ЏАБИР ДЕРАЛА
„Вистината е релативна.“ Колку пати ја имаме слушнато оваа реченица во кафулиња, училници, па дури и во парламенти? Еден мој драг пријател, мислител и политичар, често вели дека нема една единствена вистина, и во филозофска смисла тој е во право: луѓето живеат низ различни искуства, вредности и перспективи. Навистина е точно дека она што за едни може да е ослободување, кај други може да се почувствува како окупација. Тоа е богатството – и проклетството, понекогаш – на човечката разновидност. Токму овие инспиративни разговори ме водат кон денешната белешка.
Кога ќе дојдеме до фактите – во доказите за тоа што се случило или не се случило – вистината повеќе не е плурална. Таа е една.
Мора строго и остро да ја разликуваме вистината во филозофијата од вистината во реалноста.
Кога зборуваме за вистината во филозофијата, од Платон до Ниче и понатаму, филозофите со векови пишуваат за неа. Во оваа смисла, вистината е поврзана со човечката перцепција, културата и толкувањето. Секој човек носи свои верзии на реалноста, обликувани од воспитувањето, заедницата и верувањата.
Всушност, оваа „плуралност на вистината“ е здрава за едно демократско општество. Таа овозможува простор за дебата, несогласување и потрага по смисла. Перцепциите и перспективите ги отвораат можностите за подлабоко нурнување во искуството на поединци, групи и заедници, создавајќи основа за подобро разбирање на тоа како и зошто луѓето градат одреден став и верување.
Сепак, кога станува збор за опишување на конкретни настани – реалноста – вистината не може да биде релативна. Или една новинарка е убиена, или не е. Или болница е бомбардирана, или не е. Или на жените им е забрането да посетуваат училишта или да направат абортус, или не им е.
Фактите се единствени, проверливи и неопходни за правдата. Тие може да се документираат, проверуваат и потврдуваат со докази. Без овој фундамент, сè се распаѓа под сенката на сомнежот.
Тука и лежи опасноста! Пропагандата го експлоатира релативизмот. Кремљ и неговата пропагандна машина напредуваат токму поради замаглувањето на линијата меѓу различните искуства и фактичката вистина. Нивната тактика не е да заменат една вистина со друга, туку да ја уништат самата можност за постоење на вистината.
Кога Русија го негира масакрот во Буча, и покрај огромните докази, таа не нуди алтернативен приказ – туку сее сомнеж. Слично, кога пропагандата ги изопачува трагичните страдања на цивилите во Газа – целта не е вистината, туку да се предизвика збунетост и поделби. Кога Москва ја турка нарацијата дека „Западот исто така лаже“, целта не е убедување, туку парализа. Ако сите лажат, тогаш ништо не е важно. Крајната цел на пропагандата не е убедување, туку сомнеж, релативизација и парализа.
Релативизирањето ги брише жртвите, ја попречува одговорноста и го нормализира злосторството. Тоа е логиката на негирањето на злосторства насекаде во светот каде владеат тираните – од негирање на геноцидите до заговори поврзани со изборите.
Затоа ова е важно. Демократијата живее од плурализмот на идеи, но умира без темелот што го поставуваат фактите. Ако ги третираме фактите како „само уште една перспектива“, тогаш сторителите ќе избегаат од правдата, дезинформациите ќе се шират неконтролирано, а автократите и тираните ќе ја извитоперат историјата.
Затоа одбраната на единственоста на вистината во контекст на фактите не е догма – тоа е отпор. Тоа е разликата меѓу правдата и неказнивоста, меѓу демократијата и тиранијата.
Конечно, постојат многу вистини кога станува збор за човечки искуства, толкувања и вредности. Тоа е суштината на плурализмот. Но кога станува збор за фактите – особено за воени злосторства, кршења на човековите права или акти на агресија – постои само една вистина. Мора да внимаваме да не ги помешаме двете. Филозофијата е едно – пропагандата е нешто сосема друго. Мешањето на овие два концепта е најголемото оружје на пропагандата. И никогаш не смееме да го предадеме тоа оружје во рацете на непријателите на демократијата.
ЦИВИЛ МЕДИА | Ставовите и наодите во овој текст се целосна одговорност на авторот и не нужно ги претставуваат ставовите на донаторите или на другите партнери и соработници на Редакцијата или организацијата.
