пишува: МИРЈАНА НАЈЧЕВСКА
На Балканот живеат народи кои споделуваат заедничка историја, кои имаат голем број сличности (јазик, традиција, религија, храна, празници…) и кои се соочуваат со многу слични проблеми (развојни, еколошки, климатски, економски…).
Ова се однесува на Балканот во целина, но и на секоја од поединечните држави кои во моментов постојат на Балканот, кои по правило се мултикултурни и мултиконфесионални од моментот на сопственото формирање и кои во принцип ги одразуваат сите овие карактеристики (во поголема или помала мера, поголем дел од нив или, најчесто, сите заедно) на национално ниво.
Оваа состојба довела до развој на два правци на реакција на овие простори.
Едниот правец е поврзан со потребата од разликување.
Големата, распространета и сеприсутна сличност во многу области и карактеристики, довела до потреба од потенцирање, па дури и преувеличување на различноста. Морало да се најде разлика во културата, јазикот, традицијата. Ако ја нема и да се измисли или конструира. Сé со цел да се разграничиме, да се прикажеме како уникатни и единствени, поинакви.
Во процесот на потенцирање на разликите, зголемување на контрастот и барање потврда на поинаквоста, се газело и се гази на секоја можност за препознавање на блискоста и заедничкото, и се рушат дури и мостовите на комуникација, на споделување и искористување на предностите кои ги дава сличноста.
Наместо сличноста на јазиците да биде искористена како предност за воспоставување лесна комуникација и размена на информации, наместо сличноста на културите и традициите да бидат искористена за полесно градење заеднички вредности, наместо заедничките искуства и предизвици предизвикани од климатските промени да бидат основа за заеднички решенија, сите овие сличности се извор на конфликти, меѓусебно негирање, парцијализирање и меѓусебно изигрување.
Потребата од потенцирање на разликите може лесно да биде манипулирана, да биде искористена од страна на поединци и групи кои профитираат од меѓусебното негирање и омаловажување.
Може да се каже дека најголем број од конфликтите на овие простори постоеле не заради различноста (која оневозможувала луѓето да се разберат и комуницираат), туку заради сличноста (тенките граници на поинаквоста) и потребата таа да биде негирана.
Или, со други зборови, луѓето на Балканот и во одделните држави на Балканот се мразат затоа што се премногу слични.
Вториот правец е поврзан со идејата за заедништво.
Има и една друга страна на приказната. Историјата на овие простори зборува за повеќекратни обиди да се најде заеднички именител меѓу различните народи кои живеат тука, да се обединат и да ги искористат предностите кои им ги дава една или повеќе меѓусебни сличности.
Идејата била повеќе пати придвижувана од грчки, хрватски, српски, македонски, бугарски, романски, албански, политичари и визионери.
Прв пат се појавува во втората половина на XVIII, продолжува да се развива во XIX се’ до еден од најшироките проекти била идејата за федерација од Алпите до Кипар промовирана во средината на XIX век.
Идејата за заедничко живеење на овие простори започнала како идеја за заедничка борба против Османската и Австро-Унгарската империја, и се возобновувала после секој од големите светски конфликти во кои сакајќи или не, биле инволвирани балканските народи (на една или друга страна од конфликтот).
Овие предлози останале на ниво на идеи. Тие од најразлични (внатрешни и надворешни) причини не се операционализирале (освен Балканската федерација која била ставена на хартија меѓутоа не заживеала во пракса, и поранешната СФРЈ која се формирала и постоела, меѓутоа не успеала да опстои). Меѓутоа, независно од тоа што најголем број од овие идеи не го надминала стадиумот на планирање, останува фактот дека имало луѓе кои ја препознале важноста на заедничкиот интерес и можноста за обединување околу сличностите. И дека такви луѓе имало на целиот простор на Балканот и во различни периоди од развојот на државноста на одделни народи.
Проблемот на разединувањето по линијата на сличноста е присутен и денес. Од најразлични прични. На национално и на ниво на односи меѓу балканските држави.
За жал (и не ретко), сличното и заедничкото се прикажувале и прикажуваат, и се потенцирале и потенцираат, единствено во процесот на евентуална асимилација (доброволна или уште почесто, присилна), освојување на територија или пак наметнувањето на некој облик на доминација (културна, политичка, воена, …). Во ваквите ситуации стануваат “важни“ заедничките корени, заедничката историја, споделените вредности, меѓутоа, само на ниво на манипулација, со цел бришење на вистинските разлики.
Меѓутоа, и покрај овие и вакви деформации, се’ почесто се зборува за постоење на сличностите и заедничкиот интерес и заедничките потреби и споделувањето на сегашноста и на иднината. На национално ниво и на ниво на балканските држави.
Позитивното на актуелниот момент е дека постои шанса за обединување околу вредносен систем кој ги препознава овие сличности. Можеби, ако му дадеме шанса (вистинска шанса) на комплексот од вредности изграден во рамките на ЕУ, ќе можеме да ја прифатиме различноста како комплементарна со сличноста. На национално и на ниво на балканските држави.
Во тој момент можеби ќе престанеме да се расправаме “Чија е таа песна“ и ќе ја прифатиме како “Наша песна“.
Оваа содржина е дел од Иницијативата „Обединети во различноста“ посветена на промовирање на различностите како предност, богатство и квалитет на нашето општество. Иницијативата ја води ЦИВИЛ, со поддршка од Министерството за надворешни и европски прашања на Големото Војводство Луксембург.
илустрација, специјално за Иницијативата „Обединети во различноста“: Зоран Кардула
Наодите, мислењата и другите онлајн содржини објавени од страна на ЦИВИЛ, односно Редакцијата ЦИВИЛ Медиа, не мора да значи дека ги одразуваат оние на донаторите или спонзорите на ЦИВИЛ и на медиумската платформа на организацијата.