ЏАБИР ДЕРАЛА
Тишината никогаш не е неутрална.
Дали стигнавме до моментот во историјата кога човековата суровост, ладнокрвноста и цинизмот повеќе не предизвикуваат згрозување, туку ја дефинираат нормата? Момент кога просечниот корисник на социјални мрежи е повеќе погоден од објава за полицаец што спасува маче, отколку од снимки на смрт или изгладнување на бебе… Дали ова е свет во кој бесрамни и садистички силеџии владеат без демократска контрола, додека сите други гледаат во тишина? Дали станавме цивилизација одвоена од човечноста, суштества слепи за својата иднина? Дали машините денес се одликуваат со повеќе човечност и искреност во своите силиконски кола, отколку оние што се заколнале да ја бранат демократијата и човековите права?
Дали ова е само уште еден есеј на оваа тема? Уште една капка во океанот на дрдорење и не преземање ништо? Уште еден текст напишан од некој средовечен интелектуалец од мала земја во гротескно поделениот и немирен Балкан? Уште еден човек, веќе изгмечен од постојаните кампањи на клевети дома, и игнориран од претенциозната Европа – затоа што, секако, Балканот не може да биде место на големи идеи, нели? Место што создава проблеми, а не визии. Така оди наративот. И можеби токму затоа – кога зборуваме вистини што треба да го потресат светот – нашите гласови тивко тонат во општата бучава.
Дали чуварите на демократијата – тие што некогаш ветија дека ќе застанат против тиранијата – го изгубија својот глас и храброста? Пред лицето на растечкиот авторитаризам и страдањето на милиони, меѓународните институции објавуваат празни соопштенија, додека граѓанското општество изгледа како да станало сосема рамнодушно… или се бори со скршени штитови. Академиците тонат во бесконечни дебати, неспособни да се соочат со бруталната реалност. Во меѓувреме, вештачката интелигенција, со своите студени алгоритми и силиконска меморија, нуди повеќе јасност, увид, па дури и морално расудување од сите напори на глобалната интелигенција и институции заедно. Што кажува тоа за нас кога машините – создадени да им служат на луѓето – покажуваат поголем капацитет за вистина и далекувидост од оние на кои им е доверена одбраната на човечкото достоинство?
Во Украина беснее брутална војна – војна што ја дефинира иднината на глобалната безбедност и демократија. Путинова Русија, откако научи од своите претходни неуспеси, се вооружи уште подобро, се прегрупира и продолжува со бавното, мачно напредување на истокот. Во меѓувреме, ја бомбардира целата земја без прекин, со дожд од ракети и бомби, и роеви од дронови, гаѓа цивилна инфраструктура и цели во градовите, секојдневно. Киднапира деца. Тортурира и убива. Тоа е ГЕНОЦИД. Точно – Украина не е напуштена, далеку од тоа. Демократските земји се мобилизираа. Пристигнува воена и хуманитарна помош, се усвојуваат резолуции, се прават посети. Но тоа не е доволно. И ретко е навремено. Секое доцнење чини животи. Секое колебање го зајакнува агресорот. Светот гледа како една демократска нација крвари, парче по парче, додека роковите и буџетските одобренија ги одложуваат линиите за спас на животи.
И Газа – пеколот на Земјата. Место каде што глад, жед, болести и смрт го ништат опколеното цивилно население. Децата гнијат под урнатини, умираат од дехидрација или полека згаснуваат без лекови. Ова не е „колатерална штета“ – ова е уништување на животот како стратегија. Тоа е колективно казнување, систематско лишување и ерозија на моралните граници под изговор на „право на одбрана“. Никој не е безбеден – ни во засолништа, ни во болници, ни во т.н. „зони за испорака на хуманитарна помош“. Геноцид. Што останува од совеста на човештвото кога децата умираат не само од бомби, туку и од глад и очај? Тоа е ГЕНОЦИД.
Најголемата трагедија на нашето време е што толку многу луѓе, едноставно, ја напуштиле самата идеја за човечност. А меѓу оние што сè уште тврдат дека се до човечноста, голем дел од нив ја третираат како апстрактен поим – нешто за расправа во есеи, говори и конференциски панели, а не нешто за кое вреди да се бори, да се штити и да се живее. Човечноста е сведена на зборче за личен потег, жетон во играта на личен имиџ и кариеризам. Тоа е навистина одвратно, не мислите така?
Нашите системи се гнили до срж. Во земјите во мир, прогласени за демократски во годишните табели – реториката за „заштита на јавниот интерес“ премногу често е маска за засилување на контролата, одземање на човекови права, стеснување на слободите и поттикнување страв од „другиот“. А зад сето тоа стојат веќе и онака супер моќните, кои стануваат уште помоќни, хранeјќи се од слабоста на останатите.
Потоа, тука е култот на академизмот и лажниот баланс – безбедното прибежиште на самозадоволни паметњаковиќи и квази-бунтовници кои не гледаат подалеку од врвот на својот нос. Доктори на науки кои можат да рецитираат томови за постмодернизмот или да напишат совршени трудови за правата на животните, родово-обоениот јазик или политиката на зрната бразилско кафе, но се далеку од вистинска загриженост за бавната и крвава смрт на човечноста што се одвива пред нашите очи. Тие одат на конференции и панели каде што геноцидот е само уште еден „случај за анализа“, лишен од итност, сведен на податок во PowerPoint презентација. Се гордеат со својата неутралност, со „гледање на двете страни“, дури и кога едната страна фрла бомби врз деца во Кијив или ги изгладнува до смрт во Газа – или во места што сè уште не се сметаат за достојни за насловните страници. Овие интелектуалци никогаш не остануваат без зборови, но премногу често се без храброст и интегритет.
Војните никогаш не остануваат на едно место. Тие се шират како пожар преку границите, умовите на луѓето, се протегаат низ генерациите. Една војна оставена незавршена, станува отворена покана за следната. Еден неказнет диктатор инспирира други. Ако слободниот свет продолжи да се колеба – парализиран од бирократија, умилкување или морален замор – повеќе генерали, повеќе милитанти и повеќе авторитарни лидери ќе гледаат во насилството не како последно средство, туку како легитимен пат до моќ, престиж и територијални придобивки.
Тие гледаат. Гледаат многу внимателно. Фаќаат белешки. Ги тестираат лимитите. И планираат.
Да не се залажуваме: секој момент на колебање на демократскиот свет ги убедува овие луѓе дека никој никогаш нема да ги сопре, и дека нивните злосторства ќе бидат закопани во гробиштата на неказнивоста. Дека цената на агресијата е ниска, а наградата огромна. Ова не е шпекулација. Ова е историски факт. Неуспехот да се соочиме со еден геноцидален режим повикува друг да почне со крвавиот поход. Одбивањето да се повлечат црвени линии, ги охрабрува оние кои веќе маршираат преку трупови. Наскоро, ќе видиме верижна реакција – една војна ќе раѓа друга, и уште една, и уште една – сè додека светот не потоне во целосно уништување и беззаконие. Конечно, ни трета светска војна нема да ни ги спаси душите. Таа само ќе обезбеди најмоќните да преживеат – откако самите ја предизвикале.
Цената на неактивноста и тишината – на полираните фрази, уредните академски трудови и ползењето на дипломатијата – ќе води кон ништо помалку од колапс на светот каков што го знаеме. Цели народи ќе исчезнат. Милиони деца никогаш нема да пораснат. Очај, темнина и деструкција ќе ги населат умовите на генерациите. Општествата ќе умрат. Слободата ќе стане далечно сеќавање, исто како демократијата и владеењето на правото. Наместо нив, тишината и послушноста ќе станат валута за преживување. Силните ќе диктираат, слабите ќе бидат заборавени. Тоа е цената на доцнењето. Тоа е последицата од гледањето настрана. И сè ова е само почеток.
Текстот е личен став на Авторот.
