап како канцелар и послужи како победнички круг. Хитлер го отфрли темниот костум што го носеше на состаноците на кабинетот во корист на неговата кафена униформа за војници со светло-црвена лента со свастика.
Во своето обраќање, Хитлер изјави дека целата земја треба да се обнови по долгогодишно лошо управување од страна на претходните влади. Тој зборуваше за „чистото лудило“ на меѓународните обврски наметнати со Договорот од Версај, за потребата да се врати „животот, слободата и среќата“ на германскиот народ, за потребата од „чистење“ на бирократијата, јавниот живот, културата, населението, „секој аспект од нашиот живот“. Неговиот тарифен режим, наведе тој, ќе помогне да се врати гордоста и честа на германската самодоверба.
Хитлер не се осврна конкретно на трговската војна што ја започна тоа попладне, исто како што не ги спомна плановите за повторно вооружување што ги разговараше со неговиот кабинет претходниот ден.
„Потребни се милијарди рајхмарки за повторно вооружување“, им рекол Хитлер на своите министри на тој состанок.
„Иднината на Германија зависи исклучиво и исклучиво од обновата на армијата. Трговската војна на Хитлер со неговите соседи би се покажала само како увертира за неговата стрелачка војна со светот.
Подготви: Д. Тахири
Тимоти В. Рајбак е историчар и директор на Институтот за историска правда и помирување во Хаг. Автор е на неколку книги за Хитлеровата Германија.
Извор: The Atlantic
