Во изборната пракса во Македонија се игнорира одредбата од член 106, став 5, од Кривичниот законик, според која, никој нема право да бара од граѓаните да поднесуваат докази за својата (не)осудуваност.
Во тој контекст, предвидената обврска на кандидатите за градоначалници на досегашните, како и на претстојните локални избори закажани за 15.10.2017 година, да достават доказ – потврда/уверение од казнената и кривичната евиденција (согласно, последното Упатство за начинот и постапката за поднесување, прием и потврдување на кандидатските листи за локални избори, донесено од страна на Државната изборна комисија на ден 21.07.2017 година – Глава I, дел 6 – Прилози кон поднесените листи), е целосно спротивна на одредбата од Кривичниот законик дека никој нема право да бара од граѓаните да поднесуваат докази за својата (не)осудуваност.
Исто така, согласно позитивната, односно важечка законска регулатива, во смисла на одредбите од член 7 став 3 од Изборниот законик, кандидат за пратеник, член на совет и градоначалник не може да биде:
– лице осудено со правосилна судска одлука на безусловна казна затвор над 6 месеци, чие издржување сè уште не е започнато и
– лице кое се наоѓа на издржување на казна затвор за сторено кривично дело.
Според ваквите законски одредби, лице кое е осудено на казна затвор и веќе ја издржало истата, нема правна и законска пречка да биде кандидат за градоначалник. Или, поинаку кажано, поранешен осуденик и затвореник може да биде вршител на јавна функција, па и кандидат за градоначалник, a осудено лице кое не го започнало издржувањето на изречената затворска казна или се наоѓа на издржување на казната нема право да се кандидира за градоначалник.
Се наметнува прашањето: Дали одредбите од член 7 од Изборниот законик го ограничуваат уставно гарантираното право на секој граѓанин (утврдено во член 23 од Уставот на Република Македонија) да учествува во вршење на јавни функции, односно да биде кандидат, на пример за градоначалник, за кој ќе се гласа на избори?
И зошто ограничувањата на правото на секој граѓанин да врши јавни функции, се однесуваат само на осудените лица кои не го започнале издржувањето на изречената затворска казна или се наоѓаат на издржување на казната, а не и на осудените лица кои веќе ја имаат издржано изречената затворска казна, но не се избришани од казнената евиденција?
Притоа, бришењето од казнената евиденција, односно законската и судската рехабилитација, подразбира бришење од казнената евиденција кога ќе поминат 5 години од денот на издржаната, застарената или простената казна, ако за тоа време осудениот не стори ново кривично дело (и тоа за осудите на затвор до 3 години) или на молба/барање на осудениот, во рок од 5, 10, 15 односно 20 години (за осудите на затвор над 3 до 5 години, над 5 до 10 години, над 10 до 15 години, односно 20 години).
Останува дилемата дали, за да се гарантира уставното право на секој граѓанин да врши јавни функции, во иднина, од кандидатите не треба да се бара да поднесуваат докази за својата (не)осудуваност, што подразбира усогласување на Изборниот законик со овие уставни и законски одредби, или пак, измена на Уставот и Кривичниот законик.
Во секој случај, бришењето од казнената евиденција, односно законската и судската рехабилитација, треба да биде критериум за евентуална можност на осудените лица да се кандидираат за пратеник, член на совет или градоначалник.
Врз основа на низа прашања упатени до ЦИВИЛ, за легитимноста на кандидирањето на Јохан Тарчуловски за градоначалник на Општина Кисела Вода, побаравме експертски став. Авторката на ова експертско мислење е адвокатка, и правен експерт при Експертскиот борд на ЦИВИЛ.