- Зошто дел од медиумите и новинарите пред етичките правила ги стават етничките интереси? Дел од луѓето во медиумите пред да се новинари, се повеќе Македонци или Албанци?
- Дали етноцентризмот и говорот на омразата во медиумското известување низ годините беше присутен само во комерцијалните медиуми или и во „јавниот сервис“?
- Дали уставните промени ги поделија уште еднаш медиумите по етничка линија?
СЕФЕР ТАХИРИ
Eдна „новинарка“ на Хрватската телевизија во текот на конфликтот во поранешна Југославија „гордо“ изјавила пред камерата:
– Јас сум спремна да лажам за својата татковина!
Ова емоционална изјава на „новинарка“ која ја прочитав во книгата „Злочин во 19:30“ на колегата Кемал Курспахиќ од Босна и Херцеговина и која, кога пишувам за вакви теми, често ја користам, најдобро ни го илустрира известувачкиот „професионален“ пристап на медиумите и новинарите во екс-ју просторите во децениите по падот на комунизмот. Новинарите не лажат, туку треба да известуваат според професионалните стандарди и етички норми пропишани со кодекс. Прв и основен е точноста и вистинитоста.
Многу анализи и истражувања логички извлекле заклучок дека медиумскиот систем е етнизиран или поделен по етнички линии, како и политичкиот систем! Голем дел од медиумите, на македонски и на албански јазик, според нивниот наратив и пристап кон настаните и појавите, во прв план ги ставаат етничките интереси пред етичките правила. И заради тоа, често дезинформираат или пак кријат битни факти од публиката. Чест на исклучоците!
Како пред конфликтот, но особено во текот на 2001 и после неговото завршување со Охридскиот договор, не е мал бројот на репортери и уредници (и главни се разбира), кои известуваа, коментираа и креираа уредувачка политика во информативните содржини исклучиво како Македонци и Албанци. Се известуваше еднострано и на небалансиран начин, како во традиционалните (локални и национални), така и во новите медиуми, како во комерцијалните, така и во „јавниот сервис“, кој сè уште не е потполно јавен. Овој вид медијатизација на општествената стварност создаде два паралелни светови, македонскиот и албанскиот.
Иако, можеби не како во 2001 година и периодот по Охридскиот договор, медиумите и во денешно време, заради етнички ривалства, дезинформираат, предрасудуваат и стереотипизираат по етничка и верска основа. Често среќаваме и говор на омраза, кој не се санкционира од надлежните институции.
Изборот на премиерот Талат Џафери ги изнесе на виделина етничките предрасуди и стереотипи, кои постојат и кај дел од медиумската заедница. За жал, и дел од новинарите, како и дел од политичарите, сè уште мислат дека трите најголеми функции во земјата треба да бидат „забранети“ за Албанците. Се обидоа да се камуфлираат, спорејќи го стручниот капацитет и компетентноста на Џафери. Не се нималку за верување!
Во дел од медиумите, кои се про-опозициски настроени, како што се Алфа телевизија и Плусинфо, во текот на ноември, 2023 година, се известуваше дека ако не се постигне цензус на претседателските избори во 2024 година, по 8 мај целата државна власт може да биде концентрирана во рацете на Демократската унија за интеграција, односно Албанците, бидејќи премиерот ќе биде од албанска припадност, а претседателот на Собранието ќе ја врши и функцијата претседател на државата. Имагинарни конструкции односно, типичен етноцентричен наратив, кој има за цел да се создаде паника и страв кај македонското население од албанскиот политички блок.
Известување со дијаметрално спротивни наративи, базирани врз етнички интереси, имаме перманентно околу процесот на интеграција на земјата во Европската Унија. Од објавувањето на „францускиот предлог“ за преговарачката рамка на ЕУ за почеток на преговорите за членство на Северна Македонија во ЕУ до денеска, во медиумите на албански јазик доминира уредувачка политика која има афирмативен пристап. Во нив се фаворизира интегрирањето во ЕУ, без разлика на цената, дури гледајќи го како единствена алтернатива за иднината на граѓаните на Северна Македонија. Додека во дел од медиумите на македонски јазик, кои имаат критички однос кон власта, имаме наративи кои се во насока на спротивставување на интегративниот процес, ако цената е промена на уставот и внесувањето на бугарската заедница во него. Во дел од нив често се нафрлуваат шпекулации или „анализи“ дека државата може да има и друга алтернатива, освен евроатлантската.
Во медиумите на албански јазик, уставните измени се третираат како неопходност или услов без исполнување на кој не можеме да одиме напред, бидејќи само тие го трасираат патот на земјата кон ЕУ, а со тоа и до подобар живот. Но, освен уставните измени, во овие медиуми се нагласуваше и фактот дека уставните измени треба да опфатат и промена на статистичката дефиниција на албанскиот јазик како „јазик што го зборуваат повеќе од 20 проценти од населението“ и нејзина замена со формулацијата „албански јазик“.
На 18 септември 2023, ТВ Канал 5 на обидот за убиство од жител на Арачиново врз негови двајца сограѓани кај ТЦ Бисер ѝ даде етничка димензија. Канал 5 на Фејсбук објави: „Повторно ‘албанофобија’ од страна на ОЈО? Им ветија на арачиновци школо за пилоти, па сега ОЈО се чуди зошто возат брзо…“, кој по реакциите беше избришан од страницата на социјалната мрежа! Кога поранешниот политичар, Исмет Рамадани ja критикуваше Kанал 5 за етнонационализам, директорот на оваа телевизија, Иван Мирчевски побара тој да го напушти студиото. Срамота!
Со ваквите наративи, дел од медиумите ги потпалуваат етничките страсти, иако нивната мисија и општествена одговорност е да даваат придонес за меѓуетничка толеранција, разбирање и соживот. Наместо да зближуваат, тие секојдневно фрлаат „масло во оганот“ и го трујат општеството со нетрпение и омраза! Алал да ви е „новинарски пера“!
Проф. д-р Сефер Тахири е универзитетски професор.
Специјално за ЦИВИЛ МЕДИА. Текстот е личен став на Авторот.
Фотографија: Elvis Bekmanis / Unsplash
Оваа анализа е дел од проектот „Ослободи го умот“. Проектот е поддржан од Амбасадата на САД. Мислењата, откритијата и заклучоците или препораките изнесени овде се на имплементаторите/ авторите, и не ги одразуваат оние на Владата на САД.
