Смртта на противникот на рускиот претседател Владимир Путин не е нешто ново во историјата на Русија. Повеќе од 20 критичари и противници на Путин се убиени или умреа во сомнителни околности од 2000 година наваму.
Сепак, смртта на Евгениј Пригожин, основачот на руската озлогласена платеничка група „Вагнер“ и некогаш доверлив човек на Путин, некои аналитичари ја гледаат како пресуден момент, пренесува Кијив Индипендент. Ова е прв пат кога наводно бил убиен член на потесниот круг на Путин. Некои тоа го гледаат како јасен знак за раскол во политичката елита.
Различни се мислењата за последиците од смртта на Пригожин за политичкиот систем на Русија. Некои го толкуваат како сигнал до елитата дека предавството се казнува со смрт, што може да значи дека режимот на Путин е зајакнат.
„Елитите ќе бидат убедени дека Путин е суров човек подготвен да го убие секој кој ќе се обиде да се сомнева во неговата моќ“, изјави рускиот политички колумнист Сергеј Пархоменко за Киев Индипендент. „За него нема ограничувања.“
Сепак, повеќето од останатите аналитичари сметаат дека наводното убиство е предвесник на зголеменото насилство и идна нестабилност во Русија.
Авионска несреќа
Пригожин започна бунт на 23 јуни, по долготрајниот конфликт со руското Министерство за одбрана, кое нареди платениците Вагнер да се интегрираат во редовната армија до 1 јули. Бунтот започна откако чефот на Вагнер тврдеше дека руската армија ги нападнала платениците, тврдење кое, сепак, не е докажано од независни извори.
View this post on Instagram
Неколку илјади платеници на Вагнер, речиси без отпор, го зазедоа Ростов на Дон, главен град во јужна Русија, и маршираа северозападно кон Москва. Според извештаите на руските медиуми, платениците на Вагнер собориле неколку воени хеликоптери и еден авион, при што загинале најмалку 13 руски војници, меѓу кои и пилоти.
Како и да е, пред да стигне до Москва, Пригожин склучи договор со Путин на 24 јуни и го прекина бунтот. Руските власти се согласија да не го гонат Пригожин и платениците и да ги остават да се преселат во Белорусија.
Два месеци подоцна – на 23 август – приватен авион со Пригожин се урна недалеку од Москва.
View this post on Instagram
Убиени се Пригожин, ко-основачот на Вагнер и воен командант Дмитриј Уткин, како и Валериј Чекалов, шеф за безбедност и логистика во Вагнер и уште четворица вработени во Вагнер. Загинаа и тројца членови на екипажот.
Рускиот истражен комитет официјално ја потврди смртта на Пригожин и Уткин на 27 август по генетска анализа на остатоците извлечени од остатоците.
Според неименувани американски официјални лица, цитирани од Wall Street Journal на 24 август, веројатната причина била бомба во авионот или „некоја друга форма на саботажа“.
Сепак, Conflict Intelligence Team, разузнавачка група со отворен код, верува дека авионот најверојатно бил соборен со проектил земја-воздух, врз основа на контрата и звуците од експлозии снимени од очевидци.
Слично сценарио сугерираше воениот аналитичар и поранешен пилот на Обединетото Кралство, Шон Бел кој врз база на снимката од несреќата што се појави на интернет, укажа на четири клучни работи кои навестуваат за тоа што веројатно се случило со приватниот авион што се урна во средата вечерта во кој како патник беше наведен Пригожин
Рускиот политички блогер и новинар Мајкл Наке на својот канал на Јутјуб на 23 август тврдеше дека убиството на Пригожин е „демонстрација наменета да покаже што го чека секој за кој Путин мисли дека е предавник“.
„Безбедносните гаранции дадени од Путин се многу нестабилна конструкција“, рече Наке.
„Ние сме во јавниот простор каде симболите и знаците се важни“, рече руската политичка аналитичарка Екатерина Шулман во емисијата „Појадок“ на 24 август. „Демонстративниот карактер (на убиството) мора да ги исплаши сите потенцијални бунтовници, но исто така покажа дека постојат бидејќи треба да се исплашат на овој начин“.
„Не знам точно што се случи, но не сум изненаден“, рече американскиот претседател Џо Бајден на 24 август. не знам доволно за да го знаеш одговорот“.
И покрај тоа што портпаролот на Кремљ, Дмитриј Песков, негираше вмешаност на Путин во смртта на Пригожин, тоа е последното во серијата политички мотивирани убиства во Русија на Путин.
Другите верзии за инцидентот изгледаат многу послаби, според повеќето експерти.
„Другите верзии се апсолутно неверојатни“, изјави Пархоменко за Киев Индипендент. „Без директно овластување на Путин, ова не можеше да се случи.
Во меѓувреме, руските власти се уште не излегле со официјална верзија за убиството.
Пропагандистот на Кремљ, Владимир Соловјов, веќе изјави дека за убиството може да бидат виновни или Украина или Франција, кои се судрија со интересите на Вагнер во Африка.
Кремљ најверојатно ќе ја поврзе смртта на Пригожин или со Украина или со деловни конфликти, рече рускиот адвокат за човекови права Илја Шаблински на 27 август.
Мртвите противници на Путин
Наводното убиство на Пригожин не е прва смрт на критичар на Путин. Повеќе од 20 противници на Путин се убиени или загинале во сомнителни околности. Имаше и неуспешни обиди за убиство.
Истражувачката новинарка Ана Политковскаја, која беше главен критичар на Путин и неговата војна во Чеченија, преживеа обид за труење во 2004 година. Таа подоцна беше застрелана во лифтот на нејзината зграда на роденденот на Путин во 2006 година. Подоцна, во 2012-2014 година, поранешен полицаец и неколку Чеченци беа осудени за убиството.
Во меѓувреме, поранешниот руски разузнавач Александар Литвиненко, кој го обвини Путин за организирање на бомбашките напади во станови во Москва во 1999 година, беше отруен во Велика Британија во 2006 година со полониум-210, радиоактивен елемент. Британскиот суд во 2016 година заклучи дека руската Федерална служба за безбедност (ФСБ) и Путин „најверојатно го одобриле“ атентатот.
Друг противник на Кремљ, Сергеј Магнитски, беше уапсен под лажни обвиненија во 2008 година, откако разоткри корупција од страна на руски владини претставници. Тој почина во затвор во 2009 година, откако беше претепан и разви повеќе болести. Смртта на Магнитски не беше истражена, а руските власти го осудија на постхумно судење за даночно затајување.
Борис Березовски, руски олигарх кој му помогна на Путин да дојде на власт, но подоцна се скара со него, беше пронајден обесен во неговата бања во Велика Британија во 2013 година.
Едно од најпознатите убиства се случи во 2015 година кога опозицискиот лидер Борис Немцов беше застрелан во непосредна близина на Кремљ. Борец во баталјонот Север на чеченскиот моќник Рамзан Кадиров, лојалист на Путин, беше осуден за убиството на Немцов во 2017 година.
Уште еден критичар на рускиот диктатор, Денис Вороненков, беше убиен во Кијив во 2017 година.
Вороненков беше руски про-Путин пратеник кој ја смени страната и побегна во Украина.
Освен застрелани, критичарите на Путин често беа труени.
Во 2018 година, поранешниот руски разузнавач Сергеј Скрипал и неговата ќерка Јулија преживеаја откако беа отруени во Велика Британија со Новичок, нервен агенс произведен од руската влада.
Британските власти идентификуваа руски воени разузнавачи кои ги користеа пасошите на Александар Петров и Руслан Баширов како осомничени во случајот со убиството. Bellingcat, разузнавачка група со отворен код, подоцна ги идентификуваше Петров и Баширов како агентите на ФСБ, Александар Мишкин и Анатолиј Чепига.
Двајца други критичари на Путин – колумнистката Јулија Латинина и активистот Пјотр Верзилов – преживеаја обиди за труење во 2017-2018 година.
Најпознатиот критичар на Путин, опозицискиот лидер Алексеј Навални, беше отруен со Новичок во Русија во 2020 година. Insider, Bellingcat, CNN и Der Spiegel објавија истрага според која Навални бил отруен од агенти на ФСБ и ги идентификувале нивните имиња.
Според Bellingcat, The Insider и Der Spiegel , истиот одред на ФСБ што наводно се обидел да го убие Навални следел и тројца активисти од понизок профил пред да бидат пронајдени мртви со знаци на труење од 2014 до 2019 година,.
Тимот за труење на ФСБ, исто така, го следеше либералниот политичар Владимир Кара-Мурза кога беше отруен во 2015 година, а потоа повторно во 2017 година, иако преживеа, објавија Bellingcat, Insider и Der Spiegel.
Неколку критичари на Путин кои живееле во странство, исто така, покажале знаци на труење во 2021-2023 година, според независните руски публикации Агентство и Meduza. Тука ги вклучуваат Наталија Арно, шеф на Фондацијата Слободна Русија, новинарката Јелена Костјученко и Џон Хербст, поранешен амбасадор на САД во Украина.
За време на целосната инвазија на Русија во 2022-2023 година, повеќе од десет руски функционери, директори и бизнисмени загинаа во мистериозни околности, при што некои паднаа од прозорец, од скали или од чамец, според Си-Ен-Ен. меѓу нив и Заменик-министерот за наука и високо образование на Русија, Пјотр Кучеренко (46), кој почина додека се враќаше од патување во Куба.
„Кучеренко се чувствуваше лошо додека беше во авион со руска делегација која се враќаше од службено патување во Куба. Авионот слета во градот Минерални Води, каде лекарите се обидоа да помогнат“, се вели во соопштението на руското министерство објавено на нивната веб-страница, додавајќи дека министерот не може да се спаси.
Некои од нив ја критикуваа руската инвазија на Украина.
Зенитот на моќта на Путин
Некои руски набљудувачи веруваат дека моќта на Путин останува стабилна, а елитата ќе биде премногу исплашена по смртта на Пригожин за да иницира какви било бунтови или пуч.
„Авторитетот на Путин како мафијашки бос останува непоколеблив“, рече Шаблински. „Елитата е исплашена.
Рускиот политички филозоф Сергеј Сазонов за Кијив Индипендент изјави дека во сегашната ситуација е многу малку веројатен бунт или државен удар.
„Не гледам како нов бунт може да биде успешен“, рече тој.
Провоената опозиција има нула протестен потенцијал и нема никакви ресурси, смета Сазонов.
Игор Гиркин, најистакнатиот критичар на Путин во провоениот табор, постојано укажуваше дека државните удари или револуциите се неприфатливи, додаде Сазонов.
Гиркин, кој се спротивстави на бунтот на Пригожин, сепак беше уапсен под обвинение за екстремизам во јули, како дел од репресијата на Путин врз провоената опозиција.
Имаше и шпекулации дека некои од платениците на Вагнер и нивните сојузници ќе започнат протест или востание по смртта на Пригожин.
Ова досега не успеа да се реализира.
Рускиот политички аналитичар Дмитриј Орешкин на 27 август рече дека Путин намерно ја ослабнал Вагнеровата група со тоа што ги лишил од тешкото оружје и ги растера низ неколку земји. Како резултат на тоа, сега тие не претставуваат никаква закана за Путин, рече тој.
„Русич“, руска неонацистичка група која се бори во Украина, е во сојуз со Вагнер. По авионската несреќа, групата на Телеграм навести дека Пригожин требало да ја „заврши работата“ за време на неговиот бунт.
„Русич“, исто така, на 25 август објави дека ќе го прекине учеството во војната додека руската влада не започне да му помага на платеникот на „Русич“ уапсен во Финска. Сепак, на крајот „Русич“ ја ублажи антивладината реторика и не следеа протести.
Дури и ако украинските трупи постепено ги ослободуваат окупираните територии, режимот на Путин најверојатно ќе преживее, тврди Сазонов.
Тој рече дека сериозен предизвик за моќта на Путин е можен само ако има катастрофален пораз во Украина.
„Ако дојде до голем пораз – како што е опкружувањето на голема група руски сили – тоа ќе биде голем удар за структурата на руската моќ“, додаде Сазонов.
Но, Шулман не верува дека неуспехот на бунтот на Пригожин и неговата последователна смрт ќе го зајакнат режимот на Путин.
На крајот, некои луѓе во елитата може да донесат заклучок дека не треба да склучуваат договор со Путин и дека треба да „одат до крај“ доколку има бунт или обид за државен удар, рече Шулман.
„Не треба да верувате во никакви ветувања (од Путин) и не треба да се согласувате на никакви компромиси затоа што ќе бидете убиени“, додаде таа. „Затоа прво треба да убиете.
Шулман, исто така, рече дека „стабилна влада нема такви предизвици и не одговара на таквите предизвици на овој начин“. Таа посочи дека рускиот политички систем влезе во период на „хаотизација“, „деградација“ и „дифузија на насилство“.
Во меѓувреме, Орешкин верува дека бунтот на Пригожин и неговата последователна смрт укажуваат на раскол во политичката елита на Русија поради неуспехот на Кремљ да ги постигне своите цели во војната против Украина.
„Фактот што почнаа да бараат предавници значи дека не можат да ги постигнат своите цели и мора да најдат жртвени јарци“, рече тој. „Распадот на една политичка структура започнува од потрагата по предавници.
Влијание врз воените напори на Русија
По смртта на неговите водачи, Пригожин и Уткин, Вагнер се соочува со мрачна иднина.
Орешкин тврдеше дека некои платеници на Вагнер би можеле да бидат префрлени во други воени единици, додека други ќе се кријат или ќе им се предадат на властите, а некои дури може да се префрлат на украинската страна.
Смртта на Пригожин и ефективната елиминација на Вагнер како борбена сила, исто така, може да имаат влијание врз војната на Русија против Украина.
Шаблински смета дека повлекувањето на Вагнер ќе има негативно влијание врз воените напори на Русија.
Во меѓувреме, Наке тврдеше дека смртта на Пригожин и триумфот на министерот за одбрана Сергеј Шојгу и началникот на Генералштабот Валери Герасимов ќе бидат демотивирачки фактор за некои руски војници. Според Наке, многу поддржувачи на војната ги гледаат Шојгу и Герасимов за неефикасни и не се задоволни од репресијата врз луѓето кои ги разоткрија проблемите во руската армија.
„Платениците на Вагнер беа меѓу најефективните руски трупи, но Путин мораше да ги распушти затоа што навлегоа во нешто свето – моќта на Путин“, рече Орешкин. „За Путин, зачувувањето на моќта е поважно од победата на бојното поле.
Драган Мишев
