Штедење енергија, заштита на природните ресурси, а преку трансформација на отпадот со вредност се намалуваат депониите како потенцијална еколошка бомба, кој со горење го загадува воздухот, почвата и водите. Ова се најголемите придобивки од рециклирањето на отпадот. За тоа се залага и компанијата „Пакомак“ веќе долги години, која е прв и најголем постапувач со отпад во земјава. Во меѓувреме се појавија и други компании за отпад од пакување за електронски отпад и батерии, а во фокусот на „Пакомак“ е циркуларната економија, како концепт на селектирање, рециклирање и реупотреба на отпадот.
„Циркуларната економија во смисла на материјалните текови кои се во индустриите е единствено можна ако секоја година трошиме помалку природни ресурси од претходната и ако популацијата на планетава остане константа“, вели директорот на „Пакомак“ Филип Ивановски.
Според него и двете работи се тешко одржливи варијабли.
„Но, можеме да користиме помалку амбалажа и повеќе да рециклираме и реупотребиме од тоа што е веќе употребено. Циркуларната економија е филозофија и начин на живеење, а не само математичко-економска операција. Менувањето на навиките е главен предизвик со кој и ние во „Пакомак“ се соочуваме. Тоа е бавен процес, но не радува што веќе постои како процес и што ние сме биле еден од катализаторите на таа позитивна општествена промена. Институциите треба да ја канализираат и дадат правна форма на овие процеси, како и да бидат први имплементатори на истите“, појаснува тој.
Ивановски вели дека ако се споредат искуствата пополека се зголемува свесноста на компаниите во однос на рециклирањето, за споредба во 2011 година на почетоците се собирало по околу 6 тони отпад, за разлика од денешните 30 тони.
„Се поголем број компании пријавуваат и плаќаат за собирањето на отпадот и сфаќаат дека мора да се грижат за отпадот кои го создаваат од своите производи. РЕциклирањето не е најзначајната работа во циркуларната работа, туку да се намали, па така многу фирми кои имаа потешка амбалажа гледаат да ги намалат. На пример ако порано беше нормално 40 грамско пакување за вода или сокови, сега има амбалажа која полни вода од еден ипол литат во 22 грамски шишиња, но секако пополека сфаќаат дека мора да произведуваат амбалажа која треба да се рециклира бидејќи сеуште има компании кои користат амбалажа која не се рециклира“, појаснува Ивановски.
Во однос на законската регулатива тој вели дека нашето законодавство е добро, но проблем е неговата примена и нивно почитување, поточно законите да важат за сите.
„Заедно со Стопанските комори се обидуваме да ги најдеме компаниите кои пуштаат отпад при процесот на своето производство, а не се влезени во системот, ниту плаќаат, ниту соодветно го складираат, а уште помалку рециклираат. Тука ни е потребна институционална подршка, пред се инспекциските служби бидејќи тука таков е менталитетот, додека не влезе инспекција повеќето компании најчесто велат дека не биле информирани за одредени закони“, вели тој.
Според Ивановски потребни се финансиски средства за поголеми реформи, бидејќи во моментот само до компаниите регистрирани во системот на трите постоечки компании кои се грижат за отпадот кој го создаваат се собираат околку 2 милиони евра годишно, што поделено поглава на жител е околу 2 евра, додека на пример во Бугарија се собираат 6 евра, во Германија 12 евра, во Грција 8 евра.
Ивановски вели дека со текот на времето треба да се зголемува и инфраструктурата за граѓаните да можат правилно да го селектираат отпадот, бидејќи нема доволно инфраструктура колку што треба. Компанијата се стреми да постигне норматив од 3 контејнери за хартија, пластика и стакло на 1 000 жители. Тоа значи дека во Македонија треба да има 5 000 контејнери само за селекција на отпад.
Истражувањата на „Пакомак“ од аспект на навиките, покажуваат дека ако пред 6 години граѓаните кажувале дека секогаш или често го селектираат отпадот, сега доаѓа дека околу 45% дека секогаш често го селектираат дома. Во бројки, тоа е показател за позитивен тренд во навиките на граѓаните. Се помалку граѓани, пак, одговараат дека никогаш не го селектираат отпадот од пакување.
„Сепак треба да се работи и на јавната свест на граѓаните бидејќи многу често иако имаат соодветни контејнери за одложување на отпадот тие ги користат за отпад од домаќинствата, така што во контејнери за пластика ќе најдете остатоци од храна. Токму затоа убаво е да им се даде мотивација и стимулација, па така почнавме и со процесот на инсталирање на повратни вендинг машини за пластика, во моментот на 25 локации во Скопје, а до крајот на годината ќе го прошириме за уште 30 машини кои собираат пластика и лименка и тоа е чист материјал бидеќи не се меша со другото ѓубре, а во замена се собираат поени преку апликација со кои подоцна може да се пазари во одредени маркети“, вели Ивановски.
„Пакомак“ е првата македонска компанија што во Република Северна Македонија го воведува светскиот тренд во селектирањето – повратни вендинг машини за собирање пластични шишиња и лименки, основана во 2010 година од 11 компании, генерално производители на пијалаци, но и две фабрики за масло и е една од вкупно три компании во земјава, т.н. колективни постапувачи, чија улога е да го собираат отпадот од пластика, хартија и стакло кој го произведуваат компаниите. Тие исто така собираат и лименки, метален отпад, но и тетрапак пакувања, но и дрво. Во моментов, околу 580 компании на сите пет компании им плаќаат однапред утврдена сума по килограм за собирање, селектирање и рециклирање на отпадот кој инаку би завршил на депонија.
Соња Танеска
видео и монтажа: Ариан Мехмети
фотографија: Биљана Јордановска
Видео прилогот е дел од големата регионална иницијатива за одбележување на Неделата на циркуларна економија на Западен Балкан (22-26 мај 2023) под мотото „Партнерство за циркуларност“ што го спроведува регионалната мрежа ЛогЕкс, каде ЦИВИЛ е членка, на иницијатива на угледната тинк-тенк организација Балкан Форум од Косово, а со поддршка од Rockefeller Brothers Fund од САД. | Извор: GREEN Civil
