пишува: АЛЕКСАНДАР НИКОЛИЌ ПИСАРЕВ
(линк до ПРВИОТ ДЕЛ од анализата)
Република Северна Македонија како членка на НАТО и на прагот на преговорите за полноправното членство во ЕУ е под силна опсервација на руските разузнавачки служби, кои и во неодамнешното минато и денес се потпираат на десничарските и националистички структури во земјата, но и во блиското опкружување, зајакнувајќи ја оската која води сѐ до Будимпешта. И унгарската влада, која е силно критикувана од ЕУ, поради недостатоците во правната држава и силниот национализам, негува многу блиски контакти со Москва, што се потврди и со несебичната помош на Москва со руските вакцини за оваа земја.
Затоа е многу битно ЕУ да не остави вакуум во Западен Балкан, бидејќи постои опасност дека ќе го пополнат некои други сили кои не споделуваат исти вредности со ЕУ. А мирот и регионалното помирување и демократијата на Западен Балкан се од стратешко значење за цела Европа, посебно затоа што регионот е во нејзиното непосредно соседство.
СЛАБО ФАЈДЕ ОД СЛОВЕНСКОТО БРАТСТВО
Пред да преминеме на конкретните активности кои ги презема Русија во овој регион во обид да го шири своето влијание, оваа теза за слабо фајде од „словенското братство“, ќе ја поткрепиме само со неколку бројки.
И покрај тоа што медиумите во Србија посебно оние кои се потпираат на рускиот „Спутник“ како агрегат на информации, ја проектираат сликата за Русија како „голем донатор“ рамноправен со Запад, Развојната агенција на Србија според статистичките податоци, вели дека за период 2010 до 2020 година вредноста на директните странски инвестиции од државите на ЕУ и од САД е 31 милијарда евра. На прво место е Германија, потоа следат Италија, Франција, Австрија, САД… Русија воопшто не се најде меѓу првите девет големи инвеститори во Србија. Сепак, српскиот претседател Александар Вучиќ и рускиот Владимир Путин во последните десет години имале повеќе од 12 средби, а за оваа есен е најавена уште една посета на Путин на Србија. Бројот на проруските медиуми и руските НВО во Србија се повеќе од сто.
Русија учествува со директни странски инвестиции во Србија одвај со 3,9 проценти, а Европска унија со 80 проценти. Практично, Руската федерација регионот го снабдува само со гас и сирова нафта. Во Македонија оваа слика е уште полоша кога се во прашање руските директни инвестиции.
Преку енергенсите, Русија вложува и во влијанието во политички осетливи подрачја на Западен Балкан, посебно во секторот на нафта и гас во Србија, БиХ и Северна Македонија, каде е респектабилен добавувач на сурова нафта и гас и учествува во трговијата со овие енергенси на големо и мало. Така, влијае на јавните претпријатија од оваа гранка, како што се Србија гас во Србија, МЕР (Македонски енергетски ресурси) во Северна Македонија , Гас-рес во република Српска кои се, покрај економскиот, подложни и на политичко влијание.
Мотивациите на руските приватни инвеститори се главном комерцијални, но би било наивно да се занемари и „геополитичката дивиденда“. Иако руските компании не се директен инструмент на Кремљ, нивното учество во кревките економии во регионот може да има и поширока лепеза на влијанија, како што се бензинските пумпи на Лукоил во Северна Македонија, Србија и Црна Гора.
ТРАНСФЕР НА ОРУЖЈЕ И БЕЗБЕДНОСНА СОРАБОТКА
Своето влијание во регионот Русија сака да го претстави и преку военото присуство и вооружување, пред сѐ, на Србија и Република Српска, подривајќи ги на тој начин безбедносните структури и инсталации на ЕУ и НАТО. Ако се изземе медиумскиот балон во кој регионално и во Србија се вклучени над 30 медими кои ја поддржуват руската пропаганда и кои го величаат ова присуство, фактичката состојба малку се разликува.
„Седејки на две столици“, да ја употребиме фразата на Брајан Хој Хојт Ји, бившиот заменик на помошникот американски државен секретар, поединечни договори на Србија за партнерството со НАТО (ИПАП) и мисиите на Србија во рамките на Заедничката безбедносна и одбранбена политика на ЕУ (ЗБОП), српската војска годишно во просек има 200 воени активности со НАТО и САД и само 17 со Русија.
Меѓутоа, Русија успева да го задржи своето влијание врз српскиот безбедносен сектор преку договори за одржување и услугите поврзани со половните Миг 29 (произведени 1989-91 година) и хелихоптерите Ми 17/35 што провладините медиуми во Србија го величаат како силно партнерство со Русија.
Поопасно за регионот на Западен Балкан е што Русија, преку тајните мисии, ѝ помага на Република Српска со испорака на оружје да се доопремат нејзините полициски сили во рамките на српскиот ентитет со што тие, според опременоста, прераснуват во воена формација затскриена зад старото име на локалната полиција. Подривајќи ја на тој начин директно целовитоста на Босна, односно Дејтонскиот договор. Трансферот, пак, на 2.500 руски автоматски пушки одел преку Србија. Контролата и обезбедувањето на испораката ја вршеле руските специјалци. Во овој контекст, треба да се спомне и заедничкиот руско-српски центар за хуманитарни операции во Ниш, кој според опременост, структура и тактички способности има и друга намена.
ИДЕОЛОШКО ВЛИЈАНИЕ
Идеолошкото влијание на Русија во регионот е прилично силно и тоа се остварува преку медиумите, црквата, хуманитарната помош, поддршката на националистичките, недемократските и анти-НАТО и анти-ЕУ политичките партии во регионот. Понатаму, се спроведува и кампања за демонизација на невладиниот сектор кој работи на реформите и доближување на регионот на Западен Балкан до ЕУ, пред сѐ во Македонија, Босна и Херцеговина, Црна Гора, Србија и на Косово.
Еклатантен пример за влијанието е испораката на 284 тони храна, ќебиња, генератори за струја и друга опрема распоредена во 25 камиони испорачан на косовските Срби во северниот дел на Косово за организирање на блокада и поставување на барикади на границата спрема Србија во декември 2011 година и покрај сите предупредувања на мисијата на ЕУ-ЕУЛЕКС тоа да не се прави. Русија го испратила и организирала и „патриотскиот воз“ на релација Косовска Митровица – Белград, свесна дека тоа ќе биде силна провокација со оглед на иконографијата и паролите со кои возот беше закитен.
Русија има значајно влијание врз внатрешната политика во неколку земји од Западен Балкан. Покрај официјалните врски со нивните влади, Москва има силни врски со низа политички партии во Западен Балкан и во Унгарија и Словенија, чиј предзнак се десно националистички, анти-НАТО и анти-ЕУ политики на нивните влади. Да речеме, актуелната партија на власт, Единствена Русија, пред изборите во 2016 година, како гости на својата конвенција ги поканила, покрај другите, Нова српска демократија и Демократска народна партија, двете од Црна Гора, Демократска партија на Србите во Македонија, Српска народна странка, Демократска странка на Србија, Сојуз на независни социјалисти од Република Српска. Сите тие во Москва ја потпишале декларацијата против проширување на НАТО во Западен Балкан во склад со руските интереси.
На сличен начин, Москва се обидува во силно поларизирани држави како што се Босна, Северна Македонија и Црна Гора, со мешање во внатрешните работи, максимално да го прошири своето геополитичко влијание. Користејќи ги политичките превирања во Македонија, Русија успеала да го инструментализира политичкото ривалство и пукнатините меѓу мнозинското македонско и албанското население.
Кремљ во 2015 година отворено застана на страната на националистичката десничарска партија ВМРО-ДПМНЕ и на бившиот премиер на Република Северна Македонија, Никола Груевски, помагајќи ги и медиумите да подигнат хајка против Шарената револуција која од страна на Москва е етикетирана како „оркестар диригиран од Запад“. Русија и нејзините полномошници во Македонија силно се спротивставија и на договорот со Грција, потпишан во јуни 2018 година, со кој на Република Северна Македонија ѝ е отворен патот кон НАТО и почетокот на преговорите со ЕУ. Лично Путин, Преспанскиот договор го опишал како еклатантен пример на присила од страна на Запад да ја наметне својата волја. Кремљ истовремено им дава силна поддршка на националистичките партии и нивните медиуми.
Русија на сличен начин се однесува и во Црна Гора, застанувајќи на страната на анти-НАТО опозицијата, а црногорските безбедносни служби откриле и дека опозициските партии и руските разузнавачи биле вмешани и во обид за државен удар во Црна Гора во октомври 2016 година во пресрет на општите избори. Тоа резултираше со кривична постапка против Андрија Мандиќ и Милан Кнежевиќ, лидерите на прорускиот Демократски фронт на Црна Гора. Овој процес, кој сѐ уште е во тек, Русија го користи за понатамошна поларизација и политички поделби во оваа земјата во која, после нејзиното зачленување во НАТО, занемарлив дел од населението е проруски расположен.
Во двата случаи, и преку Северна Македонија и преку Црна Гора, целта на Русија е да се уфрли како фактор и да влијае на самостојното одлучување на двете суверени држави, за да се блокира проширувањето на НАТО и ЕУ во регионот на Западен Балкан.
(ПРОДОЛЖУВА)
Линк до ПРВИОТ ДЕЛ од анализата
Во следното продолжение од оваа анализа прочитајте:
– Црквата како алатка
– Рускиот наратив во медиумите
– КОВИД Дипломатија
Сите права се задржани. ЛИНК: Услови за користење, авторски права и заштита на приватноста. Текстот е личен став на Авторот.
