Со изборот на Доналд Трамп за претседател на Соединетите Американски Држави, многу политички структури на Западен Балкан здивнаа со надеж дека ваквиот пресврт во демократската Америка, позитивно ќе влијаат на нивната ориентација кон Исток.
Во ексклузивното интервју за ЦивилМедиа, директорот на Институтот за геополитика, економија и безбедност од Сараево, БиХ, Аднан Капо, се осврна на неколку клучни прашања кои се однесуваат на Босна и Херцеговина, за регионот и, се разбира за глобалните прашања, директно и индиректно поврзани со одлуката на Американците за „Америка на прво место“.
ЏАБИР ДЕРАЛА / ЦИВИЛ МЕДИА: Избран е новиот претседател на Соединетите Американски Држави и видовме еуфорично славење на Милорад Додик, кој се надева дека ќе му бидат укинати санкциите. Многумина го сметаат, заслужено, за главен дестабилизатор на ситуацијата на Западен Балкан. Дали тој има такво влијание на американската администрација да му се укинат санкциите и колку неговото однесување, ја дестабилизира Босна и Херцеговина, а секако и Западен Балкан?
АДНАН КАПО: Секако Додик или било кој од регионот на Западен Балкан не може да влијае на американската политика на тој начин да би можел нагло да ги менува нејзините одлуки. Американската администрација, пред сé, служи на интересот на својата држава, а како што знаеме во предизборната кампања на претседателот Трамп, економијата ја претставуваше главната тема во предиззборната кампања и со тоа беа поврзани миграциите и други работи кои се однесуваат на американските интереси, а не интерсите на некои други.
Ако го земеме главниот слоган на американската кампања „America First“ или „Америка на прво место“, тогаш и самиот претседател Трамп кажа од што ќе се раководи кога се во прашање меѓународните односи. Значи, сé она што е во интерес на Америка, барем така им ветуваше на своите гласачи, на американските граѓани, ќе биде на прво место. Сé она што не се вклопува во тие интереси, секако, нема да биде ниту разгледано или ќе биде посветено на секундарно или терцијално внимание. Додик, секако, се надева на укинување на тие санкции.
Не мислам дека тој може да влијае на НАТО, веројатно смета на своите врски со Орбан и можеби со некои други лидери во Европа кои би можеле да посредуваат за него да му се укинат тие санкции. Меѓутоа, она што е важно да вашите гледачи знаат, тие санкции се воведени не само на Додик, туку на било кој, воведени се врз основ на одредени причини. За да се отстранат санкциите прво мора да се отстранат тие причини, а кога е тој во прашање, тоа е анти-дејтонско дејствување, корупција, спротивставување на НАТО и Европска унија, итн. Тоа е цела серија на причини поради кои се санкциите воведени, а подоцна и засилени.
ЦИВИЛ МЕДИА: Неговата исклучителна блискост со Москва, исто така…
КАПО: Во овој момент, тоа може само да ги отежни работите. Е сега, дали ќе се менува политиката со Русија, не мислам дека тој дека може да биде на таа маса, односно, за тие теми што него ќе го интересираат. Америка има многу поважни работи, тоа е однос, пред сé, со Европска унија, грижата за нејзината безбедност, што е во основачкиот документ на НАТО, па потоа решавање на војната на Украина, значи разговори меѓу Америка и Русија. Па тек некаде во некои точки многу подолу, можеби може да дојде Западен Балкан на тема. Меѓутоа, Додиковата игра со Москва, во тој случај, му ја отежнува ситуацијата.
ЦИВИЛ МЕДИА: Но, неговото однесување, веќе со години ја дестабилизира Босна и Херцеговина, а со тоа и Западен Балкан. Како неговото однесување во иднина може да се одрази во тој поглед?
КАПО: Дел одговоривме во НАТО прашањата, во првиот дел. Како што знаеме, Додик, кој било што прати сериозна политика, не може да има такви настапувања, не може така да се однесува, пред сé, без помош на Белград, а тогаш и индиректно без помош на Москва. Како што знаеме, тој оди и сам, има разговар со претседателот Путин. Тој, во тој однос, секако, е повеќе ресурс во рацете на Москва, отколку што е партнер. Тој со своето однесување дестабилизра токму поради тоа што се противи на влезот на Босна и Херцеговина во НАТО, а тоа е следење на српската политика, тоа не е само од неговата глава. Како што знаеме на Западен Балкан, Србија е единствена држава која сака да биде член на Европска унија, но не и на НАТО.
ЦИВИЛ МЕДИА: Го потенцирав тоа прашање затоа што постојат податоци дека, едноставно, во Република Српска не е само некое официјално ниво на тој ентитет, тука веќе постојат парадржавна, па дури и, така да кажам, паравоени формации, можеби дури и резерви на оружје кои не се во регистарот на Федерацијата. Затоа и прашав, како неговото однесување и колку тоа може да влијае на општата безбедност на Босна и Херцеговина и секако во таа смисла и на регионот? Затоа и инсистирав на тоа да откриеме како неговото однесување може да се одрази на безбедноста во земјата и во регионот?
КАПО: Тој секогаш може да предизвика одредени проблеми. Меѓутоа, до сега тоа сé уште било на ниво на реторика. Знам дека е тоа малку збунувачки надвор од границата на Босна и Херцеговина и спомнавте дека не е под контрола на Федерацијата, многу ја мешаат државата Босна и Херцеговина, па потоа го има и ентитетот Федерација БиХ, па потоа другиот ентитет. Во таа смисла мислевте на Босна и Херцеговина, претпоставувам. Вака, ќе ви кажам дека Дејтонскиот договор, кој е таков како што е, иако со многу недостатоци, веќе 30 години покажува отпорност и Босна и Херцеговина сепак фукционира како целовита држава со сите свои ингеренции.
Секако, тука се многу механизми на пониско ниво кои овозможуваат, меѓу другот, Додик да блокира држава и нејзиниот напредок и тој тоа го прави секогаш кога може. Со тоа што секако треба да го имате во предвид НАТО, таа агресија на Босна и Херцеговина не се случи баш така одамна. Многу од нас се сеќаваат на тоа. Босна и Херцеговина многу жилаво ја одбрани и многу храбро ја одбрани својата независност, со војна од четири години. Не потклекна пред сите тие напади кога тогашна Сојузна Република Југославија беше многу, многу посилна отколку што е денес во однос на сила, како политички, така и економски.
И мислам дека токму поради тие причини и многу други калкулации, Додик никогаш не тргна во таа авантура, а ако тргне во таа авантура, сигурно тоа нема да помине така мирно како што тој говори за мирно разделување. Тоа е еден аспект, а друг аспект што можеби би било добро вашите гледачи да го знаат, Босна и Херцеговина со самото потпишување на Дејтонскиот договор е ставена под сигурносна контрола на НАТО, а тука имате еден израз, ако Босна и Херцеговина не е во НАТО, НАТО е сепак во Босна и Херцеговина. Според тоа, да се тргне во таа авантура, тоа е многу, многу покомплексно отколку што е реториката што ја користи Додик или било кој друг.
ЦИВИЛ МЕДИА: Да се вратиме малку на изборите во САД. Колку промената во администрација на САД, како и агресијата на Русија кон Украина, ќе има импакт врз Босна и Херцеговина и секако регионот?
КАПО: Повторно тоа што можеме да го предвидиме е само врз основа на тоа што до сега се случувало. Иднината не можеме да ја предвидеме, но можеме да ја искористиме историјата во овој случај, краткорочна историја од триесет години откако Босна и Херцеговина е независна, можеме да кажеме и други држави, и Македонија, Хрватска, Словенија итн. За време откако е Босна и Херцеговина независна, 1992 година до денес, во Америка се променија шест претседатели, од кои се три републиканци и тројца се од демократската партија.
За целото тоа време, Америка сепак имаше континуирана и стабилна политика кон овој регион, а таа се менуваше во оние маргини колку што може претседателот да влијае на надворешната политика, без разлика на тоа кој бил претседател. Според тоа, тоа што нé учи нас историјата, е дека тој однос и на републиканците и на демократите, затоа што Босна и Херцеговина секогаш имала двопартиска поддршка кога е во прашање одбраната на Дејтонскиот мировен договор, евроатлантскиот пат на Босна и Херцеговина, мултиетничкиот карактер на Босна и Херцеговина и јас очекувам дека Соединетите Американски Држави, како сериозна држава, прва сила на светот, ќе останат на тие траки и понатаму ќе ја поддржуваат Босна и Херцеговина и вкупно регионот, за кој тие гледаат од нивните стратешки рамки дека треба да биде дел од евроатлантското семејство на држави.
ЦИВИЛ МЕДИА: Добро, да дојдеме малку на нашиот континент, па да ги слушнеме вашите препораки за Европската унија во однос на Босна и Херцеговина и се разбира Западен Балкан.
КАПО: Ние секако имаме став во однос на тоа прашање. Јас би го кажал тоа на следниот начин: Босна и Херцеговина веќе е повеќевековно мултиетничка, мултикултурна, мултиверска, ако сакате. Тоа кон што Европа тежи во последнте осумдесет години, Босна и Херцеговина во своја суштина тоа била и со векови. Европската унија, исто така, имаше огромни проблеми и во 20-тиот век и пред тоа се воделе децениски војни многу често во нејзината историја помеѓу денешните сојузници, а и денешни држави кои ја сочинуваат Европската унија. Во таа смисла, мислам ако може да се даде препорака или мислење, или да изнесам свој став, Европската унија треба да се држи до начелата што ги има донесено сама за себе.
Таа има донесено начела за ремноправност, за демократија, за човекови права итн. Мислам дека треба Европа да остане принципиелна кога е во прашање и Македонија, и Босна и Херцеговина и воопшто Западен Балкан. Треба да остане принципиелна на тоа, така да кажам, да го вовлече овој регион во својот систем, системот на Европската унија, кој – ако зборуваме и за Дејтонскиот договор, а така можеме да зборуваме и за системот на Европска унија – се покажа отпорен на сите предизвици до сега.
Мораме да знаеме дека многу повеќе разлики, и политички, и на крај на краиштата, се опасни за светскиот мир, европскиот мир. Разликата помеѓу Франција и Германија, на пример, и тие разлики се надминати. Денес не постои граница помеѓу тие две држави. Така мислам дека истите тие принципи треба без какви било толерирања кон оние кои сакаат да си ја прилагодат Европската унија на себе и на свои некои локални амбиции. Европа треба да остане принципиелна, да се држи до своите принципи и слободно можам да кажам – да ги наметне на оние кои тоа не го сакаат на Запад Балкан. Затоа што за Западен Балкан единствено решение е Европската унија и НАТО, или да кажам најоптималното решение.
ЦИВИЛ МЕДИА: Сепак, проблемите на Западен Балкан не се споредуваат со оние војни кои ги имаме на околу илјада километри од тука, а тоа е руската агресорска војна против Украина. Кое е вашето мислење во однос на перспективата на оваа војна на рускиот агресор против Украина? Дали имате некаква проекција или предвидување во однос на тоа како тоа ќе се одвива и како тоа ќе влијае на нашиот регион?
КАПО: Го започнавме овој разговор за изборите во Америка и новиот претседател која доаѓа, кој наредната година ќе ја превземе Белата куќа, сигурно ќе бидеме сведоци на обид да се запре таа војна. Меѓутоа, тоа запирање не е едноставно на начин дека некој ќе дојде и ќе воспостави мир само затоа што има авторитет. Секако сите ќе ги користат своите полуги, ќе се прави притисок и на Украина и на Русија за да се дојде до тој мир кој е неопходен, пред сé, за безбедноста на Европа. Тоа е многу, многу сериозна работа, што може да се развие во различни правци.
Тоа се однесува како на безбедноста на Украина, така и на безбедноста на Европа, па индиректно и на безбедноста на светот, оттука може сé да се изроди. Меѓутоа, јас се надевам дека разумот сепак ќе надвладее, дека ќе се најде некое оптимално решение во запирањето на сето тоа, со тоа што макар поради искуството кое што го преживеавме сите ние во поранешна Југославија, посебно во Босна и Херцеговина.
За да се запре војна, мора да се помират многу интереси, не само интересот на глобалните сили, туку и локални актери на терен. Според тоа, тука ќе биде тестирана отпорноста и на Ураина и на западниот систем.
ЦИВИЛ МЕДИА: Се разбира, во секој случај може да дојде до мир само ако тој мир е паведен, а услов за тоа е повлекување на сите руски трупи од суверената територија на Украина. Тоа, ми се чини, дека руската страна, која е агресор во овој случај, нема да се согласи со такви опции, така што тоа е, како што и Вие рековте, дополнително комплицирана ситуација. Не е едноставно да се каже дека тој мир треба да се постигне, затоа што замрзнувањето на конфликтот и замрзнувањето на оваа војна нема да значи мир, туку може да значи уште повеќе војни и несигурности и во тој регион и воопшто во Европа. Може имате нешто да коментирате во овој поглед?
КАПО: Туку што го потврдивте ова за кое што зборувавме дека тоа е многу комплицирано, па можете да земете предвид, тука може да се моделираат повеќе опции на кој начин би се воделе тие разговори. Секако ние ги немаме сите информации и тешко е да се дојде до тоа. Можете да го земете предвид и тоа што, да речеме, ако политички Кијив, така да кажам, е подготвен на одредени отстапки, прашање е, исто така, како ќе се однесуваат Украинците, како ќе се однесува војската, дали ќе даде поддршка.
Затоа, тука има многу, многу елементи, а се сомневам дали било кој може да прифати, можеби е тешко да се споредат војните во Босна и Херцеговина и Украина, но јас знам дека во Босна и Херцеговина никој не беше подготвен, ниту во политичкото, ниту во военото раководство, да прифати дел од територијата на Босна и Херцеговина да припадне на Србија, која ја нападна Босна и Херцеговина, односна тогашна Сојузна Република Југславија. Но, таа војна, пред сé, беше политички управувана од Белград. За тоа и се работи, дека Путин, макар како што јавно ги изнесува своите ставови, тој сака да задржи делови од Украина, Украина сака да ја задржи својата територија и никогаш, како да кажам, никогаш не може да се дојде до праведен мир.
Ниту мирот во Босна и Херцеговина не е праведен. Но, сепак е подобар од тоа што беше агресијата врз БиХ.
ЦИВИЛ МЕДИА: Добро, оставаме време тоа да се покаже како ќе се одвива. Секако дека нашите мислења значат нешто, макар и во регионална смисла, иако во овој глобално поврзан свет секако дека има влијание секое мислење и секое дејствување. Јас би сакал да преминеме малку на уште еден жесток судир кој се одвива, исто така, на Истокот, Блискиот Исток, како и жестокиот судир на Израел против Хамас. Најновиот развој на случувања во Иран и Либан создават исклучително загрижувачка слика за регионот во кој веќе со децении преовладува насилство во војната и безнадежност. Колку е блискоисточната војна поврзана со војната во Украина, според Вашето мислење, и како тие две кризи се одразуваат на Босна и Херцеговина и на регионот на Западен Балкан?
КАПО: На прв поглед тоа се две одвоени воени или две одвоени работи. Меѓутоа, сами рековте, Блискиот Исток веќе децении поминува низ турболенции и гледавме различни војни, од Ирак, агресијата на Ирак на Кувајт, па бомбардирањето на Ирак во 1991 година, потоа втората ирачка војна, па граѓанската војна во Сирија и денес оваа што ја пратиме во медиумите, така што е тоа една од тие светски жаришта, политички секогаш нестабилни, а како што гледаме и со континуирани војни.
Ако земеме предвид дека Русија веќе е пристуна во Сирија, откако трае граѓанската војна, а која беше на страната на владата во Дамаск, тука е инволвиран секако и Ирак како регионална сила. Од друга страна, ги имате овие што веќе ги наброивте, војната меѓу Израел и Хамас, Израел и Хезболах. Сé тоа толку ја усложнува ситуацијата до таа мера што, пред сé, светот стравува од прераснување на тој судир во општа и регионална војна, а потоа ако тоа се поврзе со други кризи и други нестабилности во Европа, тоа може да оди во различни правци.
Исто така, поради овие избори кои се случија во Америка и ветувањето на новата администрација дека ќе се бори за мир, се надеваме дека ќе дојде до тоа да, пред сé, запре страдањето на цивилното население, а потоа и да се бара политичко решение на тоа поле, секако и Украина итн. Мислам дека украинската војна е директно поврзана со кризата на Балканот во контекст на тоа што Србија, пред сé, се обидува да ја оддржува својата политика на две столици, чекајќи го исходот од војната во Украина како би добила одредени концесии на Балканот.
Се надеваме дека до тоа нема да дојде и во таа смисла повеќе се рефлектира војната во Украина над Балканот, отколку онаа на Блискиот Исток. Блискиот Исток дури е поопасен, многу покомплициран за некои работи и може да влијае на светскиот мир.
ЦИВИЛ МЕДИА: Во тој случај дали се заканува светска војна во контекст на руската-украинска војна и војните на Блискиот Исток? Постојат ли можности, изгледи, за светска војна?
КАПО: Имате разни автори кои зборуваат дека постојат, и оние кои мислат дека не постојат. Тоа што ние треба да го знаеме е дека додека не дојде до конфликт на клучните сили во светот, кои полека се раздвојуваат во последните неколку децении, обидот да се воспостави таканаречен мултиполарен свет, кој беше после Втората светска војна биполарен, потоа после 1991 година кога еден пол беше расформиран, т.е, Советскиот Сојуз и Варшавскиот пакт, па светот живееше во таканаречен униполарен свет, а сега сé повеќе се зборува за воспоставување на мултиполарен свет.
Сé до точката до која големите сили можат да најдат решение, нема да дојде до глобален судир. Ако дојдеме до точката од која повеќе не можеме да се вратиме, да се помират интересите на големите сили, тогаш можеме сé да очекуваме. Се надеваме дека нема да дојде до тоа.
ЦИВИЛ МЕДИА: Јас, исто така, се надевам дека нема да дојде до тоа и ви се заблагодарувам за овој наш разговор и остануваме во контакт и соработка. Секако дека имаме слични проблеми, но и слични предности, така да, да се држоме до нашите предности во решавање на тие проблеми. Сé најдобро.
Разговорот го водеше: Џабир Дерала
Превод и транскрипција: Наташа Цветковска
Подготовка: Биљана Јордановска
Видео: Ариан Мехмети
