Охридскиот рамковен договор, со кој се стави крај на војната во Македонија во 2001 година, го потпишаа четирите најголеми политички партии на 13 август. Од тој момент па наваму, договорот за крај на војната и за коренити реформи во државата, најмногу се употребува како алатка во рацете на моќниците за политичко пазарење и надмудрување.
Не за интеграција и почитување на човековите права на малцинствата, за демократија, децентрализација и правична застапеност, туку за одржување на политичката корупција и етничко-верските тензии врз грбот на жртвите од таа војна. Во името на правичната застапеност, се вработуваа и се вработуваат послушни партиски војници. Во името на човековите права и слободи се промовира етно-национализам и се создаваат етнички верски гета. Во името на децентрализацијата, се изврши крајно проблематична територијална поделба која сега им служи на локалните и централните шерифи да шират омраза и поделби.
ЦИВИЛ реагираше на оружениот конфликт уште во текот на првите неколку часа од почетокот на непријателствата и водеше искрена и човечка кампања за мир и помирување до последниот ден, до потпишувањето на Охридскиот рамковен договор пред 15 години. На овој ден, нашата екипа го лансираше слоганот Што сега? / Çka tash? Побаравме од власта искрено и доследно да се зафати со промовирање на граѓански вредности и да го демилитаризира општеството. Побаравме од власта да им даде гаранции на сите граѓанки и граѓани дека ќе изгради демократско и мирољубиво општество во кое оружјето нема да биде добредојдено.
И тогаш, но и сега, Охридскиот рамковен договор дава доволно широка рамка да се случи тоа. Го поддржавме и ги промовиравме вредностите кои овој документ потпишан со посредство на меѓународната заедница, го потпишаа четворица партиски лидери.
Во тие денови, бевме убедени дека со овој договор ќе се спаси земјата, но само ако се спроведува доследно. Јас сѐ уште верувам дека спроведувањето на Охридскиот рамковен договор е единица за мерење на политичка волја и искреност на политички актери и носителите на одлуки.
Но, од договор за мир, ова стана договор за одржување на политичката корупција, тензии и злоупотреби на моќта.
Еве еден пример, за кој сум говорел повеќе пати и порано. Согласно со Договорот и законите кои произлегуваат од него, етничките малцинства имаат право на сразмерно учество, правична застапеност, во администрацијата. Што е ситуацијата на теренот?
Оваа миле-ми-текна-влада стана позната по многу нешта, вклучувајќи го и фактот дека е работодавач број еден во земјата. Така, наместо намалување на бројот на вработени во администрацијата и балансирање на бројот на вработените кој ќе ги одразува етничкиот состав на земјата – таа повеќекратно го зголеми тој број. Се разбира, со партиска пешадија. Кога албанскиот коалиционен партнер приговори дека Македонците несразмерно водат во однос на Албанците, Груевски отвори уште повеќе работни места. Но, голем дел од нив, немаат што да прават, па останаа дома, но си примаат плата. Меѓу нив има претставници од сите заедници, но најголем дел од тие што „работат дома“ се Албанци, според скржавите податоци до кои доаѓаме. Што добиваме од ова апсурдна пракса?
Луѓето се револтирани затоа што има луѓе што седат дома и земаат плата од парите на даночните обврзници. Македонците уште повеќе ги зацврстија своите предрасуди кон Албанците, тврдејќи дека се „паразити“ кои се хранат на нивниот грб. Владејачката партија која вработува и Македонци кои седат дома, што е помалку познат факт, тој сентимент и го негува. Албанскиот коалиционен тендер партнер не се грижи премногу околу тоа, бидејќи продлабочувањето на јазот и тензиите ги одржуваат двајцата партнери на власт. Покрај тоа, на „македонскиот дел од власта“ ѝ тргна од рака сето тоа да го презентира како непријатна обврска што мора да ја исполни, бидејќи Охридскиот рамковен договор “е наметнат“, дека е последица од „непријателското делување на клетите терористи Албанци, поддржани од страна на НАТО ‘зликовците’”. Албанците, пак, повторно не добиваат доволно квалитетни услуги од институциите, во делот кој се однесува на правичната застапеност на заедниците. За помалите етнички заедници и да не говориме (Роми, Турци, Власи, Срби…). Тие се уште помалку застапени. Во секој случај, Албанците, но и сите други, останаа револтирани и онеправдани. Македонците не се помалку онеправдани, иако голем дел од нив не го препознаваат виновникот. Сметаат дека се виновни Албанците, а не гледаат дека сите заедно се во кашата која ја замешаа другарчињата од власта – газдата Груевски и неговиот ортак Ахмети.
Со процесот на децентрализација, една од важните обврски пропишани со Охридскиот рамковен договор, претходната власт започна во 2004 година. Но, тој процес, започнат со очигледна позитивна енергија и политичка волја, на теренот беше спроведен на, благо кажано, сомнителен начин. Како и да е, децентрализацијата, започната и недовршена, сега претежно се заснова на симболи – знаме, јазик, сообраќајни знаци, улици и имиња на училишта. Во суштина, во изминатите десет години земјата доживеа нова централизација проследена со масовна корупција, криминал, злоупотреби и антидемократски начин на владеење.
Дискриминаторската политика и мајоризацијата на највисоки и институционални нивоа продолжија. Меѓуетничките односи се влошуваат според потребите на партиските врхушки. Притоа, се губи секаква трага од граѓанска, мултиетничка, мултикултурна и мултиконфесионална Македонија каква што пропишува Охридскиот рамковен договор. Наместо тоа, добивме би-етничка држава која ја водат двајца узурпатори кои меѓусебно се презираат, но добро соработуваат и… заработуваат. Тие го креираат секојдневниот живот на граѓанките и граѓаните и ги заменуваат оние што заминуваат од земјата или прерано умираат со скапи кич споменици и згради и директно го спонзорираат национализмот на сите нивоа, почнувајќи од хулигански банди, завршувајќи со културата, уметноста и образованието.
Тоа е тажната судбина која Охридскиот рамковен договор ја доживува веќе 15 години кој првично беше замислен како основа за мир, интеграција, демократизација и регулирање на основните прашања во земјата. Едноставно, овој основен документ беше и остана алатка за профитирање и задоволување на тесно партиски или лични интереси, а секако и да се злоупотребуваат, манипулираат и изневеруваат очекувањата на граѓанките и граѓаните.
Со сите негови недостатоци, сепак, Охридскиот рамковен договор останува да биде еден од најдобрите документи кои можат да ѝ помогнат на земјата да стане граѓанска и демократска. Тој требаше досега да биде имплементиран и да биде далеку надминат. Од исполнување на стандардите за почитување на колективните права и слободи, сега требаше да бидеме длабоко навлезени во процес на исполнување на стандардите за почитување на индивидуалните права и слободи, социјалната правда, родовите прашања и сè што подразбира едно шаренолико современо општество.
Простете, за миг си дозволив да сонувам. Но, убеден сум дека голем број граѓанки и граѓани на оваа земја сонуваат заедно со мене. И ќе го прекинат кошмарот кој ни го приредува реалноста која ја создаваат узурпаторите.
Објавено и на Плусинфо.
