Душата ми се распара додека патував со воз низ Романија, Србија, Хрватска деновиве изминати, каде одблизу можев да ги видам сите оние пребегани мигранти далеку од своите родни земји, немоќни, гладни и жедни, со страв, но и надеж на лицата за подобро утре.
Пред мене во возот седеа двајца, маж и жена. Веројатно се имаа запознаено на патот за навака. Зборуваа на англиски јазик. Најверојатно не можеа да се разберат на нивниот – тамошниот меѓусебно или нешто друго беше причината, не знам. Жената беше видно исплашена, што е и нормално. Не знам што зборуваа претходно, но она што јас успеав да го чујам од нивниот разговор беше на темата за менувањето. Тој тивко и спокојно и’ говореше сакајќи да ја успокои.
„Го загубивме она што го имавме, но, еве сега сме на патот кон новиот живот. Лично јас сметам дека не треба да тагуваме по стариот. Со него е готово. Завршено е. На него можеме само да се сеќаваме. Кој знае, еден ден можеби и ќе се вратиме назад, но, со тоа е веќе готово. И да се вратиме тоа веќе нема да биде истото она место кое го напуштивме пред да исчезне од лицето на земјата. Понекогаш си мислам дека и добро е што е така бидејќи ова по кое сега одиме е вратата кон новата промена за нас и нашите животи, која кога ќе се отвори не знаеме што ќе ни понуди. Не знам колку можеш да забележиш, но светот секогаш бил подложен на промени. И тоа промени од секаков карактер, од најобични до најрадикални. Некои менуваат брачни другари, некои менуваат станови на живеење, некои менуваат градови на живеење, некои држави, континенти и сето тоа сите го прават за подобро утре. Кога човек прави промена во својот живот, сигурно истата ја прави за да си олесни на самиот себе од нешто што му тежи. Никогаш не очајувај. На промената секогаш гледај како на подобро решение од она во кое живееш, бидејќи ти се дава шанса нешто да промениш, да излезеш од проблемот во кој си заглавен и да продолжиш да чекориш со крената глава напред.“
Двајцата слегоа кај Шид. Не се завртев да им ги видам лицата. Возот продолжи. Некаде по пат во Хрватска на една од железничките станици видов графит: „Светот се менува“ и до него: „Каде е револуцијата, стоко?“
* * *
Во Хрватска бев на два фестивала. Во Загреб и во Стубичке Топлице.
Со Златан и Ива стоевме на улицата во Стубичке Топлице каде што се случуваше уличниот фестивал (Mali Ulicni Festival). Златан е директорот на „Cest Is D Best“, загрепскиот уличен фестивал, инаку мој многу добар пријател. И додека ги гледавме „Фрајле“ кои изведуваа песни со потекло од речиси сите краишта на поранешна Југославија, Златан ме праша:
„Ти си југо носталгичар, така?“
„Аха“, одговорив „Ти не си?“
„Не сум“, брзо одговори, „иако, сметам дека Југославија беше супер модел. Но, не тагувам по неа, бидејќи светот е подложен на промени. Светот се менува, од година во година. Буквално. Денес ова може да е Југославија, утре да е Хрватска, задутре Европска Унија, за една седмица кој знае што … и така до недоглед. И за тоа не тагувам по Југославија. Да, можеби малку тагувам по некаков подобар живот од овој што го живееме денес, но секогаш сум за промена. Промената е и добра, а и здрава. Така е поставена глобалната игра Војо, светот да се менува, животот да се менува, буквално од ден во ден.“
„Така е“, целосно се согласив со него.
По тој фестивал се вратив во Скопје.
* * *
Стигнав во Скопје. Попладнето појдов да ги видам татко ми и мајка ми. И пред да се качам горе седнав на бетонската клупа пред влез. Ме стигнаа сеќавања од детството.
Во летниот временски период кога бевме деца останувавме до доцна во ноќта кај нас пред влез. На истата оваа бетонска клупа на која седев денес се собираа големите од кај нас од маало. Секогаш темите на разговор им беа многу интересни и беа на најразлични теми. Тоа за нас помалите беше многу интересно. Со уживање ги слушавме постарите како се надмудруваат.
Се сеќавам беше месец Август, ние што туку се вративме од одмор, од Љубаништа. Седевме пред влез. Бевме околу дваесетина. Столе, еден од големите од наше маало, денес немам поима каде е и што прави, во една многуте дебати рече:
„Човек е осуден да има памтење. Да се сеќава. За жал паметењето е неизбежна состојба на живеењето со која мораш да живееш засекогаш. Да се сеќаваш и на убавите, но и на неубавите работи. И кога неубавите работи те потискаат, знај дека животот е подложен на промени. Имаш решение и излез. Треба само да ја најдеш вистинската формула за тој излез.
А вистинската формула е компромисот. Човек е подложен да прави промени / компромиси во животот. Со тоа, ем си олеснува самиот на себе, ем си докажува на себеси дека е поголем од малициозноста во која живеел со години. Компромисот секогаш е решение за проблемот со кој живееш.
Но, доколку ја испуштиш шансата која ти се нуди со тоа компромисно решение единствено што по тоа ти останува е да продолжиш да живееш во гнојот во кој си се гушел со години и од кој немаш излез. И, ќе чекаш, ќе чекаш, ќе чекаш … и единствено што ќе се случи е, гнојот ќе експлодира, а ти ќе станеш премачкан со целата негова боја која патем ужасно мириса и во која ќе продолжиш да се гушиш. Во меѓувреме светот ќе се менува, луѓето ќе напредуваат, а ти ќе се чудиш како е можно тоа. Ќе се чудиш со каква леснотија луѓето прават промени за подобро утре. На крајот ќе ти останат сеќавањата. Ќе памтиш дека си имал шанса нешто промениш, и да направиш нешто добро и за себе и другите околу себе, но, си ја испуштил бидејќи си се исплашил од компромисот. Ќе останеш обележан со мирисот на гнојот во кој живееш, мирис по кој ќе станеш препознатлив за човештвото. Ќе мирисаш на страв и ќе постанеш некој кој сите ќе го избегнуваат, бидејќи не мириса убаво.
Не мириса свесно, не мириса рационално, не мириса цивилизациски.
Она со кое сакам да завршам е: не смееме да ги испуштиме шансите кои ни се нудат и не смееме да се плашиме од нешто што не знаеме како изгледа, нешто што повторно и тоа е подложно на промени.“
По оваа негова констатација сите замолкнаа, дури поголемиот број од нив тогаш и се согласија со оваа констатација на Столе.
Станав. Влегов во влез, па во лифт. Лифтот тргна. Се погледнав во огледало и гласно сам на себе си изговорив:
„Морници ме поминуваат по телово и исплашен сум до последна капка крв кога ќе помислам дека можно е и да не прифатиме да бидеме дел од светската цивилизациска промена. Што ли ќе се случи со нас потоа, не сакам ни да мислам. Но да мирисам на гнојот за кој зборуваше Столе пред дваесетина години, тоа никако нема да го прифатам.“
Лифтот стигна. Влегов кај моите. Сестра ми веќе беше тука. Ме чекаше на ручек. Слушаше Забрањено Пушење. Свиреше нумерата „Нема Нигдје Никога“. Совршено се вклопуваше со текстот кој планирав подоцна да го напишам за следната колумна. И како со тесла ме тресна по глава репликата со која сестра ми, ми посака добредојде назад: „Виде што се случи во Тимјаник?“