Меѓународниот институт за блискоисточни и балкански студии (IFIMES)[1] од Љубљана, Словенија, редовно ги анализира настаните на Блискиот Исток и на Балканот. ИФИМЕС ги анализира актуелните настани во Бугарија во пресрет на предвремените парламентарни избори, кои ќе се одржат на 2 април 2023 година. Од анализата „Парламентарни избори во Бугарија 2023: Помеѓу Брисел (Берлин) и Москва“, ги објавуваме најважните и најинтересните делови.
Парламентарни избори во Бугарија 2023 година:
Помеѓу Брисел (Берлин) и Москва
Во Република Бугарија на 2 април 2023 година ќе се одржат предвремени парламентарни избори на кои според пропорционалниот систем на затворени листи ќе бидат избрани 240 пратеници во Народното собрание на Бугарија. Вкупниот број на избирачки единици е 31, од кои во зависност од големината на избирачката единица се избираат од четири до 16 претставници/заменици. Изборниот праг е 4%. Ова се петти избори во изминатите две години, бидејќи не успеа да се формира Влада врз основа на резултатите од претходните избори.
Парламентот на Бугарија во 2016 година донесе закон за задолжително учество на избори, со цел да се зголеми легитимитетот на претставниците во земјата. Казната предвидена за гласачите кои ќе ја занемарат обврската за гласање е бришење од избирачкиот список. Сепак, избришаните гласачи имаат можност повторно да се запишат во избирачкиот список. Ова не ги реши проблемите. Ова е недемократски закон – правото на глас значи дека секој избирач одлучува дали ќе учествува или не на изборите – не смее да биде принуден или казнет ако не гласа, што веќе укажува на непознавање/непризнавање на демократијата и на антидемократскиот дух на режимот во Софија. Манипулациите со изборните листи се одраз на фашизацијата на бугарското општество. Бугарија има голема дијаспора, која традиционално не гласа.
Дијаспората брои 2-2,5 милиони граѓани, бидејќи нема прецизна евиденција. Во Турција живеат околу 700.000 бугарски Турци, кои ја доживеале голготата во 1980-тите години на минатиот век. Во Грција 300.000. Дали ќе учествува на изборите? Движење за право и слобода (ДПС) – етничката партија на бугарските Турци се обидува да донесе што повеќе Турци да учествуваат на изборите.
Главната битка ќе се води меѓу движењето Ние сме за промени – Демократска Бугарија (ПП-ДБ) Кирил Петков, Асен Василев и Христо Иванов и ГЕРБ Бојко Борисов. Зад нив заостануваат партијата Препород Костадин Костадинов и Движењето за право и слобода (ДПС), кои се доста изедначени. Во парламентот влегува и Бугарската социјалистичка партија (БСП) на Корнелија Нинова, а изборниот праг се очекува да го поминат: Бугарски подем (БВ), партијата на Левица и Има таков народ (ИТН)Слави Трифонова
Длабоки фрустрации во бугарското општество
Бугарија и Бугарите не можат да се гордеат со својата историја за време на Втората светска војна, бидејќи тогаш беа сојузници со нацистичка Германија, а по Втората светска војна беа сојузници со СССР. Бугарија никогаш не беше казнета за својот „историски грев“ за време на Втората светска војна, бидејќи подоцна беше преземена под покровителство на СССР, што ослободи длабоки фрустрации во бугарското општество.
Доминантна политичка поларизација и натаму е меѓу претседателот на Бугарија Румен Радев и претседателот на партијата Граѓаните за европски развој на Бугарија (ГЕРБ) Бојко Борисов.
За време на неговата деценија владеење, Борисов воспостави авторитарен модел на државно управување, кој е директно поврзан и им служи на интересите на тесниот олигархиски круг околу него. Претседателот Радев често истакнуваше дека „мафијата“ ја контролира владата на Борисов и политизираното судство во земјата. Се верува дека Радев е симпатетичен кон Русија, додека Борисов е миленик на Ангела Меркел, но и на рускиот претседател Владимир Путин, а како резултат на тој меѓународен политички брак покажа наклонетост и кон Доналд Трамп. Борисов е поврзан и со лидерите на земјите од Вишеградската група (Унгарија, Полска, Чешка и Словачка), особено со унгарскиот премиер Виктор Орбан (Фидес/ЕПП). Турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган (АКП), со кого одржува блиски односи, е неизбежен во политичкиот мозаик на Борисов. Ангела Меркел (ЦДУ/ЕПП) му помогна на Борисов кога тој ја основа својата политичка партија ГЕРБ/ЕПП. Заштитничкиот однос на Меркел кон Борисов предизвика штета на нејзиниот углед, бидејќи Борисов е тесно поврзан со мафијашки структури.
Борисов дури се обиде да создаде свој четириаголник, односно здружение на земји со доминантно православно население, во кое, покрај Бугарија, ќе се најдат и Романија, Грција и Србија, по моделот на Вишеградската група земји со доминантна католичко население.
Меѓународна позиција на Бугарија
Република Бугарија е земја со бројни проблеми, граѓаните на оваа најнеразвиена земја на ЕУ живеат на работ на сиромаштија. Економијата е неефикасна, финансиските ресурси се ограничени и главно веќе исцрпени, а создаден е силен слој на олигархија, кој брои околу 3.000 поединци, кои водат клановски битки за распределба на ограничените финансиски ресурси и прераспределба на моќта, имотот и работните места. Неколку супербогати тајкуни го држат деловниот и финансискиот капитал на земјата во свои раце. Поголемиот дел од јавните тендери и средствата од фондовите на ЕУ практично одат преку нив. Криминалот и корупцијата се сеприсутни и се наметнаа како основна социјална технологија во управувањето со јавните средства и во сите јавни сфери. Самите закони создаваат услови за практикување на корупција, а корупцијата стана општествена норма.
Бугарија се обидува да најде некаков баланс меѓу обврските кон НАТО и традиционалните симпатии кон Русија. Како членка на НАТО, Бугарија е одговорна за 354-километарската источна граница на НАТО. Таа црноморска граница е оддалечена помалку од 500 километри од Крим и директно се допира со област контролирана од руската Црноморска флота, како и од руските воздухопловни сили. Обврската на Бугарија е да ги контролира руските воени активности на Црното Море и да се обиде да го најде вистинскиот баланс во односите меѓу двете страни. Руската инвазија на Украина ја покажа длабочината на односот што Бугарите го имаат кон Русија. Бугарија деновиве повторно повика на преговори меѓу Украина и Русија, притоа не знаејќи чии интереси ги застапува.
Симпатијата кон Русија е длабоко вкоренета во бугарското општество. Историските и културните врски со Русија и наклонетоста кон таа земја се судираат со стравот, кој се шири во медиумите, дека Бугарија лесно може да биде вовлечена во воени конфронтации на Црното Море. Рускиот претседател Владимир Путин истакна дека Русија и Бугарија отсекогаш биле блиски во историјата и дека Русија ќе ги развива врските со Бугарија на сите патишта.
Во основа, има само две колосеци и тоа „Јужен поток“, кој е важен економски проект и инструмент на руската надворешна политика, а втората патека е обидот на Русија преку Бугарија да влијае на (не)единството на ЕУ и НАТО, како всушност би ги поделила и двете овие организации – и во однос на санкциите и во однос на безбедносната политика, што делумно успеа. Затоа Бугарија е добра почва за водење „тајни акции и операции“, што се потврдува и со фактот што една од главните точки на руската разузнавачка служба во регионот се наоѓа во Софија. Русија има бројни поддржувачи меѓу политичките елити и граѓани во Бугарија, што може да се окарактеризира како проруска ориентација.
Поради својата геополитичка положба, но и поради нејзината духовна и културна блискост и поврзаност со Русија, Бугарија беше „поканета“ да посредува во актуелниот спор меѓу Русија и Западот. Повеќето Бугари ја поддржуваат оваа улога на државата. Сепак, повеќето политичари знаат дека е сосема нереално малата Бугарија, која е на работ на сиромаштијата, сега одеднаш се позиционира како голем миротворец на меѓународната сцена. Бугарија, сепак, сè уште останува поделена по прашањето за политиката кон Русија.
Аналитичарите предупредуваат дека руските безбедносно-разузнавачки служби се длабоко инфилтрирани во безбедносно-разузнавачкиот систем на Бугарија и тоа всушност ја загрозува безбедноста на НАТО и затоа Бугарија во Алијансата ја нарекуваат руски „тројански коњ“. Затоа, вклучувањето на Бугарија во размената на разузнавачки информации на повисоко ниво може да биде ризичен потег за НАТО, кој мора да изврши ревизија на безбедносните сертификати издадени во Бугарија.
Бугарија меѓу Брисел (Берлин) и Москва
Победата на Џозеф Бајден во САД предизвика тектонски промени кон сојузниците на Борис, особено кон Вишеградската група држави, Путин, но и Ердоган. Дополнителна отежнувачка околност е и заминувањето на канцеларката Меркел од власт. Условувањето на Бугарија за почеток на преговорите на Северна Македонија со ЕУ наиде на неодобрување во европските кругови.
Не треба да заборавиме дека Бугарија е нето-корисник на фондовите на ЕУ, што значи дека живее на сметка на другите развиени членки на ЕУ (земјата не е членка на Шенген и на еврозоната).
Европската канцеларија за борба против измами (ОЛАФ-Европска канцеларија за борба против измами) мора да ги прошири своите истраги поради основани сомневања дека парите на даночните обврзници на ЕУ биле несоодветно потрошени во Бугарија. Бугарскиот „паричник“ е во Брисел, а срцето во Москва. Довербата во Бугарија во НАТО е разнишана, бидејќи Бугарија се уште е во „прегратките“ на Русија. Ситуацијата во Бугарија веројатно ќе беше поинаква доколку државата спроведе навремена лустрација на персоналот од комунистичкиот систем, што беше составен дел на советската припадност и влијание. Но, проблемот не е само периодот на Советскиот Сојуз и Студената војна. Силните врски меѓу Москва и Софија датираат од создавањето на модерната бугарска држава. Поточно, Бугарија никогаш немаше да стане независна како држава (на само 100 км од Истанбул), ако не беше руската армија која буквално ја ослободи во 1878 година. Тогаш е потпишан познатиот Санстефански мировен договор, кој под диктат на Русија ја одредува Голема Бугарија до Охридското Езеро и Солун на југ. Во чест на ова руско-бугарско пријателство е изградена големата катедрална црква Александар Невски, која сè уште доминира во градот Софија. Затоа, многу е тешко да се очекува дека тие вековни врски, за кои јасно гледаме дека не исчезнуваат ниту во најтешките ситуации за Русија, ќе бидат прекинати.
Аналитичарите сметаат дека Бугарија се уште балансира меѓу Брисел (Берлин) и Москва, бидејќи на тој начин ја одржува стабилноста во прилично нестабилна земја и средина.
Меѓународен институт за блискоисточни и балкански студии со седиште во Љубљана, Словенија, кој има консултативен статус при Економско-социјалниот совет ECOSOC/UN од Њујорк, од 2018 година.
