ЏАБИР ДЕРАЛА
На крајот на првиот квартал од оваа исклучително тешка година, гледаме дека повеќето од прогнозите се остваруваат. Рецесија, криза, климатски промени, зголемување на НАТО капацитетите и буџетите за одбрана и производство на муниција, игрите на моќ на Кина и продолжување на руската брутална и уништувачка војна против Украина.
Очекував повеќе од есејот The Global Zeitnwende (Глобална пресвртница на времето) или „Како да се избегне нова Студена војна во ерата на мултиполарност, од германскиот канцелар, г-дин Олаф Шолц Foreign Affairs (издание: јануари/февруари). Иако реално ја прикажува денешната светска реалност, есејот е премногу оптимистички. Јас не сум против тоа. Напротив, верувам дека има простор за оптимизам дека Украина – со помош на слободниот свет – ќе биде победничка во својата борба за слобода.
Сепак, г-дин Шолц оди понатаму. Најмоќниот носител на одлуки во најмоќната земја во Европа прави не толку успешен обид да го оправда сето она што не е во ред во меѓународните односи на денешницата. За да го стори тоа, г-дин Шолц се потпира на Стратегијата за национална безбедност на САД.
„На крајот, во мултиполарен свет, дијалогот и соработката мора да се прошират надвор од зоната на демократската удобност. Новата Национална стратегија за безбедност на Соединетите Држави со право ја признава потребата за ангажирање со земјите кои не прифаќаат демократски институции, но сепак зависат и поддржуваат правила меѓународен систем заснован“, напиша господинот Шолц.
Ајде да ја разгледаме оваа можност. Размислувањето на еден корумпиран националист во политиката би било следново:
„Јас сум корумпиран, националистички политичар кој ќе победи на изборите во мојата земја. Дали треба да бидам загрижен за меѓународната заедница откако ќе почнам да ги гони опозициските лидери и независните интелектуалци и новинари?“
Ако овој лик го чита есејот на г-дин Шолц, не толку. Наместо тоа, таквиот политичар може да продолжи да резонира вака:
„Па, сѐ додека го поддржувам меѓународниот поредок и се грижам да се зачуваат некои слободи, вклучително и слободниот проток на капитал, и сѐ додека ги поддржувам главните меѓународни акции, барем декларативно, ќе бидам – без сомнение – во играта.“
Така би размислувал еден корумпиран и авторитарен политичар, како логичен заклучок заснован на ограничувањата поставени од меѓународниот систем замислени од г-дин Шолц.
И се чини дека тоа не застанува тука. Авторитарниот претендент да ја освои или задржи власта во својата земја, може да ги направи и овие планови:
„Покрај тоа, ќе создадам ‘независни’ експерти, креатори на јавното мислење и граѓанско општество што ќе ги хранат амбасадорите на најмоќните земји со ‘критички’ гласови за моите бројни недостатоци, истовремено потсетувајќи ги дека токму јас сум тој што ‘ги прави работите да се случат’ со заобиколување на демократската волја, доколку е потребно, само за да се ‘заврши работата’. За цело време, ќе се погрижам парите што доаѓаат од амбасадите и меѓународните донатори да се користат за зајакнување на моите штитеници, моите мрежи, додека за оние што ме критикуваат ќе се соочат со намалени ресурси, заедно со нивната способност безбедно да се вршат својата работа.”
Ова би бил, повеќе или помалку, планот на авторитарниот владетел или претендент.
Гледајќи го искуството на некои европски земји, вклучително и оние од регионот на Западен Балкан, ова се условите во кои се создаваат и практикуваат огромни корупциски шеми, а демократските институции се канибализираат – преку изборна измама, заплашување, структурно насилство и дискриминаторски политики. Ваквите влади имаат тенденција да создадат заблуди со кои го надигруваат и населението во својата земја и сојузите на демократските земји. Сепак, погледнете, земјите кои одбија или се колебаат да воведат санкции против Русија, се веќе озлогласени или се растечки автократии.
Моќните и екстремно богатите поддржувачи на Путин (познати како олигарси) се длабоко испреплетени со руските политички и финансиски системи веќе со децении, работејќи постојано на тоа да влијаат врз политичарите и медиумите и да го поттикнат создавањето екстремно десничарски движења. Ние ги слушаме имињата „Лукоил“ и „Гаспром“, кои се навистина огромни компании, но сепак се само мал дел од масивната, сложена и моќна машинерија на режимот на Путин, која се заснова на лаги, корупција, криминал и насилство.
Ако разбирањето на г-дин Шолц на светското Zeitenwende може да се прифати како покана да се дејствува решително против злото на војната против демократијата, може да се надеваме на вистински прогрес во претстојните децении, независно од поразителните опасности што со себе ги носи Студената војна 2.0.
Во познатиот Zeitenwende говор на Канцеларот Шолц на 27 февруари 2022 година (три дена по почетокот на руската инвазија), тој рече дека „живееме во ера на пресвртница (Zeitenwende). А тоа значи дека светот повеќе нема да биде ист како порано. Средишното прашањето е дали ќе се дозволи силата да надвладее над законот. Дали ќе му дозволиме на Путин да го врати часовникот назад кон деветнаесеттиот век и добата на големите сили“, рече Шолц во Берлин.
Навистина, токму тоа се прашањата на нашето време.
Но, ако намерата е само благо да се модифицираат надворешните политики на начин што ќе се наградуваат оние држави што следат одредени меѓународни правила, притоа игнорирајќи ги оние што го штитат нивното сопствено граѓанство и деликатните демократски институции, тоа ќе значи дека Путин и неговите локални сојузници ќе можат да продолжат со поткопување на демократските општества во држави како што се оние од Западен Балкан.
Веќе се отворени низа вознемирувачки прашања за демократијата во светот. Од наша гледна точка, можеме да видиме дека Путин ќе ја изгуби војната и на крајот ќе биде сменет. Можеби после ова неговите наследници ќе го предадат пред Меѓународниот кривичен суд за да му се суди за воени злосторства и геноцид. Меѓутоа, прашањето е – дали Путинизмот, сепак, ќе победи? Дали Орбанизмот ќе победи, дури и откако предизвика голема вознемиреност на ЕУ? Во услови на Новата Студена војна, претпоставувам дека тоа нема да биде премногу тешко.
(продолжува)
Целосниот текст во оригинал е објавен на 29 март 2023 под наслов Living the Zeitenwende (Civil.Today) Хедер Роберсон Гастон е експертка за човекови права; експертка за Балканот; авторка на графичкиот роман Македонија: Што е потребно за да се запре војната; живее и работи во Шарлотсвил, Вирџинија и Њујорк Сити.
Текстот е личен став на Авторот. Дозволено е преземање на текстот според лиценцата Creative Commons 4.0. | Извор: CivilMedia
