ЦИВИЛ МЕДИА: Дали сметате дека на нашата земја ѝ се потребни предвремени парламентарни избори?
РАНГЕЛОВА: Од аспект во ситуацијата во која се наоѓаме мислам дека не ни се потребни предвремени парламентарни избори, бидејќи виси едно отворено прашање, а тоа е билатералниот спор со Република Бугарија којшто мислам дека и во интерес на ВМРО-ДПМНЕ и на граѓаните е да се реши сега. Но, јас не сум сигурна какви се капацитетите со кои ќе се располага и како навистина ќе се реши тој спор и тоа ќе зависи од многу аспекти, од начинот на тоа како ќе се однесува новата влада во Бугарија и каква ќе биде проактивноста на Владата на нашата држава. Тоа е сега моменталната состојба.
Но, ако сите кризи кои се надвиснати над Македонија се продлабочат, само по себе ќе дојде и очекувано ќе биде да има предвремени парламентарни избори. Дали ќе бидат летово или во октомври, тоа зависи како ќе се однесува владата. Сега како што се работите, очекувам да има предвремени парламентарни избори, иако не е добро бидејќи ако почесто има избори, тоа не е добро за граѓаните. Така беше и за време на мандатот на ВМРО-ДПМНЕ.
Треба да се остави цел мандат да се види една политичка гарнитура што може да направи. На следниот мандат којшто ќе го побараат, тогаш граѓаните ќе го кажат последниот збор „вие испорачавте, не испорачавте и фала многу, пријатно. Ќе останете или нема да останете“.
ЦИВИЛ МЕДИА: Кога зборуваме за изборите, слушнавме дури и од премиерот една изјава, а постојат и други извештаи и истражувања кои се однесуваат на говорот на омразата, на дезинформациите, на црната кампања кои се алатки на хибридните закани, кои чинат многу пари. Слушнавме и дека има и странски пари во кампањата. Дали имате сознанија дека такво нешто се случува или се случувало и дали тоа е тема во вашата партија? Дали можеби вашата партија користи такви средства и во смисла на финансии или пак алатки како што се говорот на омразата и дезинформациите?
РАНГЕЛОВА: Како се финансира тоа мислам дека е главен проблем на Владата, бидејќи смешно е да излегува премиер и да го каже тоа, а да не адресира каде е проблемот. Тоа е проблем и на безбедносните структури. Ако една Влада дозволила од други држави да се слеат пари што ќе делуваат, како што велите вие „хибридно“ и никој нема да го знае текот на тие пари за што ќе бидат наменети, тоа ја прави уште понесигурна државата. И тоа прашање секогаш се адресира на Владата – зошто, ако е така, не е санкционирано. Вака може да кажеме дека тоа се празни зборови, флоскули. Јас за тоа навистина би сакала да има докази.
Очигледно е дека има сајбер-булинг и дека за тоа треба пари, но од каде се финансирани, зборувам за сите политички партии, стварно не можам да знам, но очигледно безбедносниот сектор има проблем. Не може, ако некој е цел на сајбер-булинг и ако пријави во МВР, да му пратат мејл дека тоа е лична навреда и не се занимаваат со тоа.
Ова не е мала работа, ова не е работа за една индивидуа, ова е работа за станување порозно општество. Граѓаните ќе почнат да живеат со автоцензура и мислам дека не е здраво во 21 век да станеме автоцензурирано општество. Ако не го решиме тој проблем, еве уште еден предизвик за новиот премиер и новата Влада, ние сериозен проблем ќе имаме – кој ќе сака да се занимава со политика. И не зборувам само за политичарите. Со автоцензура се и бизнисмени, обични граѓани, медиумите.
Ние гледаме дека и медиумите се цензурирани, ако некој новинар излезе со некој текст или интервју што не им одговара, дали на власта или на опозицијата, тој буквално е масакриран на социјалните мрежи. И на крајот, луѓето се откажуваат и тоа мене многу ме обесхрабрува. Прв проблем е да ги решат безбедносните структури, граѓаните да не се чувствуваат заробени, да не се автоцензурирани.
Затоа, ова прашање мора да се реши и многу е несериозно да кажете „ова се случи имаше прилив на пари“. Па кај беа службите? Зошто не реагираа? Не можеме да користиме празни флоскули. И да е така, мора да докажете, мора да санкционирате, зашто ако сега тоа се случи, на следните избори може од било каде да се финансира. Мора да се реагира, бидејќи тоа ја прави државата несигурна, дека владее некоја анархија и дека немаме функционални институции. Ако имаме функционални институции, никој нема да се охрабри да го прави тоа, ниту да се финансира на тој начин, ниту така да атакува.
Во Бугарија имаше пример, каде што еден имаше говор на омраза, државјанин на Република Бугарија, заради автобуската несреќа што се случи, тој беше веднаш санкциониран. Кај нас имате на дневно ниво такви илјадници коментари и никој тоа не го тангира како тоа да не е проблем на општеството, ама тоа ја прави ранлива државата.
ЦИВИЛ МЕДИА: Во таа смисла, сајбер булингот, говорот на омразата, дезинформациите кои потоа имаат цел да предизвикаат уште говор на омраза, дискредитација на жените особено жените во политиката, во бизнисот итн. Тоа е една жестока ситуација во која жените се наоѓаат, почнувајќи од Вас, бидејќи сме биле сведоци за тоа колку често и со колку жестина се нафрлаат на Вас и во медиумите, а особено на социјалните мрежи. Знаеме дека жените во нашата земја се високо образовани и имаат силни капацитети кои, за жал, не се искористени. Гледаме колку градоначалнички имаме, дури и помалку од претходните избори. Од таа позиција, би рекол, горчливото искуство кое го имате и кое веројатно ви пречело на различни начини во развојот, во политичкото дејствување, што ќе им порачате на жените политичарки? Што ќе им порачате на жените, дали да се откажат од борбата, па нека им ја дадат 100 % моќта во рацете на мажите, или треба да направат нешто друго?
РАНГЕЛОВА: Не, треба да се охрабрат, заради тоа ако сме повеќе тогаш не може сите да ги напаѓаат и на крај тие ќе се откажат. Жените мора да бидат силни. Мене навистина ме загрижуваат невладините организации. И тие тактизираат со кого ќе соработуваат за случајно да не им се налутат големите политички партии, па потоа нема да им присуствуваат на настаните и ќе им пропаднат проектите. Треба да имаме една цел и да сме искрени, дали сакаме да го истуркаме ова или не.
ЦИВИЛ МЕДИА: Се надевам дека препознавате дека ЦИВИЛ не е во тој дел?
Не, затоа и дојдов, затоа што често ми велат – зошто одиш кај тие, тие се провладини. Јас велам – не сакам да живеам во општество во коешто треба да верувам дека еден интернет портал, медиум, телевизија… да ги делам на провладини и проопозициски, за мене тоа е деградирачки за општеството. За мене сите медиуми се исти. Мене кој медиум да ме покани јас со задоволство ќе присуствувам, без разлика колку ќе бидам атакувана, заради тоа што сакам да ја пренесам пораката.
Јас не верувам дека некој има лоша мисла ако покани некој политичар да присуствува и да ја говори вистината. Можеби некогаш тоа што ќе го кажеме на некој нема да му се допадне, но јас да сум на местото на тие што ги критикувам ќе ставам прст на глава и ќе речам можеби ова навистина треба да го променам, бидејќи јас не зборувам во мое име јас зборувам во име на жени кои се нашле во иста ситуација како мене.
Јас ги охрабрувам жените да ги има повеќе во политиката. Жалосно е што од 299 кандидати за градоначалници само 8% беа кандидати за градоначалнички и тоа малку станаа градоначалнички и тоа обесхрабрува. Но има и друго. Јас не мислам дека проблемот е само кај мажите. Најголемиот клиентелизам потекнува токму од жените, бидејќи кога ќе треба да се солидаризираат за вакви прашања. Сепак, тие остануваат да дадат поддршка на раководството да не ја изгубат својата позиција.
И на крајот, тие моментално ќе добијат, но за некоја година и тие ќе бидат тргнати на страна. Да не го прават тоа заради себе, туку да го прават за своите ќерки, внуки, пријателки, бидејќи ако се избориме за нашите позиции, само тогаш ќе имаме подобро општество. Едноставно, да имаме еднакви можности, бидејќи како што жена може да се навреди со сексистички напади, маж не може да се навреди.
Ова не треба да го решаваме со дебати, треба да се реши институционално. Имаше најави од министерот за правда некои измени во кривичниот законик каде што за говор на омраза требаше да има санкција и кривично да се одговара. Не знам до каде е тоа и зошто намерно се одложуваат тие, најверојатно секој што ќе говори во политичката партија различно од тоа што мисли раководството, најдобра алатка да се казни ете на тој начин.
Инаку ве подржувам со тоа што го правите, што ги детектирате дезинформациите, се надевам дека го правите објективно. Навистина разочарувачки е кога ќе слушнете нешто за вас, а тоа не е вистина и за било која друга политичка состојба. Се дозволува во медиумите да се пласира и тоа што треба и тоа што не треба, дури и кога ќе прочитате да не ви се верува што е пласирано а знаете дека не е така.
Добро е што се детектира, но има и едно друго ниво да се санкционира. Јас сум за слобода на говор, новинарите треба да имаат неограничена слобода на говор, бидејќи тие се седмата сила и тие се корективот на општеството, но секој треба да мери што ќе каже, што ќе напише, бидејќи од неговите зборови може да предизвика нешто што ќе има далекусежни последици. Затоа, секоја дезинформација да биде морално осудена, за да знае новинарот и заради неговиот личен авторитет и перспектива, дека во негов интерес е да ја говори вистината.
ЦИВИЛ МЕДИА: Да се надеваме дека ќе ве слушнат жените и дека ќе се солидаризираат и ќе имаат многу повисока видливост и гласност во наредниот период. Верувам дека се потребни уште многу борби и предизвици за да видиме една ситуација во која општеството е поправедно. Нема праведно општество без родова еднаквост. Кои се перспективите на Северна Македонија во 2022 година, од аспект на родовите прашања, но се разбира и политички?
РАНГЕЛОВА: Во извештајот од Европската комисија има нотирани добри забелешки дека е донесен законот за спречување на корупција и семејно насилство. Тој е одамна донесен, но има една забелешка – дали и колку Истанбулската конвенција за човекови права, нели веќе ја ратификувавме, се имплементира. Мислам дека тука фокусот е многу слаб.
Во време на пандемијата, имаше изразено семејно насилство за кое многу не се говореше во јавноста и мислам дека недоволно се санкционираше. Има навистина многу измени во Кривичниот законик но најчесто жените не се осудуваат да пријават семејно насилство, бидејќи се економски слаби. И во едно навидум сиромашно општество каде што не секој може да има парче леб, односно да има личен приход, малку жени се охрабруваат да пријават дека се жртви и тогаш бадијала постојат законите кога не можеме да ги применуваме во пракса.
Мислам дека еден од предизвиците е економското јакнење на жените и подобрување на нивниот животен стандард, за таа жена, која е жртва на семејно насилство, да може сама да се издржува и таа и нејзините поколенија, дечиња, бидејќи е тешко да се бориш дома со силни притисоци и со физичко насилство. Има и многу жртви кои завршуваат со смртен исход и тоа е пораз на општеството, не само во Македонија туку и во целиот свет.
Второ, правата на работничките. Еве, се говори за минимална плата, јас го поддржувам тоа – и да е 18.000 денари и 25.000 денари да е. Но има една друга реалност, каде што сите кажуваат дека работничките, особено во текстилната и кожарска индустрија, парите ги враќаат во плик. За тоа повторно се глуви и неми институциите и не санкционираат и тогаш работничките се откажуваат од правото да го пријават тоа. Не можеме да зборуваме дека нешто сме подобриле ако тоа навистина не е така. Не е проблем во Македонија носењето на законите, ние многу реформски закони донесовме, но што се имплементира во реалноста, не се применува во пракса.
Слободата на медиумите, мора да се најде правен начин како медиуми сами да се финансираат. Медиумите кои добиваат меѓународна поддршка всушност се независни медиуми и отворено говорат, но не може секој медиум да го овозможи тоа бидејќи финансиските средства не се доволни. Можеби треба да се размисли државата да ги финансира подеднакво медиумите за да можат тие слободно да говорат и да не се зависни, да не мора да исполнуваат некои услови дали сега владата ќе додели средства или нема да додели, па дали треба да и се додворуваат на владата или треба да критикуваат како опозиција. Тогаш само ќе имаме независно новинарство и независни медиуми и јаки новинари, бидејќи во Македонија има силни новинари коишто на крај се откажуваат да ја говорат вистината кога ги масакрираат, дали финансиски, дали на социјалните мрежи итн.
Имаше критика дека во време на владеењето на ВМРО-ДПМНЕ новинарите не се чувствувале доволно слободни, но сега мислам дека новинарите се многу сиромашни. Не зборувам за сите, но има новинарски куќи кои на вработените не може да доделат пари за личен доход и тоа сериозен проблем на едно општество. Ние наместо да поттикнуваме да се развива седмата сила, ние ја гушиме.
Ако треба да се регулираат и портали, не да се задушат, напротив, да се поттикнат слободно да говорат, бидејќи тогаш ќе имаме подобра власт. Ако имаме силни и независни новинари ќе имаме и добра власт, граѓаните ќе бидат правилно информирани не дезинформирани, бидејќи граѓаните во Македонија секој ден се отруени од погрешни информации и за жал добиваат доза на труење и тоа труење прави страшна поларизираност во општеството и никогаш нема да можеме добро да живееме ако сме во една таква поларизирана состојба.
ЦИВИЛ МЕДИА: Во тој дух би сакал да ве поканам во има на организација и редакцијата ЦИВИЛ МЕДИА, да пишувате повеќе, особено во доменот на охрабрување на граѓанките и граѓаните, на жените, новинарките и новинарите и слободните мислители.
РАНГЕЛОВА: Ви благодарам на поканата и драго ми е што има проактивно општество и проактивни новинари и проактивни политичари и најважно – со слух за народот.
Разговараше: Џабир Дерала
Камера: Атанас Петровски
Монтажа: Ариан Мехмети
Обработка на текст: Дехран Муратов
Фотографија: Горан Наумовски
Сите права се задржани.
