ДУШАН ПАЈОВИЌ / CdM
Ако ме забодете во грб 9 инчи, и го извлечете 6 инчи, нема напредок. Ако го извлечете до крај, тоа не е напредок. Напредокот е заздравување на раната што ја направил убодот… А тие дури и нема да признаат дека ножот е таму. Малколм Икс
Како и повеќето луѓе од тука, внимателно ги следев сите политички настани во Србија. Отсекогаш. Таква, претпоставувам, е судбината на оние што зависат од случувањата во империјата. Веројатно затоа целата планета ги гледа претседателските избори во Америка. Но, Америка не е единствената империјалистичка сила. Постојат и други, локални, помали империи. За жал за нас, ни се падна улога на колонијална потчинетост не само на Америка, туку и на Србија.
Иако јавноста во Србија не знае речиси ништо за Црна Гора, освен неколку статии за Мило и литијашите, ние сме осудени да бидеме аналитичари на секоја партија, движење и поединец вклучен во политиката во Србија. Практично не познавам човек кој не бил прикован пред Н1 или Инсајдер за време на секој голем протест. Знаеме дека овие настани ќе ја обликуваат нашата судбина и дека сме директно зависни од Белград. Покрај тоа, ние навистина се солидаризираме и ги читаме нашите борби во општеството кое, делумно, ги обликуваше нашите музички, литературни и филмски вкусови.
Од блокаден „Готвач“ до нацифашизам
Овој пат, сè изгледаше поинаку. Во прв ред не беа политичките партии, туку бунтот започна од долу – од студентите. Оние студенти кои користат анархистички методи на организирање, кои ги научија од сега веќе познатата готвачка книга „Блокада“.
Либералната и левичарската јавност на Црна Гора, вклучувајќи ме и мене, ентузијастички ги поддржувавме студентите во блокадата. Верувавме дека директната демократија и хоризонталното организирање на младите луѓе не можат да доведат до великосрпски нацизам. Истото ми го потврдија и блиски луѓе од Србија. Секој страв што ќе се појавеше по одредени изјави или говори, го задушував мислејќи дека ги проектирам моите трауми.
Колку повеќе време минуваше, толку повеќе ентузијазмот се намалуваше. Вагнеровски знамиња, џиновски крстови, слогани за Косово, црногорски тробојки и други нацистичко-клерикални симболи се појавуваа сè повеќе и повеќе.
Сè кулминираше пред три дена, на протестот „Се гледаме на Видовден“. Датумот веднаш укажуваше на проблем, но студентите (не) потфрлија. Некои од толпата, а некои директно од сцената, повикаа на „одбрана“ на Косово, го разобличија митот за косовската војна, пееја оди за фиктивниот херој Обилиќ, кој, се разбира, го уби Мурат. Тие го цитираа и Николај Велимировиќ, нацистичкиот свештеник на Српската православна црква, инаку голем обожавател на ликот и делата на Адолф Хитлер. Според шаблонот, тие не ги заобиколија ниту Црна Гора ниту Босна и Херцеговина.
Симболот на крвавата рака беше заменет со знамињата „Нема предавање“, а приказната за ужасниот злостор под настрешницата – наративот за „предавството“ на Косово. Стана очигледно дека, покрај проблемите со внатрешната политика на Вучиќ, тој беше критикуван и за неговото надворешно – но не за она што мислевме – директно мешање и злоупотреба на соседните земји. Но затоа што, според нив, тој не го прави тоа доволно.
Како поддршка, на сцената се појави и Мило Ломпар. Тој се најде таму само неколку дена откако беше говорник на промоцијата на книгата на Радован Караџиќ, на кого му посака да ја организира следната промоција на слобода.
Ломпар продолжи да зборува за слободата на студентскиот протест. Имплицитно кон Караџиќ, а експлицитно кон Голема Србија. Тој рече дека таа доаѓа во два чекора: едниот е слободата на државата Србија, а вториот е „слободата на српскиот народ надвор од Србија, одбраната на суверенитетот на Република Српска, одбраната на суверенитетот на Србите во Црна Гора, борбата за српските национални права во Хрватска и Македонија. Тоа е борба за српски интегрализам“.
Не знам од каде доаѓа волјата да се смислат нови зборови за истиот проект, кога веќе имаат „Голема Србија“ и „српски свет“, но во ред – може да се направи и на овој начин, академски.
Потоа, студент со шајкача на главата, зборуваше за черепи, коски и храмови – светото тројство. Во публиката имаше и воени ветерани, кои неколку пати се фалеа на телевизијата дека учествувале во сите војни што ги водела Србија.
Тома Марковиќ дополнително ми откри, преку својот текст, дека студентите користеле еден вид „химна“ на Црвените беретки за видеото со кое се најавува собирот.
По протестот на Видовден, српската опозициска јавност беше поделена на три групи: разочарани, ентузијастични и оние кои можеби не се премногу задоволни од десничарското движење, но ја гледаат таа реторика како валидна форма на политичка стратегија.
За некои студенти, ова може да бидат „периферни“ теми, со кои политички се кокетира, но за луѓето што живеат под големосрпската колонијална администрација, тие се централни. Тоа е, за оние од нас што живеат во Црна Гора, Босна и Херцеговина и Косово (бидејќи опасноста од големосрпскиот империјализам сè уште се крие таму).
За да не навлегувам во техничките и, можеби за некои, здодевни детали за тоа како Србија ги држи околните земји во угнетена положба, како практикува идеолошки, политички и етнички инженеринг во Црна Гора или ги контролира своите „соседи“ преку марионетски влади; ќе се осврнам директно на одговорите на говорниците кои го нагласија недавањето на Косово и одбраната на суверенитетот на Република Српска.
Потсетник за злосторствата што ги славите
Бидејќи сум сигурен дека образовниот систем, и во империјата и во нејзините неоколонијални држави, не едуцира доволно за злосторствата, етничкото чистење и геноцидот што беа извршени во име на оваа идеја, редно е да споменам некои од нив.
На пример, вреди да се знае зошто Србија го „изгуби“ тоа Косово, како што велат. Spoiler alert: тоа не е поради НАТО и „омразата кон Србија“. Туку затоа што државата Србија имаше геноцидни намери кон косовските Албанци и вршеше организирано и систематско убивање и тортура врз цивили. Во Батајница, само дваесет километри од протестот што се одржа пред неколку дена, во 1999 година, беа донесени и погребани трупови на стотици косовски Албанци. До денес се ексхумирани повеќе од 700 тела, вклучувајќи 75 деца. Телата беа транспортирани во камиони-ладилници, со надеж дека злосторствата ќе бидат скриени со закопување на труповите на територијата на Србија. (Гледате како дури и тогаш властите не го сметаа Косово за дел од државата?)
И знаете ли како беа убиени тие косовски Албанци? Само со рикањето на тие песни што се пееја на студентскиот протест. Еден од војниците, кој се покаја, му призна на режисерот Огњен Главониќ дека го принудиле да пее „српски патриотски песни“ додека го копал примарниот гроб и ги пикал труповите во ладилникот. Му рекол дека „сфатил што прави“ дури кога ја извлекол ногата на три или четиригодишно девојче од калта.
Што се однесува до одбраната на Србите во БиХ, би било тешко да се избројат сите злосторства извршени на територијата на Република Српска, на чија „одбрана“ сега повторно повикуваат. За ужасните детали од Вишеградските злосторства дознав неодамна, од книгата на Николаидис „Мостот на Дрина“; чиј примерок сум спремен да им го дадам како подарок на студентите во блокадата. Андреј ја базира приказната на истражување објавено од одделот за историја на Јеил.
Книгата, меѓу другото, зборува за концептот на Лукиќ за „хранење на гулабите“. Таа „игра на гулаби“ се одвивала во хотелот Вилина влас – камп за масовни силувања, кој и денес е отворен под истото име како одморалиште. Можете да одите таму, да изнајмите соба и да спиете на чаршафите на кои биле силувани муслиманки во име на идеологијата што одекнувала од студентската сцена.
Играта со гулаби вклучувала сечење на устите на гладните жени со нож, врзување на нивните раце, а потоа фрлање трошки од леб на подот. Сиромашните, гладни жени потоа ја „клукале“ храната од подот. Оттука и името на оваа „перформанса“.
Но, тука не завршува. Тоа е само половина од приказната. Откако не можеа да голтнат трошки од леб од раните, жените беа силувани во тие крвави усти од Белите Орли. Нивните деца го гледаа тоа врзани, од аглите на истите соби. Белите Орли, чиј идеолог го фали студентскиот говорник Мило Ломпар, откако ќе завршеле, ги принудувале самите деца повторно да ги силуваат сопствените мајки.
Жалам што ова е вистината, но никој не е доволно луд да го измисли. Само за да се направи.
Црните линии се пречекорени
Но, ова „не е товар на студентите“, сум слушнал многу пати. Тие немаат никаква врска со тоа. Како и јас, тие се родени после тоа. Единствениот проблем е што ни докажаа она што го тврдиме долго време – дека минатото никогаш не поминало.
Не само што жртвите се сè уште живи, туку и криминалците, како и наративите. Тие наративи што водат до злосторства и оние што ги слават тие злосторства. Тие ги шират и старите и младите, оние што не се родени тогаш. А дел од луѓето очигледно би ги повториле.
Ако не верувате, прашајте ги оние што беа повикани на сцената.
Некој им испратил покана од љубов, некој затоа што сметал дека е потребно да флертуваат со десничарски елементи во српското општество, некој затоа што го „искулирал“ тоа затоа што – „ајде, не е толку важно“.
Вторите и третите веројатно мислат дека се прогресивни. Бидејќи е тешко да се разбијат хегемонистичките митови што станаа нормалност во сопствената култура, да замислиме за момент дека вакви протести се случуваат, да речеме, во Франција. Дали овие млади луѓе сè уште би се сметале за прогресивни и борци за демократија ако беа против Макрон, но го поздравуваа убиството во Сенегал, Камбоџа и Алжир? Дали би имале став дека тоа е плурализам? Дека сега главниот проблем е Макрон и дека е нормално да се опфатат повеќе политички гласови? Дека дивергенциите биле очекувани за толку голем број луѓе? „Свртувањата“ што се центар на иконографијата, говорот и скандирањето?
Сето ова се изговори што ги слушнав во изминатите неколку дена.
За империјалните центри – оние што се на нивната колонијална периферија не се луѓе и затоа не се важни. Луѓето од центарот на империјата не разбираат колку е силна хегемонијата на фашизмот и дека се наоѓа во сите пори на општеството, дури и во најпрогресивните. Од студенти од прва година до универзитетски професори. Тоа е идеолошки рефлекс што ги тера дури и најобразованите да веруваат дека нивната нација е вечна жртва, а сите други се само статист во нивниот еп.
Матрицата што ги убедува генерациите дека нивните национални злосторства се „трагедии што морале да се случат“, страдањата на другите луѓе се дадени, а потсетувањето на тивките ужаси се „напади“. Нормализацијата на колективната амнезија понатаму се пренесува преку учебници, музеи, медиуми и секоја пора на јазикот.
Дел од студентите во блокадата докажаа дека славењето на злосторствата против несрпското население за нив е „став што може да се толерира“. Не само со зборови, туку и со фактот дека не се дистанцираа од него. А оградувањето не им е туѓа работа, тие го направија тоа од сите живи либерали. Тие се дистанцираа поради нивниот либерален некритички став кон Европа и Америка, кариеризмот и љубовта кон демократијата во парламентот. Што е критика на либерализмот на која јас, како анархист, се согласувам од срце.
Исто како и за мене, спротивставувањето на неолиберализмот е очигледно важно за студентите. Не се согласуваме само за нешто, што за нив изгледа како мала работа – поддршка за колење и силување на луѓе од Босна и Косово и угнетување на Црна Гора. За мене, ова се граници што не можат да се преминат. Претпоставувам затоа што не доаѓам од империјалистички центар кој ги дехуманизира другите народи преку медиумите, образованието, историјата и политиката и ги минимализира злосторствата извршени во име на сопствената нација.
Како што напиша другарот Зоран Николаш: „Алијансата на левицата и десницата е десницата, коалицијата на антифашизмот и фашизмот е фашизам. Кога ќе ставите малку г**на во млекото, тоа веќе не е млеко, туку го*на.“
Но, секоја империја мора да падне еднаш. И оваа главната, и овие помалите, локални.
За крај- љубов до сите мои луѓе, кои, за жал, се очигледно надгласани. Можам само да замислам колку им е тешко да се справат со ова и да се борат против шовинистичките елементи на нивното општество, особено по сè што е постигнато со студентското движење. На другите: среќно со соборувањето на Вучиќ, но, како што се вели – да не се бакнуваме.
Авторот Душан Пајовиќ е црногорски левичарски активист и автор. Тој е опишан како „ново впечатливо лице на црногорската политичка сцена“ и личност на годината во Црна Гора, од страна на „ Le Courrier des Balkans.“ Пајовиќ е истакнат член на Движењето за демократија во Европа 2025.
Колумната е објавена во црногорскиот магазин CdM.
Преведе: Дијана Тахири
