Институтот за геополитика, економија и безбедност (IGES) вчера беше домаќин во Сараево на поранешниот претседател на Северна Македонија, проф. д-р Стево Пендаровски, кој одржа предавање и беше главен гостин во дијалогот со членови и пријатели на IGES насловен како „Нова геополитичка парадигма: Местото на Балканот во Европа што се менува“.
На почетокот од својот говор, поранешниот претседателот Пендаровски направи краток осврт на политичкиот систем на поранешна Југославија, со цел да направи академска споредба на политичката култура на југословенскиот и денешниот систем. Во овој контекст, неговиот осврт не ги спореди системите во квалитативна смисла, туку даде основа за продолжение на својот говор во кој ги објасни клучните геополитички промени на Балканот од времето на распаѓањето на поранешна Југославија до модерната ера.
Како што истакна, клучниот геополитички момент што ја менува Европа, а со тоа и Балканот, е крајот на ерата на биполарниот свет што траеше од 1949 до 1991 година и влегувањето во таканаречениот униполарен момент. Ова беше предуслов, според претседателот Пендаровски, за создавање на 7 независни држави во поранешна Југославија во следните години. Следниот важен геополитички момент беше во 1999 година кога, како што истакна, НАТО ја бомбардираше тогашната Сојузна Република Југославија (Србија и Црна Гора) поради ситуацијата во Косово.
„Секој во регионот го доживеа тоа бомбардирање различно, од одобрување до противење“, рече Пендаровски..
Тој понатаму објасни дека по тоа, регионот почна да се интегрира во НАТО и Европската Унија, почнувајќи од Словенија, која стана членка на двата система во 2004 година, што исто така го отвори патот за интеграција на други земји што произлегоа од распадот на Југославија.
„Од тој момент, ова подрачје почна да се нарекува Западен Балкан. Албанија и Хрватска се приклучија на НАТО во 2009 година, а потоа Хрватска се приклучи на Европската унија во 2013 година. Црна Гора стана членка на НАТО во 2017 година, а Македонија во 2020 година“, нагласи поранечниот претседателот Пендаровски.
Според него, Америка била поинтензивно присутна во регионот до 11 септември 2001 година, по што постепено почнала да се повлекува и да ги остава политичките и безбедносните процеси на Европската унија, која со своите 27 членки има посложен систем на донесување одлуки и затоа е побавна.
„Бидејќи бевме претежно оставени на домашните економски и политички елити, а немавме никакво демократско искуство, започна забавувањето на евроатлантската интеграција“, објасни Пендаровски. „Треба да се знае дека никој не го сменил името на својата земја за да стане членка на меѓународна организација, како што направи Македонија кога се приклучи на НАТО. Ова ја направи Македонија побезбедна земја.“
Продолжувајќи го својот говор, главниот гостин на конференцијата рече дека руската инвазија на Украина во 2022 година беше исто така многу значаен геополитички момент, ако не и поважен од самиот пад на комунизмот, бидејќи имаше големо влијание врз свеста во Европа дека таквите промени не се направени со падот на комунизмот.
„Доаѓањето на власт на претседателот Трамп во неговиот втор мандат носи и промени во геополитиката“, нагласи тој. „Автократите во регионот и Европа го поддржуваат Трамп затоа што мислат дека суверените треба да ги контролираат државите. Сепак, во историјата е познато дека ниедна држава што се затворила не станала голема или не можела да прерасне во империја. Затоа изолацијата не е добра.“
На крајот од својот говор, Пендаровски нагласи колку е важна најавата дека Албанија и Црна Гора ќе се приклучат на Европската Унија до крајот на деценијата.
„Би сакал мојата земја да биде во таа група, но за жал, засега, како што стојат работите, владата во Скопјe не размислува во насока на евроатлантска интеграција“, нагласи Пендаровски.
По обемната презентација, се отвори дискусија каде што учесниците поставуваа прашања на кои претседателот одговараше. Посебен интерес имаше за иднината на регионот, каде што претседателот објасни и разјасни дека, без оглед на сите пречки, регионот на Западен Балкан може да се движи само кон НАТО и Европската Унија бидејќи тоа е геополитичката реалност на нашиот регион.
Дијалогот беше модериран, а воведниот говор го одржа директорот на Институтот за геополитика, економија и безбедност, д-р Аднан Капо.
М. Д.
